به گزارش علم و فناوری شبکه‌های اجتماعی می‌توانند ابزار انقلاب باشند، به نشر ایده‌های سازنده کمک کنند و انسان‌ها را به هم وصل کنند.

امروزه که نیمی از جمعیت جهان آنلاین هستند، ما واقعا در عصر دیجیتال زندگی می‌کنیم. اما این واقعیت که کاربران هر روز وقت بیشتری در فضای مجازی می‌گذرانند، باعث آشکار شدن روزافزون تاثیرات منفی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر زندگی روزمره شده است.

از نگرانی در مورد حریم خصوصی گرفته تا مزاحمت آنلاین، معضلات هر روز کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. اما در کنار این نگرانی‌ها، پژوهش‌های تازه نشان داده‌اند که وابستگی کاربران به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی اثر منفی بر روی سلامت جسمی و روانی آنها دارد.                

دلیل علاقه مندی جوانان ایرانی به شبکه اجتماعی

جوانان ایرانی نسبت به سایر جوانان کشورهای دیگر وقت بیشتری را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند، اگرچه این شبکه‌ها به خودی خود بد نیستند، اما آنچه نگران کننده است استفاده نادرست و نابجا از این شبکه‌هاست که پیامدهای منفی برای جوانان در پی دارد.

شاید اولین دلیل اینکه جوانان ایرانی گرایش بالایی به شبکه هایی اجتماعی دارند این است که در این شبکه‌ها فرصت می‌یابد نیازها، خواسته‌ها، عقاید و باورها و هر آن چیزی که در دنیای واقعی امکان طرح و بیان آن را ندارد، مطرح کند، وقتی که یک جوان ایرانی مجال حضور در عرصه اجتماعی را به صورت واقعی نمی‌یابد، مجبور است آنچه در ذهن دارد را در دنیای مجازی اعلام کند.

دومین دلیل را می توان ارتباط جوانان در شبکه های اجتماعی با همسالان خود دانست، به عبارت دیگر وقتی که فرد ایده‌ها و عقاید خود را با همسالانش در میان می‌گذارد، طبیعتا از سوی آنها مورد تایید و پذیرش قرار می‌گیرد و این شرایط به او اعتماد به نفس می‌دهد که هرآنچه بگوید پذیرفتنی است.

سومین دلیل استفاده جوانان از شبکه های اجتماعی این است که اکثر جوانان در خانوده های خود قادر به بیان احساسات، بدون امر و نهی شدن نیستند به همین دلیل در فضاهای مجازی به دنبال گوشی شنوا برای درد دل کردن و ابراز احساسات خود هستند.

از سوی دیگر جوان می‌تواند در شبکه اجتماعی که بر اساس سلیقه و خواست خودش است وارد شود و در این فضا همه چیز مطابق میل و علاقه اوست و همه مانند او فکر می‌کنند و حرف می‌زنند. بیان ایده و عقاید جوانان در فضای شبکه‌های اجتماعی برای او بسیار راحت و کم هزینه‌تر است و این امر هم به گرایش بیشتر جوانان به این شبکه‌ها دامن می‌زند، این امر باعث وابستگی بیشتر جوانان به این شبکه‌ها می‌شود، بگونه‌ای که حتی گاهی ساعات خواب خود را نیز به شبکه‌های اجتماعی اختصاص می‌دهند و از دنیای واقعی کاملا فاصله می‌گیرند.

چهارمین دلیل را می توان بیکاری جوانان ایرانی دانست، با توجه به نرخ بالای بیکاری جوانان و نداشتن محیطی برای تخلیه شور و انرژی جوانی، مجبور به هدر دادن وقت خود در محل هایی با کمترین هزینه مانند استفاده از شبکه های مجازی می شوند.

پیامدهای رفتاری وابستگی جوانان به شبکه های اجتماعی

از آنجا که اکثر گفته های جوان ایرانی در شبکه های اجتماعی مورد تایید همسالان خود قرار می گیرد این امر باعث به وجود آمدن اعتماد به نفس کاذب در جوان می گردد و او توقع پیدا می‌کند در دنیای بیرون هم هرچیزی که بگوید و مطرح کند، مورد تایید قرار بگیرد، اما در دنیای واقعی چنین چیزی صادق نیست و باعث سرخوردگی و افسردگی آن ها می گردد.

هر شبکه اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد، یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی را برای خود برگزیده است. البته می توان شبکه هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده اند.

از سوی دیگر فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می شود که شامل: برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و... است. بدون تردید، میزان تاثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می کند. مثلاً در سایت هایی مثل اینستاگرام و تلگرام، کاربر در کنار اینکه عضو جامعه بزرگ پایگاه مورد نظر است، در گروه و شبکه های اجتماعی کوچک تری نیز عضو می شود. هر کدام از این گروه ها وابستگی خاص خود را دارند و به تبع، فرهنگ ارتباطاتی مخصوص، پس فرد در تاثیرپذیری از فرهنگ ارتباطاتی این گروه ها بر خود لازم می بیند که هویت ارتباطاتی خود، یعنی سبک و هویت کنش های کلی خویش در ارتباط با دیگران را تغییر دهد؛ هر چند این تغییر هویت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد؛ ولی بدون تردید در هویت واقعی فرد بی تاثیر نخواهد بود و به طور کلی، همه اجزای یک شبکه اجتماعی که فرد با آن در تعامل است، در ضمیر ناخود آگاه فرد تاثیر می گذارد. هویت ارتباطاتی فرد نیز چیزی نیست که به ضمیر ناخودآگاه مرتبط نباشد.

خانم ها بیشتر وابسته به شبکه های اجتماعی هستند یا آقایان

خانم‌ها بیشتر از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند، بیشتر از اینترنت استفاده می‌کنند و به این ترتیب زودتر و بیشتر از آقایان گوشی‌ها را خراب و مستهلک می‌کنند. اما علاقه بیشتر خانم‌ها به استفاده از اینترنت شاید برای برخی جدید محسوب نشود، اما خانم‌ها دلایل خاص خود را برای اینکار دارند.

برای مثال در کشور انگلیس 49 درصد خانم‌ها از طریق گوشی هوشمند خود به اینترنت دسترسی دارند البته این میزان برای خانم‌های در سن 18 تا 24 سال 10 درصد بیشتر یعنی 59 درصد است. این میزان در مورد آقایان به این ترتیب است که 48 درصد آنها همچنان کامپیوتر را برای دسترسی به اینترنت ترجیح داده و 39 درصد نیز از گوشی‌های هوشمند خود برای اینکار استفاده می‌کنند.

اما برای آنکه موضوع برتری خانم‌ها در میزان استفاده از گوشی‌هوشمند را بهتر درک کنید باید گفت، خانم‌ها در تمام رده‌های سنی از 18  سال گرفته تا بالای 55 سال بیشتر از آقایان به گوشی‌های خود وابسته هستند. در واقع در تمام سنین خانم‌ها 8 درصد بیشتر از آقایان با گوشی‌های هوشمند خود سرگرم هستند.

اما وقتی روی نحوه و چگونگی استفاده خانم‌ها از گوشی‌های هوشمند تمرکز کنیم، اطلاعات دقیق‌تری به دست می‌آوریم. از این قرار که خانم‌ها 39 درصد بیشتر از آقایان در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و 15 درصد بیشتر از آنها در اپلیکیشن‌های پیام‌رسان وقت صرف می‌کنند. عکس‌ها یکی دیگر از تفاوت‌های بنیادین خانم‌ها در استفاده از گوشی‌های هوشمند در قیاس با آقایان است به نحوی که آنها 71 درصد بیش از آقایان در سایت‌های عکس‌محور تردد دارند.

و البته موضوعی نه چندان تعجب‌برانگیز اینکه خانم‌ها 67 درصد بیشتر از آقایان وقت صرف خرید‌های آنلاین می‌کنند و در خصوص مسایل مربوط به سلامتی هم 29 درصد از آقایان جلو هستند.

بد نیست بدانید تحقیق مشابهی نیز اخیرا در کشور کره جنوبی که در آن ضریب نفوذ موبایل و اینترنت بالاست انجام شده که نشان می‌دهد خانم‌ها رفتارهای به مراتب اعتیاد‌گونه‌تری نسبت به گوشی تلفن همراه خود در قیاس با آقایان دارند. در این تحقیق که روی 1236 دانشجو انجام شد، 52 درصد از خانم‌ها اعلام کردند که در روز حداقل 4 ساعت از گوشی تلفن‌همراه خود استفاده می‌کنند در حالیکه این میزان استفاده در مورد 29 درصد آقایان رخ می‌داد.

متاسفانه در ایران در مورد اینکه آقایان بیشتر وابستگی به تلفن همراه دارند یا خانم ها تحقیقات جامعه ای انجام نشده است اما آنچه از ظواهر امر نمایان است در ایران نیز خانم ها آمار بالایی در استفاده از شبکه های اجتماعی دارند.

آیا با پولی شدن شبکه های اجتماعی مانند تلگرام استفاده جوانان ایرانی از شبکه های اجتماعی محدود می شود؟

از گذشته تا کنون به دلیل نبود حق کپی رایت و مسائل دیگر ایرانیان به دنبال استفاده از ابزاراتی بوده اند که بتوانند از آن ها رایگان استفاده کنند. با پولی شده شبکه های اجتماعی مانند تلگرام قطعاً اکثریت ایرانی ها در مرحله اول به دنبال دور زدن این شبکه اجتماعی با نسخه های غیر رسمی می باشند و اگر این راه حل جواب ندهد یقیناً با توجه به گسترش و تنوع شبکه های اجتماعی دیگر قطعاً ایرانی ها به شبکه اجتماعی مشابه مهاجرت می کنند.

کاربران چطور می‌توانند رابطه خود با شبکه‌های اجتماعی را کنترل کنند؟

امروزه در قرنی زندگی می کنیم که زندگی روزمره انسان ها به نحوه ی با اینترنت و شبکه های اجتماعی وابستگی پیدا کرده است و اگر بگوییم می توانیم به صورت کلی از اینترنت و شبکه هایی اجتماعی استفاده نکنیم شاید اغراق نموده ایم اما به روش های زیر می توان استفاده از آن را کنترل نماییم.

• مراقب خواب خود باشید، نور صفحه‌ موبایل یا تبلت باعث کاهش فعالیت هورمون خواب می‌شود و باعث می‌شود که مغز سیگنال بیدار شدن دریافت کند، به همین دلیل از حدود یک ساعت مانده به زمان خواب، شبکه‌های اجتماعی را کنار بگذارید.
• استفاده از شبکه‌های اجتماعی را به زمان مشخصی محدود کنید، مثلا روزی چهار بار و هر بار فقط یک ربع به آن ها‌ سربزنید و سعی کنید این میزان را به مرور کاهش دهید.
• مکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی را محدود کنید. مثلا خودتان را مقید کنید که هیچ وقت در اتاق خواب سراغ اینستاگرام نروید.
• ابزارهای دیجیتال مانند موبایل و تبلت را در ساعات مشخصی از روز از خود دور نگه دارید تا سراغ شبکه‌های اجتماعی نروید.
• چالش کنترل استفاده از شبکه‌های اجتماعی را به عنوان یک فعالیت مثبت برای خود و اطرافیان‌تان جا بیندازید تا انگیزه کافی برای پایبند ماندن به آن داشته باشید،مثلا بگویید که می‌خواهید تمرکزتان را بالا ببرید.

نتیجه گیری

برای مقابله با ناامنی در مسائل خانوادگی و کاهش استفاده جوانان و اعضای خانواده ها از شبکه های اجتماعی باید اولویت خانواده ها بر روابط مبتنی بر واقعیت، مهرورزی، عاطفه و عشق استوار باشد و فضای مجازی به عنوان مکمل فضای حقیقی در این زمینه قرار گیرد. اگر ارتباطات مجازی نقش مکمل داشته باشند مفیدتر به نظر میرسند و نقش تکمیل کنندگی را بهتر می­ توانند در امنیت خانواده ها ایفا کنند. همچنین هنگامی که به دلایلی نتوانند افراد خانواده دور هم باشند فضای مجازی می­ تواند با امکانتی و داشتن بستری مناسب عواطف خانوادگی و عشق بین افراد خانواده را محکمتر به نمایش در آورد. همواره باید رابطه حقیقی خانواده را در نظر گرفت و در جهت میل به آن حرکت کرد و جایگزینی برای آن نباید انتخاب کرد و نباید جایگزین نامناسبی اجازه داد تا به جای رابطه حقیقی بنشیند.