جام جم: نتیجه در اولویت قرارگرفتن واردات واکسن در دولت‌سیزدهم سبب شد از آغاز به‌کار دولت ابراهیم رئیسی تاکنون وعده واردات واکسن به کشور محقق شود. یکشنبه گذشته نیز آخرین محموله واکسن شامل شش‌میلیون دوز سینوفارم از سوی جمعیت هلال‌احمر وارد شد. این در حالی است که تا امروز جمعیت هلال‌احمر موفق شده ۱۱۲میلیون و ۳۹۰هزار دوز واکسن وارد کشور کند و مسوولان وزارت‌بهداشت هم می‌گویند ذخیره واکسن این وزارتخانه نزدیک به ۶۰میلیون دوز است. هر چند واردنکردن واکسن توسط هلال‌احمر به معنای پایان واردات نخواهد بود و آن‌طور که سخنگوی این جمعیت گفته این موضوع به معنای این است که «تعهدات واردات واکسن جمعیت هلال‌احمر به پایان رسیده است.» این اتفاق پیام‌های نهفته دیگری هم دارد که رمزگشایی‌اش در مقایسه با شرایط چند ماه پیش شیرین است، این‌که تا چند ماه پیش دغدغه و مطالبه اصلی شهروندان واردات واکسن و تشدید روند واکسیناسیون عمومی بوده و حالا وضعیت واردات واکسن و ذخیره واکسن وزارت‌بهداشت به‌گونه‌ای است که شهروندان هیچ نگرانی‌ای درباره کمبودهای احتمالی واکسن ندارند. آمارهای وزارت‌بهداشت و درمان حاکی از این است که تا دیروز مجموعا ۵۲میلیون و ۸۶هزار نفر دوز اول واکسن خود را دریافت کرده‌اند که از این میان بیش از ۳۵میلیون و ۲۸۳هزار نفر موفق به دریافت دوز دوم شده‌اند و در مجموع بیش از ۸۸میلیون و ۲۳۶هزار نفر موفق به دریافت واکسن شده‌اند. پیش از این محمدرضا شانه‌ساز، رئیس وقت سازمان غذاودارو گفته بود برای واکسینه‌کردن ۷۰درصد از جمعیت کشور دست‌کم به ۱۲۰میلیون دوز واکسن نیازمندیم و حالا با احتساب ۱۱۲میلیون دوز واکسن وارداتی هلال‌احمر و ۱۴میلیون دوز واکسن برکت به نظر می‌رسد، واکسن موردنیاز جامعه تامین شده است؛ به‌خصوص این‌که بعد از واکسن‌های برکت و پاستوکووک به تازگی نیز واکسن فخرا و کووپارس هم مجوز مصرف اضطراری گرفتند و این اتفاق به این معناست که این دو واکسن هم می‌تواند وارد چرخه مصرف شود. پیش از این بهرام عین‌الهی، وزیر بهداشت و درمان وعده پایان واکسیناسیون عمومی را تا پایان دهه‌فجر داده بود و حالا شرایط موجود نشان می‌دهد این وعده پیش از رسیدن به زمان موردنظر به نقطه تحقق رسیده است. هر چند در این میان سوالاتی هم وجود دارد، هنوز از سوی مسوولان وزارت‌بهداشت عنوان نشده که آیا پایان واردات واکسن از سوی هلال‌احمر به معنای پایان‌گرفتن روند واردات واکسن است یا خیر؟ این اتفاق آیا می‌تواند به معنای رسیدن به نقطه مطلوب در زمینه تولید و تزریق واکسن باشد؟ و مهم‌تر این‌که ذخیره مناسب کنونی کفاف تعداد قابل‌توجه افرادی را که یا هنوز واکسن نزده‌اند یا دوز دوم آنها باقی‌مانده می‌دهد یا خیر؟
واردات واکسن پایان یافت؟
خبر پایان واردات واکسن از سوی هلال‌احمر یک پیام اولیه دارد که بسیاری را از عنوان این خبر نگران می‌کند؛ چرا که به باور بسیاری این اتفاق به معنای پایان واردات واکسن به کشور گرفته شده اما آنچه بدیهی است این‌که معنای این اتفاق پایان‌گرفتن تعهدات جمعیت هلال‌احمر در برابر میزان سهمیه واردات واکسنی است که به‌عهده این جمعیت گذاشته شده بود.
این سفارش‌ها از سوی ستادملی مقابله با کرونا به سازمان‌ها و نهادهای مختلف صورت گرفته و حالا جمعیت هلال‌احمر عنوان کرده که این جمعیت به تعهد خود در این زمینه عمل کرده است. آن‌طور که محمدحسن قوسیان‌مقدم، سخنگوی جمعیت هلال‌احمر به جام‌جم می‌گوید: «وزارت‌بهداشت مجوز برای واردات حدود یک میلیارد دوز واکسن را به دستگاه‌های مختلف داده که سهم هلال‌احمر ۱۱۲میلیون دوز بوده و حالا این جمعیت به تعهد خود عمل کرده است.»
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی هم معتقد است پایان‌گرفتن واردات از سوی جمعیت هلال‌احمر به معنای پایان روند واردات نیست. او به جام‌جم می‌گوید: «در زمینه روند واکسیناسیون و ذخیره دراختیار وزارت بهداشت در نقطه مطلوبی قرار داریم و با توجه به جمعیت واکسینه‌شده فعلا نیازی به واردات واکسن نداریم.» رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی معتقد است پشت این خبر معنای مهمی نهفته است و آن جایگاه مطلوب ایران در زمینه واکسیناسیون عمومی است.
چقدر واکسن وارد شده است؟
آمارهای بسیاری در زمینه واردات واکسن وجود دارد، چرا که مراجع واردات واکسن هر‌کدام به تفکیک این میزان واردات را اعلام کرده‌اند. تازه‌ترین آمار تجمیعی اما از سوی سازمان گمرک کشور هفته پیش اعلام شد که براساس آمارهای گمرک ایران تاکنون بیش از ۱۳۹ میلیون دوز واکسن از گمرک فرودگاه امام خمینی ترخیص شده است. هر چند به‌عنوان مثال همین ۶ میلیون دوز واکسن سینوفارم که به‌تازگی از سوی هلال احمر وارد ایران شد در آمار منتشر شده گمرک لحاظ نشده است. بازه زمانی واردات واکسن از سوی گمرک از ۱۵ بهمن سال گذشته تا ۸ آبان امسال اعلام شده است.
در این مدت ۱۳۹ میلیون و ۴۸۰ هزار دوز واکسن از کشورهای چین، ژاپن، ایتالیا، روسیه، کره جنوبی، اتریش و هند وارد ایران شده است. شهریور ماه امسال سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا وعده داده بود: «طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده بدون احتساب واکسن‌های داخلی بیش از ۱۳۰ میلیون دوز واکسن تا آبان ماه وارد کشور خواهد شد.» وعده‌ای که آمار منتشر شده از سوی گمرک نشان می‌دهد محقق شده است. از سوی دیگر سعید خطیب‌زاده هم رسیدن رقم واردات واکسن تا هفته اول آبان به بیش از ۱۳۰ میلیون دوز را «همت بی‌نظیر در دولت سیزدهم دانست که در کنار تولید پرافتخار داخلی، رقم تامین واکسن را بسیار بیش از این خواهد کرد.» وعده واردات واکسن در حالی محقق شده است که در زمینه تولیدات داخلی هم شرایط رضایت‌بخش است؛ تاکنون ۱۴ میلیون دوز واکسن برکت تولید شده است، آن‌طور که مسؤولان گفته‌اند واکسن «اسپایکوژن» که واکسن ایرانی- استرالیایی است مجوز اضطراری گرفته است، پیش از آن هم محصول انستیتو پاستور با نام پاستوکووک توانسته بود مجوز اضطراری بگیرد و چند روز پیش هم واکسن‌های فخرا و کووپارس به سبد واکسیناسیون اضافه شده است.
آیا امکان واردات مجدد وجود دارد؟
ذخیره مناسب وزارت بهداشت در رابطه با واکسن از یک طرف و پایان تعهدات جمعیت هلال احمر در رابطه با واردات واکسن از سوی دیگر همراه شده است با خبر اخذ مجوز اضطراری دو واکسن کووپارس و فخرا. برخی می‌گویند ورود این دو محصول ایرانی به سبد واکسیناسیون کشور می‌تواند به این معنا باشد واکسن‌هایی که از این به بعد در واکسیناسیون عمومی به کار خواهد رفت شامل واکسن‌های داخلی خواهد بود. حسینعلی شهریاری اما معتقد است این برداشت درستی نیست. او به جام‌جم می‌گوید: « در زمینه تولید واکسن داخلی جایگاه بسیار قابل قبولی پیدا کرده‌ایم و ورود دو واکسن کووپارس و فخرا به سبد واکسیناسیون به معنای متنوع‌تر شدن واکسیناسیون عمومی است.» رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی عنوان می‌کند: «در حال حاضر نیازی به خرید واکسن نداریم و هر زمان از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا احساس کردیم که نیاز به واردات واکسن داریم این روند ادامه پیدا خواهد کرد.»
گمانه‌های دیگری هم در این میان وجود دارد، یکی از پرتکرارترین آنها این است که تاریخ انقضای دپوی واکسن‌های در اختیار وزارت بهداشت و درمان رو به پایان است و به همین دلیل روند واردات متوقف شده است. شهریاری با تکذیب این مساله به ما می‌گوید:«هنوز تعداد قابل توجهی از شهروندان واکسن نزده‌اند و زمان نوبت دوم بسیاری از این افراد هم هنوز نرسیده است،واکسن‌های در اختیار وزارت بهداشت به نوعی برای این افراد می‌تواند اطمینان خاطر ایجاد کند تا روند قابل قبول واکسیناسیون عمومی به خوبی ادامه پیدا کند.» از سوی دیگر سخنگوی جمعیت هلال احمر به جام‌جم می‌گوید: «به مدیران ستاد ملی مقابله با کرونا گفته‌ایم اگر دوباره نیاز به واردات واکسن شد ۲۰ روز قبل از آن به ما اطلاع دهند تا ما با صلیب سرخ چین رایزنی‌ها لازم را انجام دهیم و واردات واکسن را از سر بگیریم.»
آیا پروژه واکسیناسیون موفق بوده است؟
تا همین دیروز بنا به آمارهای رسمی وزارت بهداشت و درمان بیش از ۸۸ میلیون دوز واکسن در ایران تزریق شده است. در طول مدت تشدید روند واکسیناسیون هم بارها از شکستن رکورد تزریق روزانه در ایران اخباری منتشر شده است، انبار خالی وزارت بهداشت در چند ماه گذشته هم حالا به گواه گفته‌های مسوولان دست‌کم مملو از ۶۰ میلیون دوز واکسن است، با همه این موارد آیا می‌توانیم بگوییم پروژه واکسیناسیون عمومی در ایران به طور نسبی موفق بوده است؟ پاسخ حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس مثبت است.
او همچنان معتقد است نشانه‌های بسیاری وجود دارد که بگوییم این پروژه موفقیت نسبی را به همراه داشته است. او همچنین روند تولید واکسن‌های داخلی و اضافه‌شدن واکسن‌های کووپارس و فخرا به سبد واکسیناسیون کشور را نشان از جایگاه مطلوب ایران در زمینه تولید و توزیع واکسن می‌داند.
از حمید سوری، اپیدمیولوژیست هم می‌پرسیم چه مولفه‌هایی باید وجود داشته باشد تا بگوییم پروژه واکسیناسیون عمومی به موفقیتی حداقل نسبی رسیده است. او معتقد است می‌توانیم به لحاظ کمی این پروژه را موفق بدانیم، اما در زمینه مدیریت واکسیناسیون قطعا کمبودهای فراوانی حس می‌شود.
حمید سوری به جام‌جم می‌گوید: « ما در افزایش تیراژ واکسیناسیون طی چند ماه اخیر موفق بوده‌ایم، اما به طور کلی در مدیریت این مساله به درستی عمل نکرده‌ایم. » به باور او وقتی از موفقیت در مدیریت واکسیناسیون حرف می‌زنیم به مفهوم نظارت، پایش، ارزشیابی در تعیین اولویت‌ها و شناسایی افراد پرخطر و واکسینه‌کردن آنها، انتخاب واکسن‌های مناسب و بلاتکلیفی در داوطلبانه‌بودن یا اجباری‌شدن واکسیناسیون است.
او می‌گوید: «مردم هنوز سوالات و ابهاماتی در این حوزه دارند که پاسخی برایشان وجود ندارد، از جمله نمی‌دانند برای فرزندان‌شان واکسن بزنند یا نه. نمی‌دانند با واکسیناسیون آیا اپیدمی پایان می‌گیرد یا ادامه دارد. هنوز نمی‌دانند فرزندان‌شان را به مدرسه بفرستند یا نفرستند.» نکته دیگر مورد اشاره او به نهادهای مسوول در این حوزه برمی‌گردد.
این اپیدمیولوژیست می‌افزاید: «مدیریت واکسیناسیون باید از زیرمجموعه وزارت بهداشت خارج شود چرا که در این حوزه بحثی حاکمیتی مطرح است. باید بدانیم واکسیناسیون در شرایط عادی با واکسیناسیون در شرایط اپیدمی تفاوت دارد، به خصوص اپیدمی تهدیدکننده‌ای همچون کرونا که جنبه‌های امنیتی و اقتصادی بسیاری به همراه دارد. بنابراین مدیریت واکسیناسیونی که صورت می‌گیرد نمی‌تواند پاسخگوی همه این دغدغه‌ها با این سطح باشد.»
چند درصد از دانش‌آموزان واکسن زده‌اند؟
واردات واکسن از سوی جمعیت هلال احمر به عنوان تنها نهادی که به تعهد خود در حوزه واردات واکسن عمل کرده در حالی پایان پذیرفته که با احتساب آمار دیروز وزارت بهداشت تاکنون ۴۱ درصد جمعیت ۸۵ میلیونی ایران واکسینه شده‌اند، مراد از واکسینه‌شدن تزریق هر دو دوز واکسن است.
با این حساب هنوز تعداد قابل توجهی از افراد نیاز به تزریق واکسن دارند، این بدون احتساب نیاز به دوز یادآور (بوستر) است که برخی می‌گویند اغلب افراد باید در آینده آن را تزریق کنند. براساس اطلاعات وزارت بهداشت تا دیروز ۹۲ هزار و ۸۸۶ نفر در کشورمان دوز سوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند. این درحالی است که به نظر می‌رسد در آینده از واکسن‌های تولید داخل به عنوان دوز یادآور استفاده شود.
علیرضا بیگلری رئیس انستیتو پاستور هم به جام‌جم می‌گوید به احتمال زیاد واکسن‌های داخلی به عنوان دوز یادآور استفاده خواهند شد. موضوعی که پس از او محمدرضا شانه‌ساز رئیس وقت سازمان غذا و دارو آن را تایید کرد. این در شرایطی است که همچنان مراکز آموزشی و مدارس به تصمیم قطعی در بازگشایی‌ها نرسیده‌اند و هنوز تکلیف آموزش حضوری با توجه به آغاز موج ششم مشخص نیست.
با این حال سرپرست دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده تا ۵ آبان، چهار میلیون و ۷۲۹ هزار و ۱۵۵ نفر از دانش‌آموزان ۱۲ تا ۱۸ ساله کشور واکسینه شده‌اند که بر اساس اطلاعات موجود در حال حاضر بیش از ۷۵ درصد از دانش‌آموزان واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند که دریافت این واکسن می‌تواند به عنوان مقدمه‌ای برای تامین ایمنی دانش‌آموزان و راهی برای تسهیل مراحل بازگشایی مدارس باشد.
این آمار در حالی است که هنوز تکلیف واکسیناسیون کودکان زیر ۱۲ سال مشخص نیست. پاسخ حسینعلی شهریاری در رابطه به چگونگی واکسیناسیون کودکان زیر ۱۲ سال کوتاه و ساده است. او به جام‌جم می‌گوید: «هنوز هیچ جای دنیا در رابطه با افراد زیر ۱۲ سال به تصمیم قطعی نرسیده‌اند.»