به گزارش الف، نظام مستمری نقش بسزایی در تأمین امنیت مالی افراد مسن ایفا می کند که این نقش با بهبود سیستم بهداشت و درمان و در نتیجه افزایش طول عمر افراد اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ چراکه نسبت به نسل های پیشین، نسل های فعلی و آتی زمان بیشتری از عمر خود را در دوران بازنشستگی سپری می کنند. در نتیجه تبیین و استفاده از نظام درآمدی بازنشستگی که بتواند نیاز گروههای فعلی و آینده مستمری بگیران را به بهترین وجه ممكن تأمین کند، بسیار حیاتی است.

اما بدیهی است نمی‌توان پاسخ منحصر به فردی را برای نظام بهینه مذکور پیدا کرد و مطمئنا بسته به ویژگی ها و شرایط مختلف کشورها راهکارهای متفاوتی را برای تأمین نیازهای این گروههای مختلف جامعه ارائه می‌شود.

به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «ساختار نظام چندلایه تأمین اجتماعی و نظام فراگیر بیمه مطالعه موردی استرالیا، هلند و کانادا» (لینک) تلاش کرده ساختارهای مختلف حمایتی و مستمری و تامین اجتماعی را در کشورهای یادشده معرفی کند در بخشی از این مطلب مدل‌های حمایت چندلایه تامین اجتماعی از سوی سازمان‌های بین‌المللی نیز آمده است. در ادامه گزیده‌ای از گزارش را می‌خوانید.

از یک نظام مستمری کارآمد انتظار می رود که بتواند عایدی کافی را در یک فضای پایدار تأمین و همچنین از سیاستهای بازار کار و رشد اقتصادی کشور نیز حمایت کند. حال این سؤال مطرح است که آیا می توان به همه این اهداف به کمک تنها یک برنامه دست یافت؟ پاسخ روشن است، خیر.

این مهم در واقع اصلی ترین دلیلی است که حرکت به سمت نظام های بازنشستگی چندلایه در کشورهای مختلف را موجب شده است. نظامهای چندلایه امکان متنوع سازی کل برنامه تأمین اجتماعی را از طرفی همچون نحوه تعهد به پرداخت مزایا (برای نمونه مزایای معین در مقابل مشارکت معین)، رویکرد خصوصی و عمومی، داوطلبانه یا اجباری بودن برنامه، انواع تأمین مالی و ... را مهیا می کنند.

بنابراین، چنین نظامی امکان دستیابی به اهداف متعدد نظام درآمدی بازنشستگی را برای کشورها فراهم می آورد.

کشورهای بسیاری نظام مستمری خود را براساس نظام چندلایه، همراه با لایه های عمومی و خصوصی طرح ریزی کرده اند. یک نظام بازنشستگی سه لایه، دو لایه اجباری (یا شبه اجباری) و یک لایه داوطلبانه را در بر گرفته است.

عمده کشورهای جهان، به نوعی دارای لایه اول مستمری که شامل پرداخت مستمری هایی از جانب دولت بدون مشارکت افراد است (سیستم امنیت اجتماعی) می‌باشند. عمدتا این عایدی ها در زمان افزایش بیکاری یا زمانی که عواید مستمری دیگر لایه ها کاهش یابد، نقش مهم تری ایفا می نمایند. در جامعه ای که جمعیت پیر رو به افزایش است، نقش این لایه حمایتی می تواند بیشتر آشکار شود. لایه دوم برنامه های گسترده ای مانند مزایای معین، مشارکت معین و مشارکت معین فرضیه و همچنین انتخاب بین رویکردهای عمومی و خصوصی را ارائه می کند و لایه سوم در واقع یک انتخاب داوطلبانه است که می تواند شامل پس انداز بازنشستگی فردی و یا برنامه هایی با کمک کارفرما برای ایجاد پس انداز باشد.

استراليا

استرالیا، کشوری با یک نظام تأمین اجتماعی سه لایه است و اکثر مردم استرالیا در دو الی سه لایه قرار دارند. استرالیا جزو کشورهایی است که بیشترین میزان پوشش جمعیت در سن کار را برای بازنشستگی دارد. در کشور استرالیا کارفرمایان موظفند تقریبا به تمام کارکنان خود خدمات بازنشستگی ارائه دهند، بدین ترتیب کارکنان نیز به صورت خودکار به این طرح ها می پیوندند. این طرحها می توانند در قالب لایه های مشارکتی و غیر مشارکتی باشند و همچنین این صندوق ها پوشش های مختلفی را برای افراد جامعه در نظر گرفته اند. 

به طور کلی کشور استرالیا به خوبی توانسته است شهروندان خود را تحت پوشش این صندوق ها قرار دهد و با تقسیم بندی افراد در این لایه ها توانسته است بسیاری از معضل های نظام بازنشستگی را حل کند. استراليا سه لایه حمایتی در نظام تأمین اجتماعی خود دارد: لایه اول: مستمری سن، لایه دوم: مزایای اضافه تضمینی، لایه سوم: پس انداز بازنشستگی اختیاری.

هلند

هدف سیستم تأمین اجتماعی هلند تأمین درآمد برای شهروندانی است که به دلیل بیماری، از کارافتادگی، بیکاری یا پیری در روند کار شرکت ندارند یا دیگر مشارکت نمی کنند. همچنین در شرایط خاص، در صورتی که درآمد شهروندان از محل کار یا از مزایای بیمه اجتماعی، نسبت به هزینه های عمومی زندگی کافی نباشد یا در صورت هزینه های استثنایی کودکان، هزینه های پزشکی خاص شهروندان می توانند درآمد اضافه و تکمیلی را مطالبه کنند.

ساختار تأمین اجتماعی در کشور هلند به صورت چندلایه است که در هر کدام از این لایه ها، دولت و بخش خصوصی دارای ساختار، کارکرد و وظایف مشخصی هستند. در نظام تأمین اجتماعی هلند هم طرح هایی با ساختار مزایای معین و هم طرح های با ساختار مشارکت معین تعبیه شده است تا وجوه مختلف برای تأمین اجتماعی و آزادی عمل و انتخاب برای افراد جامعه میسر شود. 

لایه اول سیستم تأمین اجتماعی در هلند از خدمات اجتماعی و بیمه های اجتماعی تشکیل شده است… بیمه های اجتماعی را می توان به بیمه های ملی و بیمه های کارکنان تقسیم کرد. در کنار بیمه های اجتماعی که با مشارکت تأمین مالی شده و فعالیت می کنند، خدمات اجتماعی در سیستم تأمین اجتماعی هلند را دولت از طریق مالیات تأمین می کند. همه افرادی که از لحاظ مالی دارای درآمد هستند موظف به پرداخت حق بیمه، بیمه ملی و مالیات هستند البته باید این نکته را توجه داشت که بسته به اینکه فرد معلول، یا دچار از کارافتادگی یا بیکار باشد مزایایی برای آنها در نظر گرفته شده است. 

از طرف دیگر بیمه های کار، با حق بیمهای که مربوط به درآمد کارکنان است (کسری از درآمد افراد که وابسته به مقدار درآمد است) تأمین می شود. در سال ۲۰۱۹ مجموع نرخ بیمه ملی و مالیات در نظر گرفته شده برای افراد بسته به پلکان های مالیات از ۳۶ درصد تا حداکثر ۵۱٫۷۵ درصد درآمد افراد بود.

کانادا

كاندا سابقه طولانی در بهبود امنیت درآمدی بازنشستگی برای شهروندان خود دارد. سابقه برنامه‌های مستمری مربوط به محل کار که کارفرمایان ارائه می کنند به اواسط قرن نوزدهم برمی گردد. در سال ۱۹۱۹، دولت فدرال برای تشویق به اجرای برنامه های بازنشستگی مربوط به محل کار، قانون مالیات بر درآمد را وضع کرد. با توجه به افزایش نرخ فقر در میان سالمندان، دولت فدرال در اوایل دهه ۱۹۵۰ به تدوین برنامه بازنشستگی گسترده با طرح امنیت سالمندان اقدام کرد و یک برنامه حمایتی برای ماليات تدوین کرد. در سال ۱۹۶۶ دولت کانادا طرح بازنشستگی کانادا و دولت کبک طرح بازنشستگی کبک را اجرایی کردند که یک برنامه مشارکتی برای تکمیل طرح بازنشستگی کانادا بود.

در سال ۱۹۶۷ دولت کانادا درآمد مكمل تضمین شده (GIS) را که یک حمایت هدفمند مالیاتی است، برای سالمندان با درآمد پایین ایجاد کرد. از آن زمان، اصلاحات قابل توجهی در نظام درآمدی بازنشستگی رخ داده است تا ضمن تأمین درآمد کافی برای افراد در دوران بازنشستگی، آنان بتوانند از سطح استاندارد زندگی مطابق زمانی که به کار مشغول هستند بهره مند شوند و نیز پایداری برنامه های موجود حفظ شود.

همانند بیشتر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، نظام در آمدی بازنشستگی کانادا به صورت سه لایه تعریف شده است. که در آن، عایدی ناشی از طرح امنیت سالمندان با نرخ ثابت، درآمد پایه لایه اول را تشکیل می دهد. در این لایه همچنین طرح در آمد مکمل تضمینی شده بر پایه آزمون وسع به منظور هدف گذاری بهتر اقشار کم در آمد به عنوان مکملی برای طرح امنیت سالمندان پیش بینی شده است.