به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، ایران کشور ما با وجود منابع غنی طبیعی و گوناگون و انسان‌های دلسوز و دوست دار محیط زیست در رسیدگی به اکوسیستم و جانداران مظلوم واقع شده است، کشوری که مادرانش افسانه‌های کهن آن را در گوش فرزندان خود زمزمه می کردند حالا طبیعت خود را تسلیم صیادان کرده است.
صیادان غیر قانونی که گاهی صیدشان پرندگان و آبزیان است و گاهی با صید بی رویه نفس‌های آینده مردمان را به تاراج می برند و طبیعت کهن ایران زمین را منحصر به سود و زیان خود می بینند؛ امروز طبیعت فدای خواسته‌های برخی می شود و فردا انسان‌ها فدای خواسته‌های نابجای انسان‌های پیش از خود؛ پرندگان، خزندگان، آبزیان و تمام موجودات زنده در اکوسیستم حق حیات دارند، نزدیک شدن به فصل صید و شکار بی رویه پرندگان باعث شد تا در این گزارش جویای اوضاع نابسامان صید غیرقانونی پرندگان شویم.
علیرضا هاشمی مدیر یکی از موسسات پرنده شناسی و کارشناس ارشد محیط زیست در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان، در باره شکار پرندگان مهاجر اظهار کرد: ابتدا باید بدانیم که مهاجرت در پرندگان به چه صورت است؟، اکثرا مهاجرت را در زمستان می‌دانند که اردک ها، غازها، پرندگان آبزی و کنار آبزی از مناطق شمالی‌تر مانند سیبری به کشور ما می‌آیند؛ مهاجرت فقط مهاجرت زمستانه نیست ما چند دسته پرنده مهاجر در کشورمان داریم یک سری از این پرندگان، پرندگان مهاجر تابستانه دارند که در حقیقت این پرندگان از گرمای مناطق جنوبی‌تر فرار میکنند و به قسمت‌های شمالی‌تر مانند کشورما مهاجرت میکنند، در واقع کشورما یک منطقه ییلاقی به حساب می‌آید هر چند ما در ایران گرمای زیادی داریم، اما قطعا در زمان مشابه درآفریقا و جنوب آفریقا این گرما شدت خیلی بیشتری دارند.
وی افزود: پرندگانی مانند زنبورخوارها، سبز قباها، بادخورک‌ها و چلچله‌ها مهاجران تابستانه اند که در اینجا زادآوری هم دارند که این نکته مهمی است، البته برخی از پرندگان هم از کشورما صرفا عبور می کنند و به مناطق شمالی‌تر یا جنوبی‌تر می‌روند که به آن‌ها مهاجران عبوری میگوییم.
هاشمی افزود: اما به طورکلی درباره تهدیدات پرندگان می توان گفت از بین رفتن زیستگاه یکی از تهدیدات بسیار بزرگ برای پرندگان است به خصوص برای پرندگان آبزی و کنار آبزی، زیرا این پرندگان به زیستگاه‌های تالابی به شدت وابسته هستند و این زیستگاه‌ها در همه دنیا مورد تهدید هستند و در کشورما هم زیستگاه‌های آبی مطرح ما در حال نابودی هستند؛ در نتیجه این نکته مهم است که زیستگاه‌های آبی کشورما حفظ شود، همه پرندگان نمی‌توانند از مبدا تا مقصد مستقیم پرواز کنند بلکه مانند هواپیما‌هایی هستند که بین راه سوختشان تمام میشود و نیاز دارند بین راه مجدد سوختش را تامین کنند در این زمان اگر فرودگاه برای هواپیما که مانند همان زیستگاه برای پرندگان است خراب شده باشد تهدید بسیار بزرگی ایجاد خواهد کرد چرا که جایی برای استراحت و یا تغذیه وجود ندارد و برخی پرندگان نمی توانند بدون توقف مهاجرت کنند.
وی بیان کرد:اما در کشور‌های در حال توسعه مانند کشورما در اندک زیستگاه‌های باقی مانده شکارچیان غیرمجاز کمین کرده اند و پرندگان را غارت می کنند این اتفاق بزرگی است که اولین تهدید پرندگان زمستان گذران خصوصا اردک‌ها و غازها است؛ لکه‌هایی در کشورمان داریم که مانند لکه سیاه و شرمی بر کشورمان است ما یک باند مافیا سیاه بسیار بزرگ با گردش میلیارد‌ها تومان داریم که فعالیت میکنند و بخصوص در پاییز و زمستان کارشان را شروع می کنند.
هاشمی تصریح کرد: تالاب بین المللی فریدون کنار متشکل از خود تالاب فریدون کنار، سرخ رود و ازباران است که در مازندران هستند و نه تنها در ایران بلکه در دنیا به سیاهچاله پرندگان مهاجر معروف شده اند، زیرا صد‌ها هزار پرنده را با تله‌های غیرقانونی با روش غیر قانونی، در ساعات غیر قانونی و بعضا گونه‌های غیرقاونی شکار میکنند، اما متاسفانه علیرغم اعلام علاقمندان محیط زیست جهت جلوگیری از این عمل اقدامی صورت نمی‌گیرد حتی ریاست اسبق سازمان محیط زیست خانم ابتکار اعلام کردند که در مسئله صید پرندگان در فریدون کنار دست مسئولین محلی هم در بین است. اما سودی که از این کار عاید متخلفان می شود میلیارد‌ها تومان است بنابراین با روابط مختلف به کار خودادامه میدهند.
وی بیان کرد: در جنوب و استان‌های جنوبی هم تله‌های غیرمجاز محمیه وجود دارد صید پرندگان آبزی و غیر آبزی چیزی حدود یک میلیون قطعه پرنده را سالانه در ایران شامل میشود که بسیار خطرناک و ناراحت کننده است.
هاشمی درباره مجوز برای صید و شکار پرندگان گفت: اگر مواردی مثل آنفولانزای فوق حاد پرندگان نباشد که صید و شکار ممنوع شود اجازه شکار داده میشود و صید هم بایستی با محدودیت‌های قانونی خود انجام شود؛ سازمان محیط زیست در سال‌هایی که ممنوعیت خاصی نباشد پروانه شکار و صید را صادر می کند، اما درباره اینکه آیا این مسئله آسیب میزند یا خیر باید عمیق تر بررسی شود. تعداد پرنده‌هایی که با مجوز صید و شکار میشود نسبت به آنچه غیر قانونی شکار و صید می شود اندک است یعنی ما آنچنان نگران این بخش که سازمان محیط زیست مجوز می دهد یا نمی‌دهد نیستیم!
صید و شکار غیر قانونی نگرانی اصلی فعالان عرصه محیط زیست
وی افزود: نگرانی جایی است که سازمان محیط زیست اقدامی برای صید و شکار غیر قانونی نزدیک به یک میلیون پرنده در محیط کوچکی مانند فریدون کنار انجام نمی‌دهد، بسیاری متخصصین حفاظت بر این عقیده اند که سازمان محیط زیست فرافکنی می‌کند که بحث‌هایی مانند اینکه آیا پروانه دادن شکار درست است یا خیر را مطرح می‌کند، چون تعداد شکار و صیدی که با مجوز انجام میشود به حدی نسبت به بخش غیرقانونی کم است که به نظر می‌آید این اقدام بیشتر گم کردن رد پای متخلفینی است که سود‌های بسیار بسیار زیادی را به جیب می زنند.
این کارشناس محیط زیست بیان کرد: بنده خودم شخصا مخالف برداشت از جمعیت پرندگان نیستم حتی در علم حفاظت هم این قضیه دیده شده است که چنانچه جمعیت گونه هدف از یک میزان معین بیشتر شود و برداشت از جمعیت آن‌ها چه به صورت شکار چه به صورت صید مشکلی ایجاد نکند و به بقای آن گونه و ادامه نسلش آسیبی نزند با استفاده از معادلات حفاظتی و حفاظت از گونه‌های پرندگان میشود برای برداشت حد و حدودی مشخص کرد و به قولی برداشت پایداری از جمعیت داشت که هم تعداد این گونه کم و کاهشی نشود و هم بتوانیم این امانت را به نسل‌های بعد منتقل کنیم.
هاشمی تصریح کرد: چنین اقدامی در کشورما آن طور که باید اجرایی نمیشود و سازمان محیط زیست هیچ گونه برآوردی از جمعیت پرندگانی که حتی برای شکارشان مجوز صید و شکار داده است ندارد که این یک فاجعه بزرگ است، همه چیز به حال خود رها شده و عموم اقدامات لازم صورت نمی گیرد.
وی تاکید کرد: سازمان محیط زیست امانت دار ۸۰ میلیون ایرانی است و هر انسانی به صورت خودکفا نمیتواند برای شکار غیر مجاز از یک نفر شکایت کند بلکه قیم قانونی ما سازمان محیط زیست است و این وظیفه را برعهده دارد که با متخلفین برخورد کند و چنانچه نمیتواند باید از سایر نیرو‌ها کمک بگیرد.
اقدامات پیشگیرانه‌ای که باید صورت بپذیرد
هاشمی در پاسخ به اینکه چه اقدامات پیشگیرانه‌ای باید انجام شود گفت: در اولین گام ما باید زیستگاه هایمان را امن کنیم، اگر ما تعداد زیادی تالاب برای پرندگان آبزی و کنار آبزی داریم و اعلام کردیم این تالاب‌ها نه تنها برای خودمان بلکه برای دنیا محافظت می‌کنیم باید بدانیم با از بین رفتن هر یک از این تالاب‌ها به علت سوء مدیریت ما نه تنها پرندگان بلکه سایر زیستمندان آن منطقه رو هم از بین میبریم.
وی ادامه داد: بنابر این سازمان محیط زیست علاوه بر پرندگان زیستگاه‌ها و تالاب‌ها را نیز باید حفظ کند و این یعنی مقابله با تخریب و تعرض به این تالاب‌ها و پرندگان. بنابر این لازم است با متخلفین برخورد شود، متاسفانه زمانی که به برخی افراد اجازه شکار و صید داده میشود یا نظارتی بر شکار و صید وجود ندارد، تعداد زیادی از افراد حتی در مناطق حفاظت شده سازمان محیط زیست به شکار و صید میپردازند که این عمل در بسیاری از کشور‌های پیشرفته وجود ندارد و لازم است ما این مناطق را برای زیست پرندگان امن نگه داریم.
هاشمی افزود: پرسشی که در این زمینه به وجود می‌آید این است که بر فرض محال اگر ما قصد برداشت یک میلیون قطعه از جمعیت پرندگان را داشته باشیم آیا بهتر نیست کسی که در مناطق محروم زندگی می‌کند این برداشت از جمعیت را انجام دهد؟ و آیا منفعت برداشت باید متعلق به تنها چندصدنفر باشد؟
این کارشناس همچنین بیان کرد: فروش پرندگان غیرخوراکی که توسط همین صیادان غیرمجاز صید شده اند حاکی از کمبود حفاظت مناسب در این زمینه است و نقض این قوانین توسط این صیادان غیرمجاز خطرناک است بر این اساس در شرایط کنونی بهتر است سازمان محیط زیست با دانش و آگاهی و نه موج به وجود آمده در فضای مجازی برای زیست بوم‌های این سرزمین تصمیم بگیرند.
وی در ادامه گفت: در چند سال پیش یکی از مجله‌های خارج از کشور درباره منطقه فریدونکنار عنوان کرد کسانی که به ایران سفر میکنند به منطقه فریدونکنار مراجعه نکنند، زیرا در این منطقه قتل عام فجیعی برای پرندگان اتفاق می‌افتد و بهتر است ما این شهر را نادیده بگیریم!
هاشمی مطرح کرد: بنابر این لازم است بدانیم صیدی که با پروانه صید صورت میگیرد بسیار محدود و خاص است، اما صیدی که توسط متخلیفین انجام میشود با روش‌های صید غیر قانونی است، زیرا هنگام اخذ پروانه باید شرایط مندرج را پذیرفت و این علت صید بی رویه و غیرمجاز پرندگان است که متاسفانه اقدام خاصی در این زمینه صورت نگرفته است و غالب صیادان و شکارچیان پرنده فاقد مجوز‌های لازم هستند چه کسی مسئول این وضعیت است؟
این کارشناس اظهار کرد: متخلفین با روش‌های مختلف از جمله تور‌های هوایی صید را انجام میدهند که میتوان گفت تمام مناطق شمالی کشور ما را در بر گرفته است و بعید است مدیری در شمال کشور وجود داشته باشد که ازمناطق آبی و کناره آبی گذر کند و این تور‌های هوایی را نبیند البته این روش در مازندران فراگیری بیشتری دارد.
وی تصریح کرد: علم حفاظت برای مردم بومی جهت بهره برداری از حیات وحش حق و حقوقی قائل است یعنی معیشت مردم مهم است، اما حقیقت این است که افرادی که صید به واقع جهت معیشتشان باشد تعدادشان معدود است و بخش غالبی که در این تخلف بزرگ دست دارند نیازمندی مالی ندارند و صرفا به علت سود شخصی و زیاده خواهی این صید را انجام میدهند.
هاشمی بیان کرد: برخی کشاورزان ادعا میکنند که صرفا به علت مالکیت زمین میتوانند این برداشت از جمعیت را داشته باشند اگر این منطق را بپذیریم پس کشاورزی که کنار پارک ملی توران زمین دارد میتواند یوز پلنگ شکار کند؟! و همه خطه شمال باید بتوانند هر تخلفی میخواهند بکنند که منطقی نیست.
تاثیر زباله برتسریع روند انقراض پرندگان
این کارشناس درباره تاثیر آلودگی و رهاسازی زباله در تسریع روند انقراض پرندگان گفت: آلودگی‌ها از دو طریق میتواند پرندگان را تحت تاثیر قرار دهد یک مورد راه مستقیم است که یک پرنده ممکن است در لحظه آسیب ببیند مانند افتادن پرندگان در حوضچه روغن و یا مواد شیمیایی در هنگام مهاجرت، مسمومیت‌های گوناگون از جمله سموم دفع افات یا حتی مسموم کردن پرندگان به عنوان صید که بسیار روش خطرناکی است چرا که این سم میتواند به انسان هم منتقل شود.
وی افزود: یکی دیگر از این موارد تغذیه پرندگان از زباله‌ها است که این تغذیه عامل مرگشان میشود، اما تهدید بزرگتری که به چشم نمی‌آید تاثیر ثانویه است به این معنی که پرندگان در محیط‌های آلوده زندگی و تغذیه میکنند و این کم کم بر آن‌ها اثر میگذارد و تجمع این سموم در بدن ان‌ها کم کم نمایان میشود و به مرور سموم در بدنشان انباشته میشود و شاید یکباره پرنده را نکشد، اما باعث میشود که مثلا پوسته تخم این پرندگان بسیار نازک و شکننده شود و بقا و ادامه نسل این پرندگان مختل شود یا شاید زادآوری پرنده بر اثر این آلودگی‌ها متوقف میشود یعنی پرنده زنده است، اما نمیتواند به دلایل مختلف نسل بعدی را ایجاد کند.
درباره پرندگان مهاجر باید گفت پرندگان مهاجری که از کشور‌هایی عبور میکنند که آلودگی در آن مناطق بالا است و مدیریت پسماند آنطور که باید انجام نمیشود باعث انباشت سموم در بدن این پرندگان میشود یعنی ممکن است پرنده از مبدا تمیز و سالمی از نظر آلودگی مهاجرت کند، اما اگر بین راه از کشور یا کشور‌هایی عبور کند که آلودگی بالایی داشته باشند این مهم میتواند به طور مستقیم و غیر مستقیم آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
این کارشناس ادامه داد: به همین دلایل متخصصین جهانی برای گونه‌های مهاجر وحشی کنواسیون ویژه‌ای به اسم cms یا کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی ایجاد کرده اند که در این معاهده کشور‌ها تعهد میدهند که مخاطرات حیوانات وحشی مهاجر را کم میکنند در این معاهده ایران نیز سهیم است، اما پرسشی که به وجود می‌آید این است که تا چه حد امانت دار بوده ایم؟
وی تاکید کرد: باید به این نکته دقت داشت که پرندگان مهاجر متعلق به یک کشور، یک جا و یک منطقه نیستند، این پرندگان ممکن است از بیش از ۱۰ کشور عبور کنند اگر هر کشور تنها ۱۰ درصد از جمعیت این پرندگان را برداشت کند پس از عبور از ۱۰ کشور دیگر پرنده چندانی باقی نمی‌ماند؛ اگر منصفانه به موضوع نگاه کنیم اینکه ما در قرن ۲۱ به برداشت و کشتار وسیع پرندگان وحشی جهت فروش گوشتشان فکر کنیم دور از واقعیت و انصاف است به خصوص که سود این نابودی به افراد سودجوی جامعه ما میرسد نه افراد نیازمند.
این کارشناس در ادامه گفت: اگر بخواهیم تهدید‌های مهاجرت را طبقه بندی کنیم میتوانیم صیدوشکار بی رویه و از بین رفتن زیستگاه‌ها را از بزرگترین تهدیدات پرندگان در مهاجرت نام ببریم. اما تهدیدات دیگری هم وجود دارند مثلا برخورد با خطوط انتقال نیرو و مسمومیت نیز از جمله عوامل تاثیرگذار بر نابودی پرندگان است؛ در نگاه تخصصی شاید بهتر باشد برای هرگروه از پرندگان تهدیدات به صورت موردی بررسی شود.
محمدعلی یکتانیک دیگر کارشناس محیط زیست و تیمارگر حیات وحش نیز در این رابطه اظهار کرد: یکی از تهدیدات پرندگان مهاجر که شوربختانه در چنین مقیاس بزرگی صرفا منحصر به کشور ما است این است که در هیچ کجای جهان سابقه ندارد کشوری بیش از ۹۰ درصد تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی خود را تبدیل به بیابان، شوره زار و کانون ریزگرد کرده باشد؛ ما در ایران بنا به گفته سازمان حفاظت از محیط زیست ۹۰ درصد از تالاب هایمان را خشک کردیم که با توجه به خشکسالی‌های امسال بعید نیست این رقم به بالای ۹۰ درصد رسیده باشد؛ ده درصد بازمانده هم بعضا با پساب و فاضلاب گیری هنوز آب و حیات دارند.
وی افزود: مشکل بعدی شکار، صید و قاچاق لجام گسیخته است؛ در کشورما دست قاچاق حیات وحش به معنای واقعی کلمه باز گذاشته شده است از صید و قاچاق انواع شاهین‌ها که جزء پرندگان مهاجر نادر هستند تا صید و کشتار میلیونی سایر پرندگان؛ بخشی از پرندگان صید شده به صورت زنده تجارت می‌شوند و برای نگهداری در اسارت گاه‌ها (باغ پرندگان) محکوم به حبس ابد و معامله می‌شوند.
این کارشناس گفت: پدیده شوم باغ پرندگان تنها یک کارکرد دارد باغ پرندگان ابزاری برای تزریق مستمر پول به سیستم قاچاق حیات وحش و ذی نفعان آن با ظاهر فعالیت فرهنگی و آموزشی است در حالی که به وضوح مشخص است باغ پرندگان هیچ کارکرد مثبتی ندارد، این پدیده فریبکارانه همزمان نه تنها هیچ نوع پیام مثبت و آموزنده‌ای به مردم نمی‌دهد بلکه حاوی پیامی به شدت منفی است و آن هم تشویق مردم برای الگو برداری از آن است.
وی ادامه داد: ما در دنیا رکوددار کشتار میلیونی و قتل عام پرندگان مهاجر هستیم و بخش قابل توجهی از این سرشکستگی ملی و بین المللی مرهون وجود باغ‌های پرندگانی است که چه دولتی چه خصوصی، کارکردشان یکسان است.
یکتانیک بیان کرد: در استان مازندران در شهرستان فریدونکنار، در بخش‌هایی از استان گیلان و گلستان و در مناطقی که تالاب‌ها هنوز نفس میکشند حتی به اندازه یک مترمربع هم نمی‌توان منطقه امن برای پرندگان مهاجر پیدا کرد تمام این منطقه شکارچیان در نیمه دوم هر سال در حال کشتار، صید و شکار حداکثری فارغ از هر واهمه‌ای از برخورد و اعمال قانون هستند شکاری که میتواند مصداق بارز نسل کشی باشد با دام‌های هوایی، گلوله و دام‌های زمینی به صورت گسترده صورت میگیرد.
این کارشناس محیط زیست گفت: من معتقدم مشکل اصلی کشورما و نه فقط مشکل اصلی پرندگان مهاجر این است که ما اعتنایی به قوانین نمیکنیم؛ تا زمانی که قوانین و مقررات محیط زیست اجرا نشود هیچ اتفاقی مثبت و بازدارنده‌ای رخ نخواهد داد و ما عملا شاهد آن هستیم که قوانین ملی و بین المللی محیط زیست در کشور ما بیشتر به صورت نمادین هستند.
وی با بیان اینکه قوانین مرتبط با محیط زیست توسط برخی مسئولان این حوزه به خوبی اجرا نمیشود، گفت: امروزه محیط زیست کشورما مانند بیماری است که دچارعفونت خونی (سپتیسمی) شده است و نیاز به رسیدگی و مراقبت دارد و در حال عبور از مرحله اضطرار به انهدام هستیم، جلوگیری از این روند فقط با یک اصلاح بسیار جدی در حوزه محیط زیست امکان پذیر خواهد بود؛ در حال حاضر نزدیک به ۱۰ میلیون اسلحه دست مردم است که گفته میشود از این ۱۰ میلیون اسلحه ۳ میلیون مجوز دارد و از این ۳ میلیون، ۱ میلیون پروانه شکارچی نیز دریافت کرده اند.
یکتانیک ادامه داد: البته داشتن اسلحه مجاز ارتباطی با پروانه شکار ندارد و دو موضوع متفاوت است؛ ۱۰ میلیون سلاح در دست مردم است و با این اوضاع همچنان سلاح قاچاق وارد میشود! و هنوز سلاح تولید داخل ادامه دارد و هر سال برای این ۳ میلیون سلاح جواز دار نیز ۱۰۰ فشنگ سهمیه تعلق میگیرد چه پروانه شکار در آن سال صادر شده باشد چه نشده باشد و این یعنی ما با ۳۰۰ میلیون فشنگ سهمیه‌ای و با یک حیات وحش در حال احتضار مواجهیم و این به معنی این است که ما به زودی با این روند از مرز نابودی محیط زیست عبور خواهیم کرد.
این تیمارگر حیات وحش تصریح کرد: کشورما از غنای طبیعی بالایی برخوردار است، ما بیش از ۲۵۰ گونه پرنده در کشورمان داریم که از منظر محاسبه‌ی جمعیت به مساحت، این تنوع در دنیا یک تنوع بسیار بالا به شمار میرود و انواع پرندگان شکاری، انواع عقاب ها، جغدها، شاهین ها، قو‌ها و... و انواع پرندگانی که در دنیا وجود دارند در کشورما عمدتا به صورت مهاجر یا نیمه مهاجر و تک و توک بومی وجود دارند و تعداد بسیار زیادی از آن‌ها در معرض انقراض هستند.
وی همچنین گفت: ما تنها بازمانده جمعیت غربی درنای سیبری را در کشورمان داریم که اگر امسال بیاید چهاردهمین سالی است که تنها می‌آید؛ پرنده‌ای که تنها یک فرد نر از آن باقی مانده است، میتوان بسیاری از انواع گونه‌های دیگر مانند مرغابی ها، غازپیشانی سفید کوچک، اردک بلوطی، اردک سرسفید، ادک سرحنایی، شاهین‌ها و دست کم نیمی ازجمعیت گونه‌هایی که مهاجرت میکنند را جزء گونه‌های در خطر انقراض و حمایت شده بین المللی و ملی دانست.
اما به راستی زمانی که از وطن سخن میگوییم چه معنایی جز ایثار، فداکاری و از خودگذشتی به ذهنمان میرسد؟! امروز دو راه برای انتخاب داریم، یا وطن را انتخاب کنیم و در این راه منافع و سود شخصی را به نفع آیندگان نادیده بگیریم و یا سود شخصی را انتخاب کنیم و در این راه زندگانی نسل آینده را فدا کنیم، انتخاب با ما است سود امروز ما یا زندگی فردای فرزندانمان؟ به راستی کدام یک ارزشمندتر است؟