«معنویت بی‌سامان»

نوشته: دکتر صدیقه رمضانی

ناشر: انتشارات پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، چاپ اول پاییز 1399

قیمت: 56000 تومان

****

جامعه ایران در دهه‌های اخیر تغییرات فرهنگی مختلفی را تجربه کرده است؛ از جمله آن‌ها پیدایی الگوها و انگاره‌های معنوی تازه‌ در مناسبات اجتماعی و در موقعیت‌های بین فردی است؛ انگاره‌هایی که گاه جهان بیرون را آیینه جهان درون ما می‌دانند و به ما می‌آموزند هر نابسامانی‌ای که در جامعه می‌بینیم بازتاب نابسامانی روحی ماست و کنشگرانی که واکنششان در مواجهه با مشکلات و تلخ‌کامی‌های دنیای مدرن، فرورفتن در خود و مراقبه است. 

بی‌‌گمان میان تجربة حال خوبی که در این انگاره‌ها و الگوها معرفی می‌شود با بهجت و فرح و انبساطِ عارفانه‌ای که در ادیان بزرگ آسمانی از آن سخن به میان آورده می‌شود، تفاوت زیادی وجود دارد؛ هرچند شباهت‌هایی نیز یافتنی است. از این رو به نظر می‌رسد با نوعی تحول یا تغییر فرهنگی حداقل در بخش قابل توجهی از جامعة ایرانی مواجهیم؛ ایرانیانی که مفاهیمی چون انرژی مثبت افراد، ارتعاشات افکار منفی، شعور کائنات، چاکرا، کارما و نیروی حال به‌تدریج در تاروپود زندگی روزمره‌شان نفوذ کرده و به‌کارگیری انواع تکنیک‌های ذهنی ـ روحی ـ بدنی به‌عنوان فعالیتی روزمره بدل شده است.

کتاب حاضر سعی می‌کند از دریچه و منظر جامعه‌شناختی و با استناد به شواهد حاصل از مطالعه میدانی توضیح دهد که چه اتفاقی رخ داده و این مورد اقبال واقع‌شدن نشانة چیست؟ چه علل یا دلایلی را برای این گرایش می‌توان برشمرد و چه عواملی زمینه‌ساز این گرایش شده‌اند؟ این کنشگران چه فرهنگی را نمایندگی می‌کنند و راه به کجا خواهند برد؟

این کتاب دارای 4 فصل با عناوین «معنویت‌گرایی جدید در عالم نظر»، «گفتگو با معنویت‌گرایان جدید ایرانی»، «وضعیت شهر تهران به مثابه مشتی از خروار» و «بررسی انتقادی روایت‌های ایرانی» است. نویسنده در سه فصل اول درصدد بررسی نظری و سپس آسیب شناسی و معرفی شاخص‌های بومی و دلایل روی‌آوری ایرانیان به معنویت‌گرایی جدید است. از مزایای این اثر، توجه نویسنده به ایجاد تمایز میان معنویت‌گرایی جدید و سایر پدیده‌های مشابه و همچنین ارائۀ گونه-شناسی جامع برای پرداختن به همۀ انواع آن است. بررسی انتقادی مهمترین روایت‌های ایرانی در تبیین گرایش به معنویت‌گرایی جدید، از بخش‌های دیگر کتاب است. توجه به ویژگی‌های بومی و ‌زمینۀ فرهنگی-اجتماعی جامعۀ ایرانی و ارائۀ مجموعه‌ای گرانبها، از داده‌های کمی و کیفی و قابل بهره‌برداری در مقاصد مختلف فرهنگی دینی از دیگر مزایای این اثر است که جای خالی آن در کارنامۀ نشر حوزۀ دین و معنویت به شدت احساس می‌شود.

 از آنجا که بررسی‌های انجام شده در این کتاب با کمک نتایج پژوهشی میدانی و نه نقد و مواجۀ صرفاً نظری انجام پذیرفته است؛ می‌تواند راهگشای فرهیختگان و مبلغان باشد؛ از این‌رو مطالعۀ آن به پژوهشگران و سیاستگذاران دینی و فرهنگی این حوزه که در جستجوی داده‌های عینی قاب اتکا برای سیاست‌های کارآمد هستند، توصیه می‌گردد.