بررسی جایگاه مؤسسات ایرانی در نظام‌های رتبه‌بندی حاکی از آن است که در سال‌های اخیر اکثر نظام‌های رتبه‌بندی، فهرست برترین مؤسسات را بزرگ‌تر کرده‌اند و متعاقب این تغییر، تعداد مؤسسات ایرانی نیز در این فهرست‌ها بیشتر شده است. بر همین اساس؛ افزایش تعداد دانشگاه‌های ایرانی در فهرست برترین دانشگاه‌های جهان را نمی‌توان به عنوان نشانه‌ای از رشد علمی کشور دانست.
به گزارش ایسنا، نظام‌های رتبه‌بندی بر اساس شاخص‌های مختلفی دانشگاه‌ها و مؤسسات را رتبه‌بندی می‌کنند. برخی از آن‌ها، مؤسسات را در سطح یک کشور بررسی می‌کنند و برخی دیگر جهانی هستند. همچنین ممکن است بر اساس ثروت دانشگاه‌ها، برتری آن‌ها در تحقیقات، موفقیت فارغ‌التحصیلان و ... رتبه‌بندی شوند و یا معیارهایی مانند تعداد جوایز، بین‌المللی شدن، ارتباط با صنعت و ... در رتبه‌بندی‌ها نقش داشته باشند.
ما در سلسله گزارش‌هایی با استفاده از داده‌های گزارش «نمای ۲۰۲۱» ایرانداک، به بررسی جایگاه ایران در حوزه‌های مختلف علم و فناوری و نوآوری از جمله جایگاه ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی می‌پردازیم. در گزارش پیشین جایگاه مؤسسات ایرانی در نظام‌های رتبه‌بندی تایمز، شانگهای، کیو اس، یورپ، لایدن، یو مالتی رنک و عملکرد مقاله‌های علمی مورد بررسی قرار گرفتند. در این بررسی‌ها مشخص شد که در سال‌های اخیر جایگاه ایران در برخی نظام‌های رتبه‌بندی، ثابت و بدون تغییر بوده، در برخی دیگر کاهش داشته و در برخی دیگر افزایش داشته است.
در گزارش فعلی، جایگاه مؤسسات ایرانی در نظام‌های فراگیر رتبه‌بندی از جمله؛ یو اس نیوز، دانشگاه‌های جهان، سایمگو، راوند، رتبه‌بندی پژوهشی، گرین متریک، آی تی یو، رار، نیچر ایندکس و رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیایی مؤسسه آموزش عالی تایمز را بررسی می‌کنیم.
رتبه‌بندی بهترین دانشگاه‌های جهان «یو. اس. نیوز»
با افزایش دانشجویانی که به دنبال ادامه تحصیل در کشورهای خارجی هستند، رتبه‌بندی بهترین دانشگاه‌های جهان که به بررسی آوازه و پژوهش‌های علمی مؤسسه‌ها می‌پردازد، می‌تواند به آن‌ها در گزینش مؤوسسه‌ها کمک کند. به‌همین دلیل رتبه‌بندی بهترین دانشگاه‌های جهان، برای فهم بهتر مقایسه مؤسسه‌ها در جهان ایجاد شده است.
در این رتبه‌بندی سنجه‌هایی مانند آوازه جهانی در پژوهش، آوازه منطقه‌ای در پژوهش، تعداد انتشارات، تعداد کتاب‌ها، جمع استنادها و ... مورد بررسی قرار می‌گیرند.
گزارش سال ۲۰۲۲ این نظام رتبه‌بندی، ۱۷۵۰ مؤسسه برتر از ۹۰ کشور را رتبه‌بندی کرده است و بر اساس آن ۴۴ مؤسسه ایرانی در میان مؤسسه‌های برتر جهان قرار گرفته‌اند.
بررسی این گزارش حاکی از این است که تعداد مؤسسه‌های ایرانی در این نظام رتبه‌بندی، نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. تحلیل کارشناسان در سامانه نما که به بررسی جایگاه علم، فناوری و نوآوری ایران در جهان می‌پردازد، حاکی از این است که در سال‌های اخیر، افزون بر پیشرفت علمی کشور جهش تعداد مؤسسات ایرانی در نظام رتبه‌بندی یو.اس. نیوز به دلیل تغییر در روش‌شناسی این نظام رتبه‌بندی بوده است. چرا که این نظام رتبه‌بندی تا سال ۲۰۱۷ تنها هزار مؤسسه برتر جهان را شناسایی و معرفی می‌کرد؛ ولی در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ میلادی این تعداد افزایش پیدا کرده و به ۱۷۵۰ مؤسسه رسیده است. طبیعی است که با افزایش گستره مؤسسه‌های برتر، تعداد مؤسسه‌های ایرانی در این نظام رتبه‌بندی نیز افزایش می‌یابد.
دانشگاه‌های «تهران»، «آزاد اسلامی»، «علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران»، «صنعتی نوشیروانی بابل»، «صنعتی اصفهان» و «صنعتی امیرکبیر»؛ پنج مؤسسه برتر ایرانی در لیست برترین دانشگاه‌های جهان از منظر «یو. اس. نیوز» هستند.
بر اساس آخرین گزارش این نظام رتبه‌بندی، دانشگاه هاروارد با بیشترین امتیاز، پیشگام است و دانشگاه‌هایMIT، استنفورد، کالیفرنیا-برکلی، آکسفورد، کلمبیا، واشنگتن، کمبریج، مؤسسه فناوری کالیفرنیا و جان‌هاپکینز، در جایگاه دوم تا دهم قرار دارند.
رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان
رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان؛ تنها نظام رتبه‌بندی است که کیفیت آموزش و پرورش دانشجویان، پرستیژ اعضای هیئت‌علمی و کیفیت پژوهش دانشگاه‌ها را بی‌نیاز از پیمایش و پرسش‌نامه برای مؤسسه‌ها می‌سنجد. مرکز رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان، به صورت سالانه مؤسسه‌های گوناگون در سراسر جهان را بر پایه معیارهای کیفیت آموزش، اشتغال دانش‌آموختگان، کیفیت اعضای هیئت‌علمی و عملکرد پژوهشی بررسی می‌کند.
بر اساس آخرین ویرایش این رتبه‌بندی در سال ۲۰۲۱ میلادی؛ ۳۹ مؤسسه ایرانی در فهرست مؤسسه‌های برتر جهان حضور دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سه سال اخیر، تعداد مؤسسات ایرانی در این نظام رتبه‌بندی ۳۷، ۳۸ و ۳۹ مورد بوده است. ولی در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال‌های پیشین، تعداد مؤسسات ایرانی جهش بزرگی داشته است. بر اساس تحلیل کارشناسان سامانه نما؛ شمار مؤسسات برتر در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است و دلیل افزایش تعداد مؤسسه‌های ایرانی در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میلادی در این نظام رتبه‌بندی، بزرگ‌تر شدن این فهرست بوده است.
بر اساس آخرین ویرایش رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۲۱؛ دانشگاه‌های آزاد اسلامی (همه واحدها)، تهران، صنعتی شریف، علوم پزشکی تهران و صنعتی اصفهان؛ پنج دانشگاه برتر ایران هستند.
در این رتبه‌بندی دانشگاه هاروارد پیشگام جهان است و دانشگاه‌های استنفورد، MIT، کلمبیا، پرینستون، آکسفورد، کمبریج، پنسیلوانیا، شیکاگو و ییل؛ ۱۰ دانشگاه برتر جهان هستند.
رتبه‌بندی مؤسسه‌های «Scimago»
نخستین هدف آزمایشگاه «سایمگو» یا «اسکیمگو» از انتشار لیست دانشگاه‌های برتر، رتبه‌بندی مؤسسه‌ها نیست. بلکه ارائه یک ابزار فراگیر علم‌سنجی برای مؤسسه‌ها، سیاست‌گذاران و مدیران پژوهشی است تا آن‌ها برای تحلیل و ارزیابی برون‌دادهای پژوهشی خود از آن استفاده کنند. این نظام رتبه‌بندی از فراگیرترین رتبه‌بندی‌های جهانی مؤسسه‌های آموزشی، پژوهشی و بهداشتی دولتی و خصوصی در جهان است. در این نظام رتبه‌بندی مؤسسات از نظر پژوهش، نوآوری و تاثیر اجتماعی، بر اساس ۱۳ معیار رتبه‌بندی می‌شوند.
بر اساس آخرین ویرایش رتبه‌بندی سایمگو در سال ۲۰۲۱ میلادی؛ نام ۱۶۱ مؤسسه ایرانی در میان مؤسسات برتر جهان قرار دارد. دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، تهران، علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی شهید بهشتی، تربیت مدرس، علوم پزشکی تبریز، علوم پزشکی شیراز، صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر و علوم پزشکی ایران؛ ۱۰ دانشگاه برتر ایران در این فهرست هستند.
بر اساس بررسی روند سالانه تعداد مؤسسات ایرانی حاضر در نظام رتبه‌بندی سایمگو، تعداد این مؤسسات روند افزایشی داشته است.
تحلیل کارشناسان سامانه نما، حاکی از این است که در سال ۲۰۲۰ تعداد مؤسسه‌های برتر در این نظام رتبه‌بندی به بیش از ۷ هزار مؤسسه رسیده و از همین رو، یکی از دلایل افزایش شمار مؤسسه‌های ایرانی در این نظام رتبه‌بندی، بزرگ‌تر شدن این فهرست است.
بر اساس آخرین گزارش این نظام رتبه‌بندی جهانی، آکادمی علوم چین پیشتاز جهان است.
رتبه‌بندی دانشگاهی «راوند»
«آژانس رتبه‌بندی رار» به صورت سالانه به سنجش عملکرد مؤسسه‌های برتر جهان، تحت عنوان رتبه‌بندی دانشگاهی «راوند»، بر پایه چهار حوزه کلیدی آموزش، پژوهش، تنوع جهانی و پایداری مالی می‌پردازد.
بر اساس نتایج این رتبه‌بندی در سال ۲۰۲۱ میلادی؛ ۱۲ مؤسسه ایرانی در فهرست مؤسسه‌های برتر راوند جای گرفته‌اند و دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه ۱۶۱جهانی، در این فهرست جایگاه اول ملی را کسب کرده است.
بررسی روند سالانه جایگاه ایران در این نظام رتبه‌بندی نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۷ تعداد مؤسسات ایرانی در این نظام رتبه‌بندی تقریباً ثابت و همواره بین ۱۱ و ۱۲ مؤسسه بوده است.
بر اساس آخرین ویرایش نظام رتبه‌بندی راوند؛ دانشگاه هاروارد پیشگام مؤسسه‌های جهان است.
رتبه‌بندی جهانی دانشگاهی «گرین‌متریک»
هدف از این نظام رتبه‌بندی، آگاه‌سازی مدیران و سیاست‌گذاران دانشگاهی نسبت به چالش‌های زیست‌محیطی و مصرف انرژی است. گرین‌متریک برای ارزیابی مؤسسه‌ها، پرسش‌نامه‌ای برای آن‌ها می‌فرستد. محیط و زیرساخت، انرژی و تغییرات اقلیمی، مدیریت پسماند، آب، حمل و نقل و آموزش؛ معیارهایی هستند که در این نظام رتبه‌بندی برای سنجش مۀسسه‌ها به کار می‌روند.
بر اساس آخرین ویرایش رتبه‌بندی گرین‌متریک در سال ۲۰۲۱ میلادی؛ ۹۵۷ مؤسسه از سراسر جهان حضور دارند و ۴۲ مؤسسه ایرانی در فهرست سبزترین مؤسسات جهان جای گرفته‌اند. در میان این مؤسسات، دانشگاه زنجان در رتبه نخست ملی و ۹۵ جهانی قرار گرفته است.
بررسی روند سالیانه تعداد مؤسسات ایرانی در این نظام رتبه‌بندی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی تعداد مؤسسات برتر در نظام رتبه‌بندی گرین متریک به بیش از ۹۰۰ مؤسسه رسیده و این یکی از دلیل‌های افزایش تعداد مؤسسه‌های ایرانی در این نظام است.
رتبه‌بندی آوازه «رار»
نظام رتبه‌بندی رار، به بررسی آوازه جهانی مؤسسه‌ها بر پایه دو حوزه آموزش و پژوهش می‌پردازد و منطق آن این است که آوازه و برند مؤسسه‌ها، عامل کلیدی موفقیت و برتری آن‌ها در بازار آموزش عالی است. آژانس «رار» برای ارزیابی آوازه مؤسسه‌ها، از پیمایش‌های جهانی بهره می‌گیرد.
برای این رتبه‌بندی، مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس پیمایش‌هایی را انجام می‌دهد و داده‌های گردآوری‌شده را برای تحلیل به آژانس رار می‌فرستد. در این پیمایش‌ها اعضای هیئت‌علمی، پژوهشگران، مدیران مؤسسه‌ها، دانشجویان دکتری و ... شرکت می‌کنند.
بر اساس آخرین ویرایش نظام رتبه‌بندی رار در سال ۲۰۲۱ میلادی؛ ۱۲ مؤسسه ایرانی در میان پرآوازه‌ترین مؤسسه‌های جهان جای گرفته‌اند و دانشگاه تهران، رتبه اول ملی و رتبه ۱۰۵ جهانی را دارد. همچنین دانشگاه هاروارد پرآوازه‌ترین مؤسسه در جهان است.
از سال ۲۰۱۷ تاکنون تعداد مؤسسات ایرانی در این نظام رتبه‌بندی همواره ثابت و حدود ۱۱ تا ۱۲ مؤسسه بوده است.
رتبه‌بندی مؤسسه‌های آکادمیک «نیچر ایندکس»
نظام رتبه‌بندی نیچر ایندکس که به صورت سالانه منتشر می‌شود، به رتبه‌بندی مؤسسه‌ها در سراسر جهان بر اساس برون‌دادهای پژوهشی با کیفیت در سال گذشته می‌پردازد. این رتبه‌بندی به بررسی بخش اندکی از برون‌دادهای پژوهشی مؤسسه‌ها می‌پردازد و برای شناخت بهتر جایگاه مؤسسه‌ها باید نظام‌های رتبه‌بندی دیگر را نیز بررسی کرد.
در این نظام رتبه‌بندی ۵۰۰ موسسه برتر حضور دارند و بر اساس این گزارش در سال ۲۰۲۱، هیچ‌یک از مؤسسه‌های ایرانی نتوانسته‌اند در میان مؤسسه‌های برتر جهان در این نظام رتبه‌بندی حضور داشته باشند. بررسی روند سالانه حضور مؤسسات ایرانی در نظام رتبه‌بندی نیچرایندکس حاکی از آن است که تنها در سال ۲۰۱۷ یک مؤسسه ایرانی (پژوهشگاه دانش‌های بنیادی) در این فهرست حضور داشته است.
رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیایی «مؤسسه آموزش عالی تایمز»
نظام رتبه‌بندی آموزش عالی «تایمز»، مؤسسه‌های پیشروی آسیا را در پنج زمینه آموزش، چشم‌انداز جهانی، پژوهش، استنادها و درآمدهای صنعتی، بر اساس ۱۳ معیار ارزیابی می‌کند.
مؤسسه آموزش عالی «تایمز» در ویرایش ۲۰۲۱ مؤسسه‌های برتر آسیا، نام ۴۷ مؤسسه ایرانی را در فهرست مؤسسه‌های برتر آسیا آورده است. بر اساس این گزارش، دانشگاه «علوم پزشکی کردستان» در جایگاه نخست ملی و ۴۵ آسیا قرار دارد.
در سال ۲۰۲۱ نظام رتبه‌بندی تایمز، روی هم ۵۵۱ مؤسسه از ۳۰ کشور آسیایی در شمار مؤسسه‌های برتر تایمز رتبه‌بندی شده‌اند.
فهرست ۱۰ مؤسسه برتر ایران در این نظام رتبه‌بندی به شرح زیر است:
در سال‌های اخیر تعداد مؤسسات ایرانی در نظام رتبه‌بندی آموزش عالی «تایمز» جهش صعودی داشته و بر اساس تحلیل کارشناسان سامانه نما، یکی از دلایل این جهش آن است که تا سال ۲۰۱۵ این نظام رتبه‌بندی تنها ۱۰۰ دانشگاه برتر آسیا را معرفی می‌کرد، ولی در سال‌های ۲۰۱۶، ۲۰۱۷، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ میلادی ۵۰۰ مؤسسه در شمار برترین‌ها جای گرفته‌اند و از این رو، تعداد مؤسسات ایرانی نیز در این نظام رتبه‌بندی افزایش یافته است.
به طور کل با بررسی جایگاه مؤسسه‌های ایرانی در نظام‌های فراگیر رتبه‌بندی و تحلیل‌های صورت گرفته، می‌توان گفت که افزایش تعداد مؤسسات ایرانی در این رتبه‌بندی‌ها نشان‌دهنده بهبود کیفیت این دانشگاه‌ها و مؤسسات نیست و تغییر در روش‌شناسی این نظام‌های رتبه‌بندی‌ها در افزایش تعداد مؤسسات نقش داشته است. در سال‌های اخیر، اکثر نظام‌های رتبه‌بندی فهرست برترین مؤسسات را بزرگ‌تر کرده‌اند و متعاقب این تغییر، تعداد مؤسسات ایرانی نیز در این فهرست‌ها بیشتر شده است.