ششم فروردین 1400محمد یونس المنفی رئیس شورای ریاست جمهوری لیبی به آنکارا سفر کرد و همچنان بر تضمین حفظ منافع ترکیه در لیبی تأکید کرد. بر اساس توافق دو کشور، ترکیه حق استخراج گاز از شرق مدیترانه دارد. همچنین بر اساس آخرین توافق صورت گرفته میان آنکارا و طرابلس ترکیه سرمایه گذاری خود در لیبی را افزایش داده و در بازسازی این کشور مشارکت فعال خواهد داشت. اما خواسته مهم و محقق نشده طرابلس خروج نیروهای نظامی(حدود 8هزار نفر نیروی نظامی) ترکیه از خاک لیبی است. آن سوی این ماجرا اتحاد غربی و فعال تر از همه رژیم صهیونیستی در ماجرای لیبی و هاب جدید انرژی است. این واقعیت مستلزم آن است که جمهوری اسلامی ایران توجه جدی تری به آنچه در هاب انرژی جدید می گذرد داشته و سناریوی های آینده نگرانه و آینده نگارانه درباره آن داشته باشد.

متناسب با آنچه گفته شد، این تحلیل قصد دارد اولاً، به طور ضمنی نسبت به احتمال افول مؤلفه «گاز» در قدرت اقتصادی ایران در آینده هشدار دهد و ثانیا،ً برنامه ترکیه به عنوان رقیب ایران را مورد تدقیق قرار دهد.

قابل اشاره است که طرح توافقنامه همکاری امنیتی و نظامی با دولت وفاق ملی لیبی، توسط پارلمان ترکیه از تصویب گذشته است. بر مبنای توافق مذکور، دولت وفاق لیبی قادر است مجدداً برای تجهیز نظامی توسط ترکیه جهت عملیات زمینی، هوایی و دریایی از ترکیه استمداد بطلبد.

این توافق نامه در حالی تصویب شده که دولت ترکیه تجهیزات نظامی درخواستی توسط لیبی را به این کشور فرستاده و همچنین نیروهای ویژه اش را برای محافظت از شخصیت های دولت وفاق به لیبی اعزام کرده است.

افزون بر این، طرفین یک توافقنامه دریایی نیز امضاء کرده اند که اعتراض و نگرانی شدید کشورهای ذینفع در حوزه مدیترانه شرقی همچون یونان و مصر را برانگیخت و آمریکا و روسیه را به مخالفت کشاند.

واکنش ها به توافق دوگانه مذکور در دو دسته اعتراضی و خصمانه قابل تقسیم است؛

رویکرد اعتراضی

 روسیه نگران استقرار نیروهای نظامی ترکیه در لیبی است و امریکا حضور نظامی ترکیه را تحریک آمیز توصیف کرده است. مصر نیز رویکرد ترکیه را ناقض توافقنامه سیاسی امضاشده در الصخیرات مغرب در سال 2015 و نیز مغایر قطعنامه های شورای امنیت در خصوص لیبی به ویژه قطعنامه 1970 می داند و ابراز نگرانی می کند که توافقنامه های ترکیه و لیبی، زمینه انتقال سلاح به شبه نظامیان در غرب لیبی را فراهم می کند.

رویکرد خصمانه

یونان در واکنش به توافقنامه های دوگانه، سفیر لیبی را اخراج کرد. فرانسه و دولت قبرس جنوبی هم در مدیترانه شرقی رزمایش نظامی برگزار کردند.

به نظرمی رسد تحرکات ترکیه در لیبی را می توان در راستای استراتژی فرامنطقه ای اردوغان و تثبیت نوعثمانی گری فرای رویکرد منطقه ای ایران دانست. در این راستا، دولت ترکیه وانمود می کند که از نظامی کردن مناقشات در مدیترانه واهمه ای ندارد. اما واقعیت آن است که ترکیه به طرزی زیرکانه و با راه رفتن روی بند، با تمرکز زیاد در حال پیگیری منافع خود مبتنی بر «تهدید-مذاکره» است.

مدیترانه و تغییر رویکرد اردوغان(سیاست مدیترانه ای اردوغان)

مسأله از کشف میادین عظیم گاز طبیعی در آبهای فراساحلی مصر، اسرائیل و قبرس در شرق مدیترانه آغاز شد. این منابع مطابق تخمین سازمان زمین شناسی امریکا، حداقل رقمی نزدیک به 100 تریلیون متر مکعب  یا معادل 1.5 میلیارد بشکه نفت است.

این واقعیت یعنی طی چند دهه آتی، مدیترانه شرقی بدل به یکی از مهم ترین منابع گازی جهان می شود. متناظر با این واقعیت، رژیم صهیونیستی درصدد صدور بخش بزرگی از سهم خود است. مصر و قبرس هم همین رویا را در سر دارند. برای همین در سال 2010 این رژیم به یونان و قبرس نزدیک شد تا بتواند مانع از اتحاد احتمالی مصر و قبرس شود و نیز مانع از اقتدار ترکیه در هاب جدید انرژی دنیا گردد. 

ایالات متحده امریکا تاکنون از «مثلث اسرائیل، یونان و قبرس» حمایت کرده و برنامه ای بلندمدت برای مدیترانه شرقی و انرژی آن دارد. همچنین امریکا از انجمن گاز مدیترانه شرقی که در سال 2019 تشکیل شده حمایت می کند که در آن سایر کشورهای ذینفع مدیترانه یعنی لبنان، سوریه و ترکیه غایب هستند.

ترکیه در واکنش به نایده انگاشته شدن در انجمن مزبور، رزمایش هایی نظامی در محدوده مدیترانه شرقی، دریای اژه و دریای بالتیک برگزار کرده که آخرین آنها، بزرگترین رزمایش نظامی ترکیه در بیست و دو سال اخیر بوده است.

خودنمایی قدرت توسط ترکیه در عراق، سوریه، ناتو، تلاش برای گسترش رابطه با پاکستان، مالزی و قطر، ارتباط با حماس، فعالیت هایی همچون هلال احمر در راستای افزایش قدرت نرم و پرستیژ بین المللی، حاکی از رویکرد جهانی این کشور و بسط نوعثمانی گری از سیاستی معطوف به جهان اسلام، به سیاستی فرا و ورای جهان اسلام است.

سهم خواهی ترکیه نسبت به حوزه گازی مدیترانه شرقی است که ترکیه را واداشته در سوریه دخالت کند چراکه سوریه نیز مرز زیادی با مدیترانه شرقی دارد(از طریق استان شمالی ادلب)