سه اپیزود از "ربا"یی که می‌خوریم

گروه اقتصادی الف،   3960801195 ۱۸ نظر، ۰ در صف انتشار و ۴ تکراری یا غیرقابل انتشار

روشهای متنوع سودخواری در کارکردهای اقتصادی جامعه ما نهادینه شده است. در یادداشت پیش رو چند نمونه از این روشها مورد نقد قرار گرفته است.

سه اپیزود از "ربا"یی که می‌خوریم

گذشته از وجود ربای کلاسیک در فرایندهای بازار و مکانیزمهای تخصصی بانکی مانند «خلق پول» - که در بسیاری از موارد ربوی است - با کمی دقت می‌بینیم سهل‌انگاری در برخی از انواع معاملات، بسیاری از کارکردهای اقتصادی زندگی جاری مردم و جامعه را به ربا آلوده کرده است. ذیلاً مواردی بررسی می‌شود که مشت نمونه خروار است:

** اپیزود 1؛ گرفتن وام بانکی

جریانهای متعدد فکری در موضوع «پول و بانک» کشور فعالند، اما صاحبنظرانِ تمامی این جریانها، بدون استثنا بر این امر تأکید دارند که «وام اگر در جای خودش صرف نشود ماهیت ربوی خواهد داشت».

یکی از دوستان متدین می‌گفت اخیراً برای خرید خانه از یک بانک دولتی - که اتفاقاً ضابطه‌مندتر از سایر بانکهاست - درخواست مبلغ 10 میلیون تومان تسهیلات کمک هزینه خرید مسکن کرده‌ است؛ رئیس بانک اول می‌گفت خط اعطای تسهیلات بسته شده است، اما با یک تلفن و سفارش، کار ایشان را راه انداخت.

این دوست متدین می‌گفت در تمام مراحل طولانی و پرکار تشکیل پرونده تا اخذ وام تأکید کردم و حتی برای سرپرستی بانک درخواست نوشتم که مصوبه مذکور را برای «کمک هزینه خرید مسکن» نیاز دارم. بعد از جواب مثبت رئیس بانک و پیش از اخذ وام، این مبلغ را از کسی قرض کردم تا زمانی که وام را بگیرم و برگردانم. وام پس از پیچ و خم فراوان تصویب شد و یک کارت محتوی 10 میلیون تومان به ما تحویل دادند. ما خوشحال بودیم تا اینکه در لحظه آخر مسئول اعتبارات گفت: فقط به یک نکته توجه داشته باشید که مبلغ موجودی کارت را نمی‌توانید از دستگاه خودپرداز بگیرید؛ چون وام خرید کالاست، باید از یک سامانه فروشگاهی (pos) استفاده کنید!

به این ترتیب با توجه به اینکه پول را برای خرید کالا نمی‌خواستیم، معامله‌ای ربوی انجام شده بود؛ در مسیری افتاده بودیم که نه راه پس داشتیم و نه راه پیش.

** اپیزود 2: جریمه دیرکرد، وجه التزام یا سودهای مرکب تصاعدی

صورت درست اخذ «وجه التزام» در قراردادها به این شکل است که وجه ثابتی بصورت وثیقه بماند که اگر مشتری در پرداخت تعهداتش تأخیر داشت، طرف مقابل بتواند آن وجه التزام را تصاحب و برداشت کند؛ اما متأسفانه در اثر یک سوءفهم از موضوع - و به بهانه بدقولی طرف مقابل - در بسیاری از انواع قراردادها و معاملات اقتصادی «گرفتن دیرکرد متغیر و تابع زمان» بصورت یک عرف درآمده است. رویه جاری ضمن اینکه شرعی نیست و مورد اعتراض بسیاری از مراجع عظام تقلید قم قرار گرفته است، تنها به بانکها منحصر نشده و در تمامی بدنه اجرایی و متعاقب آن میان تمام مردم تسری یافته است.

گذشته از اینکه وجود این بیماری در نظام پولی و بانکی شهره خاص و عام است، مدیران پروژه‌ها و بنگاههای اقتصادی بخوبی مطلع‌اند که نهادهای متولی اخذ کسورات قانونی - مانند بیمه‌ها و اداره‌های امور مالیاتی - معمولاً دیرکردها و جرائم تأخیر سنگینی وضع می‌کنند. این رویه حتی در شرکتهای لیزینگ نیز بصورت کامل و با سختگیری فراوان اجرایی می‌شود.

این موضوع تا آنجا پیش رفته که اخذ جریمه دیرکرد به‌عنوان یک اهرم خوب برای کنترل بدهی در هر قراردادی منعقد شده در جامعه ما درج می‌شود. طرفه اینکه این قراردادها ساز و کار قضایی نیز دارند و در صورت عدم وصول مطالبات ربوی، بدهکار محکوم خواهد شد، فارغ از اینکه اخذ دیرکرد با این روش، کاملاً ربوی است.

در یک نمونه بدیع، کمتر از یک هفته پیش، محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه دولت مکلف شده جریمه دیرکرد مطالبات ۵۰ درصدی گندم کاران را بپردازد گفت: این حکم در برنامه ششم توسعه قرار گرفته و از سال جاری قابلیت اجرایی دارد و بعد از پرداخت اصل طلب، از طریق کمیسیون پیگیری می‌شود. (تسنیم 26 مهر 96)

به این ترتیب این ساز و کار ربوی و غیرشرعی بصورت یک امر بدیهی و پذیرفته شده، یا به عنوان حقی از حقوق مردم، در سند بالادستی برنامه ششم گنجانده شده، و اجرای آن با شدت هرچه تمامتر توسط مجلس پیگیری می‌شود.

** اپیزود 3: عادت سودخواری توسط مردم

روز گذشته کسی که پرسان‌پرسان تلفن حقیر را پیدا کرده بود تماس گرفت. مدعی بود بانک معتبری چهار ماه قبل با او قرارداد پرداخت سود 20 درصدیِ تضمین شده امضا کرده ولی بعد به دلیل قانون متأخر و دستورالعمل بانک مرکزی با نرخ 10 درصد با او محاسبه کرده است؛ او می‌گفت همه مسئولان رده‌های مختلف بانک مذکور از این شرایط ابراز شرمندگی کرده‌اند، اما می‌گویند دستمان بسته است!

یعنی توقع نداشت کمتر از آن سود ثابت به او تعلق بگیرد و معتقد بود اقدام قانونی هم فایده‌ای نخواهد داشت؛ و از رسانه‌ها استمداد می‌طلبید که شاید به «حق»‌اش برسد.

سیستم بانکی در سطح کلان مدعی است سپرده‌های مردم را به کار می‌اندازد و فعالیتهای واقعی انجام می‌دهد – صحت این ادعا البته مورد نقد کارشناسان مبرز سیستم بانکی قرار دارد - اما گذشته از این پرداخت «سود ثابت تضمین شده» از سوی نظام بانکی در کنار «اقتصاد کساد، متلاطم و غیرقابل پیش‌بینی» موجب شده مردم بیش از هر چیز مایل باشند از خدمات بانکی و بهره دریافتی از این سیستم استفاده کنند، چرا که کمتر موضوع اقتصادی را می‌توان سراغ گرفت که با فراغ بال و بدون ریسک بتوان از آن سود 20 درصد انتظار داشت.

این رفتار در مردم ما نهادینه شده است؛ مردم پیش خود حساب می‌کنند اگر این روش نادرست بود لابد توسط مراجع یا نهادهای حاکمیتی از آن جلوگیری می‌شد؛ و به این ترتیب خواسته یا ناخواسته با جامعه‌ای طرف هستیم که بجای پرداختن به تولید که مایه رشد و عزت آن جامعه است به سودخواری مشغول است؛ چفت و بستهای حقوقی و دستورالعملهای پرداخت سود نیز چنان تنظیم شده که با مبانی حقوقی و فقهی نیز بخواند!

*عبدالرضا طالقانی؛ پژوهشگر اقتصادی مؤسسه احیاگران تمدن فاخر

دیدگاه کاربران

ناشناس۱۲۷۹۸۱۱۶:۱۷:۵۰ ۱۳۹۶/۸/۱
شما گرفتار مغالطه اشتراک لفظی در مورد پول شده اید. اینکه ما این کاغذها را پول می نامیم و زمان پیامبر هم سکه هارا پول می دانستند فقط در نام و برخی کاربردها مشترک است. خدا شما را هدایت کناد
احمد۱۲۸۰۱۴۱۷:۳۷:۰۱ ۱۳۹۶/۸/۱
کارهایی که انجام میشه خیلیش ربویه. درست نوشته دوستمون
آریابان۱۲۸۸۰۵۱۸:۰۴:۱۳ ۱۳۹۶/۸/۲
در تأئید این امر میشه این پرسش را پرسید . در نخستین سال هایی که صحبت از پای-گیری بانکداری اسلامی بود روند اعلام نرخ سود پس انداز بانکها باینصورت بود که یک عددی را بطور همگانی و بخشنامه ای در ابتدای سال اعلام میکردند ولی در پایان سال هم دقیقا 1 درصد به آن اضافه میکردند و آنرا بانکداری اسلامی !!!!! معرفی میکردند : - آیا فقط قصد داشتند که نام "اسلامی" را بکار بگیرند ؟!؟!؟!؟!؟!؟ - آیا پیچیدگی "اقتصاد" در دنیای امروز بحدیست که دیگه فرمول های قدیمی جواب نمیده؟!؟!؟!؟!؟ - آیا در وسط های راه مزۀ بنگاهداری بر بانکداری غلبه کرد ؟!؟!؟!؟!؟!؟ - آیا ...... ؟!؟!؟!؟!؟
ناشناس۱۲۸۰۶۱۱۹:۲۹:۴۶ ۱۳۹۶/۸/۱
کاملا درسته در اون زمان طلا و نقره در جریان بوده که ارزشش با خودش همراه بوده ولی کاغذ چیزی است که ارزش خود را از دست میدهد مثلا وقتی تورم 35 درصد و سود بانکی 20 درصد است این یعنی من سالانه 15 درصد از ارزش پولم را از دست میدهم خب این 15 درصد را چه کسی باید جبران کند؟ من 100 هزار تومن سال 58 از کسی قرض کرده ام الان بخام بهش 100 هزار تومن بدهم ایا به نظر شما معادل اون 100 هزار تومن سال 58 است؟
رضا۱۲۸۷۷۴۱۷:۰۸:۳۹ ۱۳۹۶/۸/۲
سلام اگر ساز و کاری باشه که سود رو به مقدار تورم بگیرند درسته؛ اما به این بهونه دارند باج می گیرند. این قطعاً ایراد داره.
ناشناس۱۲۸۰۶۲۱۹:۲۹:۵۰ ۱۳۹۶/۸/۱
آقایان دلار را بیش از چهار برابر گران فروشی می کنند بعد از بانکها ایراد می گیرند!
رضا۱۲۹۲۷۸۱۰:۴۴:۵۴ ۱۳۹۶/۸/۳
اصل مشکل که تا راه حلی برای آن پیدا نشود، پیمودن هر راهی به سمت اقتصاد غیر ربوی قدم گذاشتن در بیراهه است،قدرت خلق اعتبار بدون پشتوانه و به‌ذات بی ارزش توسط سیستم بانکی و تزریق ناعادلانه آن به اقتصاد است که باعث ایجاد قدرت خرید ظالمانه هرچیز با ارزشی میشود که عامل اصلی تورم است.
سمانه۱۲۸۰۱۶۱۷:۳۸:۲۶ ۱۳۹۶/۸/۱
اقتصاد غرب را ببینید که مبتنی بر بهره است و هیچ اشکالات ما را هم نداره. چرا تلاش می کنید بی خودی دلیل بتراشید؟
دلیری۱۲۸۰۱۷۱۷:۳۹:۵۳ ۱۳۹۶/۸/۱
بانکها همه چیزشون با اما و اگر شده. ولی نمیشه بانکها رو از زندگیمون حذف کنیم که...
دادخواه۱۲۸۰۱۸۱۷:۴۰:۱۷ ۱۳۹۶/۸/۱
ربا جنگ با خداست
محمد۱۲۸۰۲۱۱۷:۴۷:۴۷ ۱۳۹۶/۸/۱
در پاسخ سه حرف این برادر دینی باید این سه نکته را بترتیب برای هر سه حرف در نظر گرفت ۱.سهم تسهیلات برای هر بانک و برای هر سر فصل مشخص و محدود است.این محدودیت سرفصلها و منابع حکم الهی نیست و قابلیت فسخ دارد. ۲.اگر جریمه دیرکرد به اقساط تعلق نگیرد هیچ کس اقساط را سر وقت نخواهد پراخت و بانک واقعا دچار مشکل انظباط زمانی شدید خواهد شد. ۳.ما ملتی هستیم که برای تحقق اسلام خونها داده ایم.و حاکم سیاسی واقتصادی حاکم شرعی ما نیز است.اگر پرداخت سود توسط بانکها حرام شرعی است در حقیقتمقصر نظام کلان تصمیم سازی است.اگرچه اگر سودبانکی حرام است ولی تورم سیصد درصدی جنایت است. لطفا در سخن گفتن عجله نکنید.
ناشناس۱۲۸۲۱۳۰۱:۴۶:۲۷ ۱۳۹۶/۸/۲
بانک‌ها مگه از کجا اومدن؟ مسئولانو کی نشونده بالا ؟ خودمون تا بخوایم گناهو گردن هم بندازیم که گناه خودمونو ادامه بدیم معلومه وضع بدترم میشه گناه بانکدارا گردن خودشونه گناه ما هم گردن خودمونه ولی عمل و عکس العمل نیست لزوما
ناشناس۱۲۸۰۹۲۲۰:۱۷:۳۶ ۱۳۹۶/۸/۱
به همین حرفا گوش کردم پولم رو دادم یه نفر باهش کار کنه. خورد یه آبم رووش. بشینین سر جاتون
ناشناس۱۲۸۱۰۲۲۰:۲۳:۰۲ ۱۳۹۶/۸/۱
متاسفانه یک برداشت غلطی در مورد پول هست که ناشناس ۱ اشاره کردند و اون اینه که الان دست ما هست. بانک ها معادل ارزش پول ما را سال بعد برگردونند سود پیش کش. بنده خدایی که پولش را گذاشته بانک ۲۰ درصد به خیالش سود بگیره و ۵۰ درصد تورم میخوره و پولش بی ارزشتر میشه سود کرده؟! شما تورم را صفر کنید بعد دم از حذف ربا بزنید زمان پیامبر مگر تورم داشتیم؟ زمان پیامبر ۱۰۰۰ دینار امسال با پارسال یکی بود اما الان اگر به یکی ۱۰ تومن قرض بدی سال بعد ۱۰ برگردونه ۲ تومن از پول واقعیت کم شده و قدرت خرید پارسال را نداره و بیشتر بخشش بوده تا قرض! کارشناسان فقه اسلامی لطفا جواب بدن چطور ربا را حذف کنیم. با این روشی که میگن عملی نیست و کلا خسران هست.
ناشناس۱۲۸۱۷۲۲۲:۵۴:۳۲ ۱۳۹۶/۸/۱
سود بانکی ربا نیست شما پولت رو میدی بانک که بانک بره سرمایه گذاری کنه و در سود شریک هستید کجای این ربا است؟ تازه در خیلی از مواقع تورم از سود بانکی بالاتره و مردم ضرر هم میکنن ولی متوجه بی ارزش شدن اصل پول خودشون نمیشن
ناشناس۱۲۸۳۵۲۰۹:۳۹:۰۶ ۱۳۹۶/۸/۲
نکته ای که بادی توجه که نوع اقتصاد است در زمان پیمابر اسلام اقتصاد بر مبنای کشاورزی و دامپروری بوده و در این نوع اقتصاد عموما شما تورم ندارید، اما امروز اقتصاد بر اساس صنعت است و در این نوع اقتصاد شما تورم دارید پس باید سازوکاری برای حفظ ارزش پول بیاندیشید، اینکه علما بفرماید سود بانک ربا است، مشکل را حل نمی کند باید بیایند و راهکار عملی ارایه دهند که در یک اقتصاد تورمی وام دهند برای حفظ ارزش پولش چه بکند؟ اگر جریمه دیرکرد نباشد هیچ وام گیرنده ای اقساط خود را پرداخت نمی کند چون 100 هزارتومان امروز سال دیگر حداکثر 80 هزارتومان می ارزد پس بصرفه است وام را پس ندهی
ناشناس۱۲۸۳۷۰۰۹:۵۸:۴۲ ۱۳۹۶/۸/۲
به ربا عادت کردیم شکی نیست. ولی مواردی از چشم نویسنده و برخی عزیزان دور مانده. مثلا شما به شخصی پولی قرض بدهید برای چند روز یا ماه، ولی مدت زمان خیلی طولانی مثل سال بگذره و ارزش پول افت کنه، قرض گیرنده شرعاً ملزم به جبران و جلب رضایت هست. ولی مشخص کردن سود با روش کنونی بانکها باز محل اشکال هست. چون نه کار مشخص هست و نه قرارداد واقعی، شما برگه ا ی امضاء میکنید و بانک هرجوری خواست با پول شما بازی میکنه. ولو با ربا دادن به کسی دیگه و این وسط به شما سود ربوی میده و به کسی دیگه وام ربوی! بر اساس قرارداد هم نیست، یعنی ظاهر شرعی، ولی در اصل ربوی. خصوصاً جاهایی که با سود های آنچنانی میخوان پول جذب کنند و متاسفانه همه فریب میخوریم. اما در مورد دیرکرد، وقتی همه مراجع متفقاً میگن حرام هست، پس هست. بنده اگر موعد قسطم 10 برج باشه ولی 13 برج بدم، باید برای این 3 روز ربا زوری بدم؟! بانکها ساعتی حساب میکنند و بحث جریمه بابت یک تخلف نیست، بلکه ضریبی از میزان بدهی شما و زمان تاخیر شما هست. یعنی عین ربا! وضع جامعه این هست زیاد ناراحت نباشید، شکم حلالی نمونده که باهاش پر بشه!
صمصام۱۲۸۴۷۷۱۲:۱۷:۰۰ ۱۳۹۶/۸/۲
اصولا بانک ها در صورتهای مالی شان و با تصویب صاحبانشان مکلف میشوند که یک مبلغ سود به سهامدارانشان بدهند و باید بری تحقق ان مبلغ سود به هر فعالیتی متوسل شوند و یا به دولت متعهد میشوند که سپرده های دریافتی از ملت را در امور خیر و در جهت پیشرفت اقتصادی کشور به کار گیرند البته با توجه به مقصد نهایی این سپرده ها(برجها ،پاساژها ،هایپرها ،مالها و..و..و..)من متوجه تعریف جدید و بی سابقه ای از امور خیر وپیشرفت اقتصادی کشور شدم با احترام -
yektanetتریبون

پربحث‌های هفته

  1. اقدامات متقابل ایران در مقابل قطعنامه احتمالی آژانس انرژی اتمی/ کیهان‌ستیزی زید‌آبادی به جاهای باریک کشید!/ توصیه جالب مطهری به نتانیاهو

  2. باز هم در باغ سبز !

  3. جابجایی مرزهای وقاحت!

  4. جمعیت اتباع افغانستانی مقیم ایران بیش از ۶ میلیون نفر است

  5. قانون عفاف و حجاب کجاست؟/ وقتی گرانی خودرو را هم به علم‌الهدی ربط می‌دهند!/ جای درست لاریجانی؟

  6. چرا مردم با کادردرمان درگیر می شوند؟!/ سرپرست روابط عمومی وزارت بهداشت توضیح می دهد

  7. اتحادیه اروپا از جان ایران چه می خواهد؟!

  8. بازگشت لاریجانی‌ها/ توضیحاتی درباره کلینیک ترک بی‌حجابی/ نسخه شفابخش یا مرگبار برای اقتصاد ایران؟

  9. آن تجربه تلخ را تکرار نکنید

  10. وقت مقابله‌ به‌ مثل با اروپا نرسیده؟

  11. اعتماد به ترامپ خطاست/ عراقچی علیه ساده‌سازی اصلاح‌طلبان/ شمشیر وفاق زیر گلوی مجلس

  12. با "مرد دیوانه" چگونه باید رفتار کرد؟!

  13. درد بیمار و ناز طبیبان !

  14. فرزندان ظریف کجا هستند؟

  15. انتقاد تند محمد مهاجری به پایداری‌‌چی‌ها و جلیلی

  16. یارانه‌ها واریز شد

  17. نظرات برگزیده مخاطبان «الف»: ظریف تازه متوجه قدرت قانون اقدام‌ راهبردی شده/ سلاح اتمی؛ راه پایان تحریم و تهدید

  18. ادعاهای غير واقعی درباره اقتصاد ایران

  19. دیگر چه اتفاقی باید بیفتد؟!

  20. راه‌اندازی کلینیک‌ ترک رانت‌خواری ضروری‌تر نیست؟!

  21. واکنش شریعتمداری به ملاقات مخفی سفیر ایران با مشاور ترامپ

  22.  نماز خواندن خلبان پرواز زنجان-مشهد سوژه فضای مجازی شد

  23. آدرس غلط روی تابلوی پاستور/ ظریف نباشد چه کسی جواب ترامپ را بدهد؟!/ پیامک‌هایی با مضمون خیانت که به نمایندگان مجلس ارسال می‌شود!

  24. تنها فرمولی که دولت های ما بلدند!

  25. شبیخون دلاری به صنعت خودرو !

پربحث‌های اخیر

    پربحث‌های هفته

    1. آن تجربه تلخ را تکرار نکنید

    2. یارانه‌ها واریز شد

    3. ادعاهای غير واقعی درباره اقتصاد ایران

    4. تنها فرمولی که دولت های ما بلدند!

    5. شبیخون دلاری به صنعت خودرو !

    6. هجوم تهرانی ها به این منطقه برای خرید مسکن/ واحدهای کوچک هم نایاب شد  

    7. یارانه آبان واریز نشد/زمان واریز؛ نامعلوم!

    8. خودروسازی ایران؛ از دست ایلان ماسک هم کاری ساخته نیست !

    9. همتی: معتقد به اقتصاد دستوری نیستیم

    10. تصمیم اخیر دولت، قیمت خودروهای ایرانی را نجومی‌تر کرد + جدول قیمت

    11. جزئیات جدید از دلیل عدم واریز یارانه آبان ماه

    12. تداوم حیات خودروسازان با پول مردم

    13. افزایش نرخ عوارض ۵ آزاد راه کشور از اول آذر+ نرخ جدید 

    14. قیمت‌های جدید محصولات ایران خودرو و سایپا ابلاغ شد

    15. رونمایی از یک نامه جنجالی/ قیمت خودرو را ۸۰ درصد گران کنید  

    16. موافقت کمیسیون تلفیق با کاهش تعرفه واردات خودرو به ۶۰درصد

    17. گرانی ۴۰ درصدی بنزین، خبر قطعی یا تشویش اذهان عمومی؟

    18. آقای همتی! بالاخره نقدینگی کم است یا زیاد؟

    19. وضعیت پرداخت مفسده‌انگیز حق مأموریت ارزی، به دوران قبل از شهید رئیسی برگشت!

    20. کارمندان دولت حتما بخوانند/ میزان افزایش حقوق ۱۴۰۴ کارمندان ۳۰ درصد می‌شود؟  

    21. قالیباف: همه در کشور برای خلق ثروت جدید تلاش کنیم

    22. فرزین: ۱۲۰۰ همت خلق پول جدید داشتیم

    23.  امکان تک نرخی کردن ارز با توجه به شرایط جامعه وجود ندارد

    24. حمایت وزیر اقتصاد از رفع فیلتر

    25. توضیحات حضرتی درباره افزایش قیمت خودرو

    آخرین عناوین