به گزارش مهر، کتاب «طبیعت آدمی و نظم اجتماعی» تألیف چارلز هورتون کولی با ترجمه محمد صفار با مقدمه‌ای از علیرضا محسنی تبریزی توسط سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) منتشر و راهی بازار نشر شده است.
کتاب طبیعت آدمی و نظم اجتماعی کولی را باید نقطه عطفی در ظهور روان‌شناسی اجتماعی جامعه‌شناختی تلقی کنیم. این کتاب عمده شهرت خود را مدیون معرفی پندار نوین «خود انعکاسی» و نیز دیدگاه جامعه‌شناسانه‌ای است که اتخاذ کرده تا نحوه شکل‌گیری فعالیت‌های اجتماعی را بررسی کند. دیدگاه مأخوذه کولی را شاید بتوان «جامعه‌شناسی خویشتن نگرانه» نامید، زیرا معتقد است که جامعه چیزی جز مجموعه‌ای از پندارها در بین اعضایش نیست.
کولی، فرد را نه محصول جامعه که تصویر آینه‌ای آن تلقی کرد و بنابراین نتیجه گرفت که نظم اجتماعی را نمی‌توان از بیرون بر طبیعت آدمی تحمیل نمود بلکه از «خود» نشئت می‌گیرد. بیشترین ارجاعات به این کتاب حول محور این دو ایده «خود انعکاسی» و «جامعه به عنوان مجموعه‌ای از پندارها» بوده است.
فهرست کتاب عبارت است از: سیری در احوال، افکار و آثار چارلز هورتون کولی، پیشگفتار، مقدمه، فصل اول: جامعه و فرد، فصل دوم: القا و انتخاب، فصل سوم: جامعه پذیری و پندارهای شخصی، فصل چهارم: هم دردی یا درک به عنوان یکی از جنبه‌های جامعه، فصل پنجم: خود اجتماعی (معنای «من»)، فصل ششم: خود اجتماعی (مراحل مختلف «من»)، فصل هفتم: خصومت، فصل هشتم: چشم هم چشمی، فصل نهم: رهبری یا استیلای فردی، فصل دهم: جنبه اجتماعی وجدان و آگاهی، فصل یازدهم: انحطاط فردی، فصل دوازدهم: آزادی و حرّیت، سوالات پایانی.
چارلز هورتون کولی جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی اوایل قرن بیستم آمریکا همراه با ویلیام جیمز، جان دیویی، جیمز تافتس، جورج هربرت مید و چارلز پیرس، مکتب و نخستین حلقه فیلسوفان پراگماتیست را در آمریکا تشکیل دادند. کولی در عین حال از پایه‌گذاران نحله نظری کنش متقابل نمادین و از نظریه‌پردازان «گروه‌های نخستین» و «تئوری شخصیت» محسوب می‌شود.
کولی در کسوت یک جامعه‌شناس و در هیئت یک روان‌شناس اجتماعی، جامعه‌شناسی را علمی عملی می‌دانست که به شدت از اصول فلسفه عمل‌گرایی (پراگماتیسم) متأثر است. به زعم او آنچه از علم‌الاجتماع طلب و انتظار داریم، این است که راهنمای عملی ما باشد.
ظهور پراگماتیسم به عنوان نحله‌ای فلسفی و جنبشی نظری در قرن نوزدهم مقارن با جهانی است که در آن تقابل‌های بسیاری ظاهر شده‌اند: علم در برابر مذهب، مثبت‌گرایی در برابر گرایش به احساسات، ادراک شهودی در برابر تجربه حسی، آرمان‌های دنیوی و مردم‌سالار عصر روشنگری در مقابل واپس‌گرایی اشرافی و مذهبی.
محسنی تبریزی در پیشگفتار این اثر می‌نویسد:
«دگرگونی‌های فراگیر اجتماعی و معنوی سبب شد که پراگماتیست‌ها به مثابه فلاسفه‌ای عمل‌گرا سوالات و موضوعات ذیل را در دستور کار خود قرار دهند: نخست، تأکیدهای علم نوین بر دگرگونی، فراگرد، عمل، عوامل زیست‌شناختی و اجتماعی و استدلال احتمالی را چگونه تحلیل کنیم؟ دوم، بین زندگی انسان و جهان طبیعی، خاستگاه او، بین شناخت و معرفتی که کسب می‌کند و ارزش‌هایی که اعتقاد دارد، بین مفاهیم انتزاعی که شناخت و معرفت به مدد آن‌ها ابراز می‌گردد و قلمروهای اراده، احساس و عمل که بخش‌هایی از زندگی انسان، به مثابه یک موجود زنده، محسوب می‌شوند چگونه ارتباط برقرار کنیم؟ سوم، چگونه در مواجهه و رویارویی با تغییر و دگرگونی به منابع نوین ثبات عقیده دست یابیم؟ چهارم، چگونه اصالت فردی و جامعه را در شکلی هماهنگ با عمل نوین و شرایط اجتماعی جدید در نظر بگیریم؟ و چگونه خط مشی اجتماعی را تحت شرایط نیروهای فزاینده نظارت اجتماعی تبیین و تفسیر کنیم، به طوری که نظارت در اختیار کسانی باشد که خود از خط مشی تأثیر می‌پذیرند؟ و بالاخره، چشم‌اندازهای فردیت و هوش انتقادی در شرایط نوین جامعه صنعتی کدام‌اند؟»
در ادامه همین پیشگفتار آمده است:
«کولی متأثر از اصول مکتب پراگماتیسم، علم‌الاجتماع را معرفتی عملی و علمی کاربردی می‌داند و از آن به عنوان «راهنمای عملی انسان» یاد می‌کند. او همراه با استاد خود جان دیویی در دانشگاه میشیگان، رابرت ازرا پارک، همکار و هم‌دوره دانشگاهش و جرج هربرت مید، از پایه‌گذاران مکتب کنش متقابل نمادین و از توسعه‌دهندگان روان‌شناسی اجتماعی تعامل‌گرا به شمار می‌آید.»
تبریزی در ادامه می‌نویسد: «کولی معتقد است جامعه همان درهم‌آمیختگی و تأثیر متقابل خودهای ذهنی است. او می‌گوید: من ذهن شما را در نظر می‌گیرم و می‌اندیشم که ذهن شما درباره ذهن من چه می‌اندیشد و ذهن شما در مورد آنچه ذهن من در مورد ذهن شما می‌اندیشد، چه نظری دارد. من خود را در برابر ذهن شما می‌آرایم و از شما نیز چشم دارم که ذهن خودتان را در برابر ذهن من بیارایید. «خودآیینه‌سان» یکی از مهم‌ترین مفاهیم و موضوعات در اندیشه کولی و در مبحث روان‌شناسی اجتماعی «شخصیت» است.»
در اندیشه کولی مفهوم «خود آیینه‌سان» از سه جز یا عنصر اصلی ساخته شده است: نخست ظاهر ما به چشم دیگری چگونه می‌نماید، یعنی تصور جلوه خود در نزد دیگران، دوم، داوری و قضاوت او درباره ظاهر ما چیست، یعنی تصور قضاوت دیگران در باب آن جلوه و سوم، چه احساسی از خود برای ما پدید می‌آید، غرور یا سرشکستگی تأکید عمده کولی در اثر وزین خود طبیعت آدمی و نظم اجتماعی بر این اصل مهم است که «خود» در یک فراگرد اجتماعی مبتنی بر مبادله ارتباطی و جریان تعاملی میان فرد و زمینه اجتماعی (گروه) پدید می‌آید و در آگاهی فرد منعکس می‌شود.
کولی در پیشگفتارش بر این کتاب آورده است:
«فکر می‌کنم استقبال از این کتاب تا حدی نتیجه دیدگاه جدیدی است که در نگارش آن اتخاذ شده است. منظورم این است که رساله‌ای درباره طبیعت آدمی به قلم کسی است که اصولاً نه روان‌شناس که دانش‌پژوه جامعه‌شناسی است و بر بنیان این برداشت (آن‌گونه که به نظرش رسیده) استوار است که این موضوع هرگز از این دیدگاه بررسی نشده و همین موضوع او را ناگزیر از پژوهش کرده است.
به هر تقدیر، این کتاب بیشتر به‌عنوان راهنمای مطالعه جامعه‌شناسی مورد استقبال واقع شده است و با این امید که به این هدف بهتر خدمت کند، ویرایش دانشجویی آن را آماده و یک فصل به‌عنوان مقدمه با مطلع وراثت و غریزه به آن اضافه کردم، فصل جامعه و فرد را بسط دادم و در ارتباط با موضوعات مختلف بر غنای آن افزودم. همچنین تعدادی سوال به آن ضمیمه کردم که امیدوارم برای دانشجویان علاقه‌مند جذاب باشد.»
این کتاب با قیمت ۱۰۵ هزار تومان عرضه شده است.
