به نقل از دکتر فرخانی متخصص طب فیزیک و توانبخشی وقتی اصطلاحا می‌گویند کسی دچار "بیرون‌زدگی" دیسک شده ، در واقع دیسک بیرون نزده است. اتفاقی که افتاده این است که بخشی از قسمت نرم داخل دیسک (هسته مرکزی دیسک) از قسمت بیرونی دیسک خارج شده است. بیرون‌زدگی دیسک گاهی اوقات فتق دیسک کمر نیز نامیده میشود. بیرون‌زدگی دیسک ممکن است روی ساختارهای مجاور مثل ریشه‌های اعصابی که از نخاع خارج می‌شوند، فشار وارد کند. ممکن است قدری التهاب نیز در اطراف بخش بیرون‌زده دیسک ایجاد شود. التهاب ممکن است باعث تحریک یک عصب و همچنین تورمی شود که می‌تواند روی عصب فشار وارد کند.
هر دیسکی در ستون فقرات می‌تواند دچار بیرون‌زدگی شود. با این حال، بیشتر بیرون‌زدگی‌های دیسک در ناحیه پایین کمر (ستون فقرات کمری) رخ می‌دهند. اندازه بیرون‌زدگی می‌تواند متفاوت باشد. به طور معمول، هر چه بیرون‌زدگی بیشتر، احتمالا علائم شدیدتر خواهند بود.
ساختار ستون فقرات
ستون فقرات از تعداد زیادی استخوان به نام مهره تشکیل شده است. هر استخوان (مهره) تقریبا شبیه به یک سیلندر مسطح است و بین هر دو مهره یک دیسک قرار گرفته است. دیسک‌ها از مواد لاستیک مانند محکمی ساخته شده‌اند که باعث می‌شوند ستون فقرات بسیار انعطاف پذیر باشد. همه دیسک‌ها شبیه هم هستند – و از یک بخش بیرونی فیبری محکم و یک بخش نرم ژله مانند در مرکز به نام هسته مرکزی تشکیل شده‌اند.
نخاع شامل عصب‌هایی است که از مغز خارج می‌شوند. نخاع توسط ستون فقرات محافظت میشود. اعصاب نخاعی از بین مهره‌ها خارج می‌شوند تا پیام‌های عصبی را بین مغز و بخش‌های مختلف بدن رد و بدل کنند.
رباط‌هایی قوی، به مهره‌ها متصل هستند. این رباط‌ها باعث محافظت بیشتر از ستون فقرات شده و قدرت بیشتری به آن می‌دهند. عضلات مختلفی نیز در اطراف ستون مهره‌ها قرار گرفته‌اند و به قسمت‌های مختلف ستون فقرات متصل شده‌اند.
چه چیزی باعث فتق دیسک میشود؟
به نقل از متخصصین کلینیک درد امید دقیقا مشخص نیست که چرا برخی افراد دچار فتق دیسک می‌شوند و برخی دیگر نه، حتی زمانی که هر دو گروه یک کار مشابه را انجام داده و یا یک نوع شیء را بلند می‌کنند. به نظر می‌رسد ممکن است در بعضی افراد قسمت بیرونی دیسکی که دچار بیرون‌زدگی شده ضعیف‌تر باشد. چیزهای مختلفی ممکن است باعث خروج بخش نرم درونی دیسک از قسمت‌های ضعیف بخش خارجی دیسک شود. به عنوان مثال، عطسه کردن، خم شدن‌های نامتعارف یا بلند کردن اشیاء سنگین به نحوی غیر عادی، ممکن است باعث فشار بیشتری روی دیسک شود. در افراد مبتلا به ضعف دیسک، همین کارها ممکن است باعث فتق دیسک شوند.
عواملي كه ممكن است باعث ايجاد فتق ديسك شوند، عبارتند از:
- مشاغلی که به دفعات مستلزم بلند کردن اشیاء باشد.
- شغل‌هایی که مستلزم نشستن‌های طولانی مدت است (به خصوص رانندگی).
- ورزشهایی که شامل بلند کردن وزنه باشند (وزنه برداری، و غیره).
- سیگار کشیدن.
- اضافه وزن (چاقی).
- افزایش سن (احتمال ضعیف شدن دیسک زمانی که سن افراد بالاتر می‌رود بیشتر است).
علائم فتق دیسک
کمر درد
کمردردی که اغلب شدید است و معمولا به طور ناگهانی ایجاد میشود. درد معمولا با دراز کشیدن کم میشود و اگر پشت خود را حرکت داده یا سرفه یا عطسه کنید، اغلب بدتر میشود.
درد ریشه عصب (معمولا سیاتیک)
درد ریشه عصب دردی است که در اثر تحت فشار قرار گرفتن و یا تحریک ریشه عصبی که از طناب نخاعی خارج شده به واسطه فتق دیسک یا التهاب ناشی از آن ایجاد شده است. اگرچه مشکل در کمر ایجاد شده ، اما علاوه بر کمر ، بیمار درد را در هر نقطه‌ای در طول مسیر عصب احساس خواهد کرد. بنابراین، ممکن است فرد در زیر زانو یا ساق پا یا پایین پای خود نیز درد داشته باشد. شدت درد ریشه عصب از خفیف تا شدید متغیر است، اما اغلب بدتر از کمر درد است. افراد اغلب درد ریشه عصب را با اصطلاحات سوزش و " ذق ذق کردن" توصیف می‌کنند. عصب سیاتیک عصبی است که در اثر فتق دیسک دچار عارضه میشود. اصطلاح سیاتیک به معنای درد عصب سیاتیک است. عصب سیاتیک یک عصب بزرگ است که از چندین عصب کوچکتر ساخته شده که از نخاع در پایین کمر خارج میشود. این عصب از عمق باسن عبور کرده و از پشت پا تا قوزک پایین می‌رود. عصب سیاتیک در هر دو پا وجود دارد.
سایر علائم درد ریشه عصب
ناراحتی یا تحت فشار قرار گرفتن اعصاب مجاور ستون فقرات ممکن است باعث احساس سوزن و سوزن شدن، بی‌حسی یا ضعف در بخشی از باسن ، ران و ساق پا یا پاها شود. محل دقیق و نوع علائم بستگی به این دارد که کدام عصب درگیر شده باشد.
سندرم دم اسب - مشکلی نادر، اما اضطراری
سندرم یا نشانگان دم اسب یک مشکل ریشه عصب خاص و جدی است که می‌تواند در اثر فتق دیسک ایجاد شود. این اختلالی نادر است که در آن اعصاب پایینترین قسمت نخاع تحت فشار قرار می‌گیرند. از جمله علائم این سندروم علاوه بر کمردرد عبارتند از:
- مشکلات عملکرد روده و مثانه (معمولا ناتوانی در دفع ادرار).
- بی‌حسی و کرختی ناحیه زینی (محدوده کفل‌ها، ناحیه پرینیوم و سطوح داخلی ران‌ها) در اطراف معقد.
- ضعف یک یا هر دو پا.
سندرم دم اسبی نیاز به درمان فوری دارد تا فشار وارده بر اعصاب مثانه و روده را رفع کرده و از تبدیل آن به یک اسیب دیدگی دائمی جلوگیری شود. اگر این علائم را دارید، لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید.
برخی افراد هیچ نشانه‌ای ندارند
مطالعات پژوهشی که در آن‌ها برای افراد زیادی تصویربرداری‌های معمول انجام شده نشان می‌دهند که برخی افراد دچار فتق دیسک هستند بدون این که هیچ علامتی داشته باشند. تصور میشود که علائم عمدتا در صورتی رخ می‌دهند که فتق دیسک باعث فشار روی عصب و یا تحریک آن شود. این مساله در همه موارد اتفاق نمی‌افتد. در برخی موارد ممکن است بیرون زدگی کوچک بوده و یا از عصب دور باشد و به همین دلیل علائمی ایجاد نکند یا علائم بسیار جزئی باشند.
روند فتق دیسک چگونه است؟
در بیشتر موارد، علائم طی چند هفته رو به بهبود می‌روند. مطالعات انجام شده بر اساس تصاویربرداری‌های ام آرآی مکرر نشان داده است که در اغلب موارد، بخش بیرون زده دیسک به مرور زمان کوچک میشود. بعد از آن علائم کاهش یافته و در بیشتر موارد به طور کامل از بین می‌رود. از هر 100 نفر حدود 50 نفر طی 10 روز و 75 نفر پس از چهار هفته بهبود می‌یابند. تنها در حدود 2 نفر از هر صد نفری که دچار فتق دیسک شده‌اند پس از 12 هفته درد هنوز آنقدر درد دارند که در نهایت مجبور به جراحی می‌شوند.
آیا برای فتق دیسک نیازی به آزمایش یا تصویربرداری هست ؟
معمولا پزشک بر اساس علائم و با معاینه افراد قادر به تشخیص فتق دیسک می‌باشد. (فتق دیسک شایع‌ترین علت کمر درد ناگهانی با علائم مشکلات ریشه عصب است.) در اغلب موارد، نیاز به هیچ آزمایشی نیست، زیرا علائم اغلب در عرض چند هفته تسکین می‌یابند.
اگر علائم همچنان ادامه داشته باشند، ممکن است پزشک توصیه کند آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس انجام شود. به طور خاص، آم‌آر‌آی می‌تواند محل و اندازه دیسک فتق دیسک را نشان دهد. این اطلاعات در صورت نیاز به جراحی لازم است.
لازم به ذکر است که، همانطور که در بالا توضیح داده شد، بعضی افراد بدون این که هیچ علامتی داشته باشند ممکن است به فتق دیسک مبتلا باشند . بنابراین بسیار مهم است که مطمئن شوید که هر فتق دیسکی که در عکس اشعه ایکس یا ام ار آی و امثال آن‌ها دیده میشود با علائم شما مطابقت داشته باشد. عارضه درد پایین کمر بسیار رایج است و بنابراین ممکن است کسی که بر اساس اسکن ام آرآی خود فتق دیسک دارد کمر درد هم داشته باشد اما فتق دیسک عامل کمر درد او نباشد.
درمان‌های فتق دیسک
فعالیت‌های عادی خود را ادامه دهید
اگر دچار فتق شده‌اید، باید تا حد امکان به فعالیت‌های طبیعی خود ادامه دهید. اگر درد خیلی شدید باشد ممکن است این کار در ابتدا امکان پذیر نباشد. با این حال، به محض امکان، حرکت کردن را شروع کنید و در اسرع وقت به فعالیت‌های عادی خود بازگردید. به عنوان یک قاعده، هیچ کاری انجام ندهید که باعث درد زیادی شود. با این حال، وقتی تلاش میکنید تا فعال بمانید، مقداری ناراحتی طبیعی است، اما مضر نیست. این که هر روز یک هدف جدید برای خود تنظیم کنید ممکن است ایده خوبی باشد - برای مثال، یک روز قدم زدن در اطراف خانه ، یک روز پیاده رفتن تا یک مغازه در نزدیکی خانه و ...
در گذشته توصیه می‌شد فرد تا زمانی که درد کاهش یابد استراحت کند. در حال حاضر مشخص شده است که این عقیده درست نبود. اگر با وجود کمر درد به جای استراحت، فعالیت داشته باشید، احتمالا سریع‌تر بهبود یافته و کمتر احتمال دارد دچار کمر درد مزمن شوید. همچنین، می‌توانید در راحت‌ترین حالت و روی هر سطحی که بر ان احساس راحتی میکنید بخوابید. (مجددا در گذشته توصیه می‌شد که روی تشک‌های سفت بخوابید. اما شواهدی وجود ندارد که ثابت کند تشک سفت برای افراد مبتلا به کمر درد بهتر از انواع دیگر تشک است.)
دارو
اگر به داروهای مسکن نیاز دارید، بهتر است آن‌ها را به طور منظم مصرف کنید. این کار بهتر از آن است که از مسکن فقط و فقط زمانی که درد بسیار شدید است، استفاده کنید. اگر مسکن‌ها را به طور منظم مصرف کنید، بیشتر احتمال دارد که اکثر اوقات درد نداشته باشید، و باعث میشود بتوانید ورزش و فعالیت کنید.
- مسکن‌های ضد التهاب. برخی افراد معتقدند که این داروها تاثیری بهتر از استامینوفن دارند. از جمله این مسکن‌ها ایبوپروفن است که می‌توانید بر اساس تجویز پزشک و یا بدون نیاز به نسخه از داروخانه خریداری کنید. انواع دیگر این داروها مانند دیکلوفناک یا ناپروکسن نیاز به تجویز پزشک دارند. برخی از مبتلایان به آسم ، فشار خون بالا ، نارسایی کلیه یا نارسایی قلبی ممکن است نتوانند داروهای ضد التهاب را مصرف کنند.
- استامینوفن. استامینوفن اگر به طور مرتب و با دوز کامل مصرف شود ، ممکن است به تنهایی برای کنترل درد کافی باشد اما مصرف آن در کنار مسکن‌های ضد التهاب نیز بی خطر است . دوز مصرف این دارو برای یک فرد بزرگسال ، 1000 میلی گرم (معمولاً دو قرص 500 میلی گرم) ، چهار بار در روز است.
- داروهای مسکن قوی‌تر. در صورتی که استفاده از داروهای ضد التهاب مناسب نباشد یا به اندازه کافی موثر نباشند ، می‌توان از یک مسکن قوی‌تر مانند کدئین استفاده کرد. کدئین اغلب همراه با استامینوفن مصرف میشود. یبوست از عوارض جانبی رایج کدئین است و در صورتی که باعث شود شما فشار زیادی در هنگام دفع مدفوع به خود وارد کنید موجب بدتر شدن کمر درد خواهد شد. به همین دلیل برای جلوگیری از یبوست ، لازم است اب زیاد بنوشید و غذاهایی با فیبر فراوان مصرف کنید.
- داروهای شل کننده عضله. اگر عضلات کمر دچار گرفتگی شدید شده و درد را بدتر کنند ، گاهی اوقات ممکن است پزشک برای چند روز مصرف یک داروی شل کننده عضلات مانند دیازپام را تجویز کند.
- داروهای تسکین دردهای نوروپاتی. در صورتی که درد بیش از چند روز ادامه یابد ، اغلب داروهایی برای تسکین دردهای نوروپاتی مانند آمیتریپتیلین ، دولوکستین ، گاباپنتین یا پریگابالین تجویز میشود. این داروها باید به طور مرتب مصرف شوند تا تاثیر داشته باشند.
ورزش
در صورت ابتلا به فتق دیسک انجام تمرینات ورزشی عمومی بسیار مهم است. این تمرینات با تقویت عضلات حمایت‌کننده ستون فقرات می‌توانند به کاهش درد کمک کنند. اگرچه مشخص نیست که آیا تمرینات ویژه ستون فقرات موثرتر از تمرینات تناسب اندام باشند یا نه ، اما یک فیزیوتراپیست می‌تواند به شما ورزشهایی که می‌توانند به بهبود وضعیتتان کمک کنند را آموزش دهد.
ورزش نه تنها باعث کاهش درد فتق دیسک میشود بلکه ممکن است احتمال وقوع دوباره آن را نیز کاهش دهد.
فیزیوتراپی
بعضی از افراد برای درمان‌هایی که با دست انجام میشود و یا سایر روش‌های درمانی به فیزیوتراپی مراجعه می‌کنند. این مساله که آیا چنین درمان‌های فیزیکی برای همه افراد مبتلا به فتق دیسک مفید هست یا نه قابل بحث است اما به هر حال این درمان‌ها ممکن است تا حدودی تسکین کوتاه مدت برای افراد ایجاد کنند. این درمان‌ها باید با ورزش منظم همراه باشند.
در جلسات فیزیوتراپی از روش‌های مختلفی مانند لیزرتراپی، شاک ویو، اوزون تراپی و ... برای کاهش درد بیمار و تسریع روند بهبودی استفاده میشود.
تزریق اپیدورال
تزریق اپیدورال، تزریقی است که در کمر و معمولاً در ناحیه‌ای از کمر که عصب سیاتیک از ستون فقرات خارج میشود، انجام می‌گیرد. این تزریق باید توسط یک متخصص انجام شود. دارویی که تزریق میشود حاوی نوعی بی‌حس کننده موضعی و استروئید که یک ضد التهاب بسیار قوی است می‌باشد. دارو در اصل یک مسکن با اثری طولانی مدت است که می‌تواند آنقدر باعث تسکین درد شود که بتوانید ورزش کردن را شروع کنید یا آن را ادامه دهید.
جراحی
در بعضی موارد ممکن است نیاز با جراحی باشد. قاعده این است، که جراحی تنها در صورتی مد نظر قرار می‌گیرد که علائم بسیار شدید بوده و بعد از گذشت حداقل شش هفته از بین نرفته باشند. البته احتمال نیاز به جراحی کم است، زیرا در 9 نفر از هر 10 نفری که مبتلا به فتق دیسک می‌شوند ، طی این مدت یا علائم کاملاً برطرف شده‌اند و یا آنقدر بد نیستند که جراحی ضروری باشد.
هدف از جراحی ، برداشتن بخش بیرون‌زده دیسک و رفع فشار از روی اعصاب است. جراحی اغلب علائم را کاهش می‌دهد. با این حال ، در تمام موارد جواب نمی‌دهد. همچنین ، مثل هر جراحی دیگر ، خطراتی برای این جراحی هم وجود دارد. یک متخصص در مورد جوانب مثبت و منفی جراحی و تکنیک‌های مختلف موجود در این زمینه با بیمار صحبت خواهد کرد.
مشخص نیست که بهتر است جراحی انجام شود یا بهتر است فرد منتظر بماند تا ببیند علائم بهبود می‌یابند یا خیر. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که تاثیر جراحی در کوتاه مدت بیشتر است اما در طولانی مدت هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند. به عنوان مثال ، افرادی که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند ، شش هفته بعد درد کمتری نسبت به افرادی که جراحی نکرده بودند، داشتند. با این حال ، پس از سه ماه هیچ تفاوتی در میزان درد یا تأثیر آن بر زندگی این دو گروه افراد وجود ندارد.
آیا می‌توان از عود کردن مجدد کمر درد جلوگیری کرد؟
شواهد نشان می‌دهد که بهترین راه برای جلوگیری از کمر درد کمر و فتق دیسک صرفاً فعالیت و ورزش منظم است. منظور از ورزش تمرینات تناسب اندام عمومی مانند پیاده‌روی ، دویدن ، شنا ، و غیره است. هیچ مدرک محکمی برای این مطلب وجود ندارد که تمرینات خاص تقویت کننده عضلات کمر مفیدتر از تمرینات عمومی تناسب اندام و فعالیت داشتن باشند. همچنین عاقلانه است که حواسمان جمع کمر و پشتمان باشد. به عنوان مثال ، وقتی کمرتان در حالت پیچ خورده قرار دارد ، چیزی را بلند نکنید.