حکاکی بر روی چوب و سنگ؛ یکی از زیباترین هنرهای کهن می باشد که از زمان شروع حیات بشر وجود داشته ‌است. امروزه با پیشرفت در زمینه دستگاه ها و نرم افزارها، امکان انواع حکاکی روی چوب در طرح های بسیار پیچیده فراهم شده است که معروف ترین آنها حکاکی لیزر است. حکاکی مانند دیگر هنرها توسط اساتید به نام هر دوره، نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده است تا امروزه ما بتوانیم از تجربیات آنان بهره برده و در طراحی و زیباسازی بناهای مختلف، دکوراسیون داخلی و یا وسایل چوبی استفاده کنیم. 

معرفی کامل انواع حکاکی روی چوب

حکاکی روی چوب به روش های مختلفی انجام می شود که می توان آن ها را به دو دسته حکاکی دستی و ماشینی تقسیم نمود. در ادامه هر یک از این روش ها را به شما معرفی می کنیم. 

حکاکی دستی روی چوب

حکاکی دستی همان هنری است که نیاکان ما بر روی سنگ و چوب انجام می داده اند. بر اساس ابزارهای مورد استفاده و نیز شکل نهایی کار، انواع حکاکی روی چوب به طور دستی؛ به چهار دسته برجسته، سه ‌بعدی، منبت کاری تراشه‌ های چوبی و ویتلینگ تقسیم می‌ شود. که در ادامه هر کدام را جداگانه بررسی خواهیم کرد.

حکاکی روی چوب برجسته

حکاکی برجسته، به شکل دو بعدی انجام می‌شود. به این صورت که چوب از سه طرف تراش داده نمی‌شود؛ اما از طریق ایجاد برجستگی و فرورفتگی روی سطح چوب، به طرح مورد نظر عمق داده می شود. پس از اتمام کار می توانیم از این نوع حکاکی به‌ عنوان قاب برای تزیین دیوار استفاده کنیم. چاقو حکاکی و اسکنه یا قلم حکاکی از جمله ابزاری هستند که برای این نوع از حکاکی به‌ کار می ‌روند.

حکاکی سه بعدی چوب

برخلاف حکاکی نوع برجسته، که محصول نهایی فقط از یک بعد دیده می‌ شود، در حکاکی سه بعدی تمام ابعاد کار تراش می ‌خورد و در انتها ما یک مجسمه ‌زیبا خواهیم داشت. حکاکی‌ سه بعدی را می ‌توان در ابعاد و اشکال مختلف، حتی اندازه های واقعی هم انجام داد. همان طور که در منازل و ادارات، مجسمه های چوبی زیبا، با سایزهای بزرگ نیز به چشم ما می خورد. ابزارآلات متعددی مانند اسکنه حکاکی، چاقو و مته حکاکی در این روش استفاده می شوند. 

منبت کاری تراشه های چوبی

منبت کاری یکی از انواع حکاکی روی چوب است. روش کار به این صورت می باشد  که فقط قسمت‌ های کوچک و کم عمقی از روی سطح چوب تراشیده می‌ شود. برای ایجاد تراش‌ های مناسب، به دو نوع چاقوی حکاکی نیاز داریم؛ یک چاقو برای کندن قسمت ‌های کوچک چوب از روی صفحه و چاقوی دیگر برای طرح دادن به قسمت‌ های تراشیده شده کاربرد دارد.

 تندیس شیگیر (Shigir idol) یکی از قدیمی‌ ترین سازه‌ های چوبی جهان می باشد، که قدمت آن به 11 هزار سال قبل، یعنی بعد از عصر یخبندان برمی ‌گردد.

ویتلینگ (ساخت سازه‌ های چوبی کوچک)

تعریف ویتلینگ به طور خلاصه؛ تراش چوب و ساخت مجسمه‌ های کوچک به وسیله چاقو است. تیز بودن چاقو در انواع حکاکی روی چوب به ‌خصوص ویتلینگ، بسیار مهم است. برش چوب به مرور زمان باعث کندی تیغه می ‌شود و ما باید چاقو را با سنگ تیز کنیم تا حکاکی آسان ‌تر و ایمن ‌تر انجام شود.

حکاکی روی چوب با ماشین

پیشرفت های امروزی در زمینه نرم افزار و ماشینکاری امکان انواع حکاکی روی چوب را برای طرح های پیچیده فراهم می آورد. برای حکاکی با روش های امروزی گزینه های مختلفی پیش رو شما می باشد؛ مانند استفاده از ابزار برقی مانند فرز مینیاتوری، دستگاه لیزر و ماشین CNC. 

حکاکی لیزر روی چوب

دستگاه های برش لیزر می توانند در کمترین زمان ممکن و با دقت فراوان، طرح ها و شکل های ویژه ای را ایجاد کنند. با استفاده از این فناوری، انواع حکاکی روی چوب برای طرح های بسیار ظریف ممکن می شود. با دستگاه لیزر چوب، حتی پیچیده‌ ترین طرح ‌ها نیز بر روی این متریال قابل پیاده است که تا قبل از وجود این فناوری ممکن نبود.

در دستگاه حکاکی لیزر چوب، اشعه لیزر به صورت متمرکز تابیده شده و با بالا بردن حرارت در نقاط مشخص، باعث تبخیر آن بخش از چوب می ‌شود. نتیجه این کار، حکاکی دقیق  و با ظرافت بالا خواهد بود. محصول تولید شده توسط دستگاه لیزر، بسیار تمیز و زیبا تولید می شود.

ویژگی های متمایز استفاده از حکاکی لیزر روی چوب

• در هنگام کار، خاک اره تولید نشده، در نتیجه فرایند تمیزکاری به حداقل می ‌رسد.
• از آن جایی که اشعه لیزر به صورت مستقیم با متریال تماس برقرار نمی‌ کند، محصول نهایی بر خلاف زمانی که از ابزارها استفاده می کنیم، صاف و بی نقص خواهد بود.
• هر نوع چوب را می توان با دستگاه لیزر حکاکی نمود.
• برای حک چوب های نرم مانند کاج نیاز به دستگاه لیزر با قدرت کم می ‌باشد. اما برای کار بر روی چوب های سخت مثل گردو نیاز به قدرت بیشتری خواهد بود.

حکاکی روی چوب با CNC

برای حکاکی محصول با CNC، به یک مدل سه بعدی نیاز داریم. این مدل در یک نرم افزار ایجاد می شود یا می توان از طریق اسکن شی موجود، آن را ایجاد نمود. سپس مدل مورد نظر، برای تراش به دستگاه CNC ارسال می گردد. این فرآیند به تکنسین های ماهر و تجهیزات گران قیمت نیاز دارد.

درباره انتخاب چوب، انواع سخت تر برای استفاده در دستگاه CNC مناسب هستند. همچنین چوب های متراکم تر و دانه دار مانند گیلاس یا افرا، به اندازه کافی یکدست و سخت هستند تا به صورت یکدست وارد دستگاه برش شوند. 

حکاکی روی چوب با درمل

درمل در واقع دستگاه فرز مینیاتوری با سری چرخان است که سری‌ های آن قابلیت تعویض دارند. اگر می‌خواهید نوشته، طراحی و یا چیزهای ظریف دیگری را روی چوب یا مواد دیگر حکاکی کنید، دستگاه درمل، بهترین گزینه خواهد بود. مراحل حکاکی با درمل در سه مورد زیر خلاصه می شود:

1. کشیدن طرح مورد نظر

قدم اول کشیدن طرح مورد نظر بر روی چوب است.  اگر طرح را خودتان می کشید، بهتر است آن را به طور مستقیم روی چوب بکشید. اما اگر می خواهید از طرح آماده استفاده کنید، باید به وسیله کاربن آن را روی چوب منتقل کنید.

1. انتخاب چوب مناسب

قدم دوم انتخاب چوب مناسب است. تکه چوبی نرم انتخاب کنید؛ زیرا احتمال شکستن یا ترک آن کمتر است.  دقت کنید که چوب انتخابی شما سالم باشد و هیچ گونه گره ای نداشته باشد. قبل از حکاکی  نیز چوب را به طور کامل تمیز و خشک کنید.

1. انتخاب سری متناسب با نوع چوب

در قدم سوم باید سری متناسب با چوب مورد نظر را انتخاب کنید. نهایتا سطح کار را به خوبی سنباده زده و در صورت نیاز پرداخت کنید.

اگر می‌خواهید قسمت ‌هایی از چوب تیره‌ تر باشند، می‌توانید با استفاده از مشعلی مخصوص آن ها را تیره کنید تا جلوه‌ ای متفاوت بگیرد. البته بخش های تیره شده به حالت ابتدایی خود باز نخواهند گشت.

کدام چوب برای حکاکی مناسب است؟

برای انتخاب بهترین چوب در حکاکی، لازم است به عوامل مختلفی توجه کنیم؛ که از مهم‌ ترین آن ها می توان به  میزان سختی، رنگ، بافت و درجه رطوبت چوب اشاره کرد.

در ادامه چند نوع از چوب هایی که معمولا برای انواع حکاکی انتخاب می شوند، آورده شده است:

• چوب افرا
• چوب صنوبر
• چوب بلوط
• چوب ماهاگونی
• چوب گیلاس
• چوب گردوی سفید
• چوب باس
• چوب گردو
• چوب کاج
• چوب طبیعی
• چوب ‌های سخت و جامد
• نئوپان
• مولتی پلکسی
• چوب ‌پنبه
• چوب ‌های گران قیمت
• تخته سه لا
• MDF
• HDF

پرکاربردترین ابزارها در حکاکی روی چوب

برای انتخاب ابزار مناسب در انواع حکاکی چوب، ابتدا باید مشخص کنیم که چه نوع حکاکی مد نظر است، تا بتوان ابزارهای مناسب آن را انتخاب نمود. اما داشتن چند ابزار کاربردی در همه روش ها لازم است. به طور مثال؛ بهتر است چاقوهای مختلف حکاکی را انتخاب کنید، اما داشتن چند چاقوی راست، کج و منحنی برای تمامی افراد لازم می باشد.

اکثر اوقات، منبت کاران از چکش به همراه سایر ابزارها، استفاده نمی کنند، اما این کار به شما کمک می کند تا برای برش های دشوارتر تلاش کمتری نیاز باشد. در خرید ابزار این نکته را مد نظر داشته باشید که، وسایل ساخته شده از فولاد کربنی می توانند در کار با چوب های سخت مقاوم بوده و نیز برش های صاف تری ایجاد کنند.

فوت کوزه گری حکاکی چوب

چند فوت کوزه گری برای ارتقای کیفیت نتیجه نهایی حکاکی روی چوب، شامل موارد زیر می باشد:

• چوب شما باید قبل از کنده کاری به طور کامل خشک شود.
• چوب تازه بریده شده را نمی توان بلافاصله استفاده کرد.
• در ابتدا برش های خود را روی یک تکه چوب تمرینی انجام دهید تا به استفاده از ابزارها مسلط شوید.
• به صورت مرتب ابزارآلات خود را تیز کنید تا حکاکی راحت تری داشته باشید.
• برای حکاک خوب شدن باید صبور باشید و به تمرین ادامه دهید.

نتیجه گیری

حکاکی روی چوب، هنری قدیمی است که از گذشته تا به امروز همیشه طرفداران خود را داشته و باعث خلق آثاری زیبا و ماندگار شده است. علاوه بر روش هایی که از قدیم برای انواع حکاکی روی چوب، به صورت دستی و با ابزارهای گوناگون رواج داشته، امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی، می توان طرح های ظریف و یا پیچیده را که انجام آن ها با روش های سنتی ممکن نبود، در تمیز ترین حالت و با کیفیت بالا انجام داد. از جمله تجهیزات پیشرفته در این زمینه، دستگاه حکاکی لیزر است که تولید محصولات چوبی را از نظر دقت، کیفیت و سرعت دچار تحولات فراوانی کرد.