همین چالش جدی که حضور قایق‌های تندرو در خلیج فارس متوجه نیروهای آمریکایی می‌کند را می‌توان دلیل محکمی برای تداوم سرمایه‌گذاری و توسعه شناورهای تندرو بر شمرد و به همین دلیل طی سالهای اخیر صناع دفاعی و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بخصوص سپاه پاسداران، دستاوردهای مهم و تاثیرگذاری را در حوزه شناورهای تندرو معرفی کرده که در جدیدترین اتفاق، در روزهایی که گذشت شاهد تحویل سری جدیدی از شناورهای تندرو به نیروی دریایی سپاه بودیم که نشان داد طی ۲ سال اخیر، کمیت و کیفیت شناورهای تندرو ایرانی با ارتقاء و رشد جهش گونه همراه شده است.

تاریخچه قایق‌های تندرو در نیروهای مسلح ایران

ایده بکارگیری قایق های تندرو به همراه تسلیحات سبک و نمیه سنگین، از دل احتیاجات جنگ و از ذهن خلاق نیروهای بومی و با اتکا به توان فنی موجود بیرون آمد. هر چند در آن زمان قایق های تندرو فاقد تجهیزات پیشرفته ارتباطی، ناوبری و تسلیحات قابل توجه بودند، اما نتیجه مؤثر عملکرد آنها، باعث خفظ این رده از شناورها و توسعه مدل های موجود و تلاش برای خریداری، طراحی و ساخت نمونه های جدید شد و امروز، ترکیبی از شناورهای تندروی مختلف با گستره متنوعی از تجهیزات در حال پاسداری در آب های خلیج همیشه فارس هستند.

شاید هیچ استراتژیست نظامی در دنیا در دهه ۸۰ میلادی تصور نمی‌کرد که قایق‌های پرسرعتی که ایرانیان به‌عنوان بازیگر جدید در منطقه خلیج فارس وارد کارزار کرده‌اند، روزی صاحب افتخاری تحت عناوین "تغییردهنده معادلات نبرد" و "تغییردهنده راهبرد آمریکا" شود اما واقعیت این است که این شناورهای تندرو موفق شدند آمریکایی‌ها را وادار به تبعیت از راهبرد ایران کرده و سبب ایجاد هزینه‌های سنگین نظامی برای ارتش این کشور در منطقه خلیج فارس شوند؛ شناورهای تندرویی که در رده‌های وزنی و سرعتی و با تسلیحات مختلف به‌طور کامل ساخت داخل کشور بوده و به‌تعداد کافی ساخته شده و در حال خدمت هستند.

شناور سوئدی جزو اولین قایق تندروی سپاه بود که در سال ۱۳۶۲ وارد خدمت شد/ سردار رحیم صفوی در مرکز تصویر مشاهده می‌شود

به‌علاوه با توجه به اینکه ابتکار عمل در حوزه شناورهای پرسرعت با یک پشتوانه دانشی و فناورانه بومی در اختیار ایران است، همواره نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک گام از دشمن جلوتر بوده و برای آینده نیز به‌دنبال حفظ این برتری است. ایجاد قابلیت‌های پنهانکاری خصوصاً در زمینه راداری و حرکت گسترده به‌سمت شناورهای بدون سرنشین، از جمله مؤلفه‌های حفظ برتری سپاه بر دشمنان در منطقه خلیج فارس به شمار می رود.

هرچند قایق های تندرو در سایر نقاط دنیا مورد استفاده قرار می گیرد ولی آنچه در ایران اتفاق افتاده و تولید علم محسوب می‌شود، شناورهای تندرویی است که در شرایط مختلف دریا پایداری داشته و توانایی حمل و بکارگیری انواع سلاح‌ را دارند. نکته دیگر استفاده از مجموعه‌ای از تسلیحات مختلف با قابلیت‌های مختلف در یک عملیات تهاجمی برای از کار انداختن هرچه سریعتر ماشین جنگی دشمن است. این تسلیحات که شامل نمونه‌های اصلی و فریب است هر یک برای مأموریتی مشخص به‌سمت شناورهای دشمن رهسپار می‌شوند که می‌تواند شامل موشک‌های کروز ضدکشتی، موشک‌های کوچک نقطه‌زن برای انهدام تجهیزات خاصی روی شناور دشمن و اژدرهای حمله‌کننده از عمق و البته شلیک پرتعداد راکت‌های ارزان‌قیمت با دقت نسبی باشد.

تصویری از حرکت تهاجمی گروهی شناورهای پرسرعت سپاه

کنار رویکردهای پنهانکاری راداری (رادارگریزی)، بدون‌سرنشین‌سازی شناورها، استفاده از تسلیحات جدیدتر و هوشمند و توسعه رویکرد حملات گروهی، سپاه همچنان به‌دنبال افزایش سرعت پایدار شناورهای خود است زیرا وجه اصلی برتری این راهبرد یعنی استفاده از قایق‌های تندرو، سرعت بسیار بالاتر آنها نسبت به شناورهای دشمن بوده و همچنان نیز به افزایش این سرعت نیاز وجود دارد، همین افزایش سرعت، کار موشک‌ها و سامانه‌های توپخانه‌ای دشمن را برای درگیری مؤثر با قایق‌های سپاه دشوارتر می‌کند.

با این اوصاف، بررسی انواع شناورهای تندرو موجود در سپاه پاسداران، نشان می دهد با ورود قایق های تندرو مجهز به موشکهای پدافندی (سامانه های پدافندی کوثر و نواب) کلکسیون متنوع قایق های تندرو کامل شده است که در ادامه، به معرفی انواع آنها خواهیم پرداخت.

قایق های مجهز به موشکهای کروز؛ مرگبار و فوق سریع

همانطور که اشاره شد، از سال ۱۳۹۹، یک حرکت جهادی و بزرگ در نیروی دریایی سپاه آغاز شده که بر اساس آن، حجم قابل توجهی از پرنده های بدون سرنشین، قایق های تندرو مسلح به موشک های کروز و اژدر، سیستم های راداری، مخابراتی و جنگال در کنار پرتابگرهای ساحلی موشک به نیروی دریایی سپاه تحویل شده اند. همچون گذشته، قایق های تندرو مجهز به موشک های کروز با بردهای مختلف، اصلی ترین مدلهایی هستند که تحویل نیروی دریایی سپاه شده است.

بخشی از قایق های جدید تحویل شده به نیروی دریایی سپاه

در بحث شناورهای جدید سبک و سرنشین دار که تحویل ندسا شده اند نیز باید گفت که مسلح کردن آنها به موشک کروز نشان می دهد که سپاه به دنبال افزایش برد درگیری حتی برای سبک ترین واحدهای خود است. در این شرایط و با افزایش برد درگیری اولا میزان بقاء پذیری برای واحدهای خودی افزایش پیدا می کند و در عین حال در مقایسه با نسل های قبلی این شناور که از راکت های ۱۰۷ میلی متری به عنوان سلاح اصلی استفاده می کردند نیز قدرت تخریب بسیار بیشتری خواهند داشت.

به همین خاطر، در سالهای اخیر شناورهای سبک مانند کلاس عاشورا و طارق در عین چالاکی و مانورپذیری بالا در دریا، به جای راکت با خود موشک حمل می کنند و می توانند اهدافی را با دقت بالا از فاصله ۱۰ تا ۱۸۰ کیلومتری مورد اصابت قرار دهند. این شناورهای سبک با موتور پرتوان که به زنبورهای سرخ خلیج فارس مشهورند، اکنون در تراز بالاتری قادرند بجای راکت اندازی به سوی دشمن، از موشک هایی با برد متنوع بهره برده و قدرت اثرگذاری خود را چندین برابر کنند.

باید توجه داشت شلیک موشک از شناورهای سبک تاکنون نمونه ای در جهان نداشته و این برای اولین بار است که مهندسان و متخصصان نیروی دریایی سپاه و وزارت دفاع توانسته اند قابلیت شلیک موشک از شناور سبک تا برد ۱۸۰ کیلومتر را در کشورمان ایجاد کنند.

تحویل شناورهای کاتاماران (نسل جدید قایقهای تندرو) مجهز به موشک به نیروی دریایی سپاه

اما در عصری که در تمام رده ها سلاح موشکی یافت می شود، موشک های کروز کوتاه برد و میانبرد دریایی با عملکرد خودکار که روی شناورهای تندروی ایرانی نصب شده اند، مؤثرترین سلاح آنها محسوب می شوند که این قایق ها را از برد توپ های کالیبر بالای ناوهای دشمن نیز دور نگه می دارند، بعلاوه، سطح مقطع کم این قایق ها و سرعت بالای آنها ترک سریع محل شلیک و عدم فرصت کافی برای پاسخ دشمن را ممکن می سازد تا این تاکتیک، کابوس همیشگی شناورهای دشمن در آبهای اطراف ایران اسلامی باشد.

قایق‌های تندرو اژدرافکن؛ کابوس شناورهای سطحی و زیرسطحی دشمن

در سال ۱۳۹۴ و در جریان یک نمایشگاه رسمی و مهم نیروهای مسلح، یک شناور خاص با نام ذوالفقار درنیروی دریایی سپاه رونمایی شد. این شناور دو زیست با طول ۱۷ متر، عرض ۳.۳ متر و ارتفاع ۳.۵ متر، وزنی در حدود ۲۲تُن دارد و می‌تواند هم در زیر آب و روی سطح آب حرکت کند. سرعت این شناور اژدرافکن در سطح آب، ۴۰ گره دریایی برابر با ۷۴ کیلومتر بر ساعت بود و اژدر مورد استفاده از در این شناور نیز به نام اژدر ۳۲۴، طولی در حدود ۴ متر و قطری برابر با ۳۲۴ میلی متر دارد و برای مقابه با ناوهای هواپیمابر، شناورهای سطحی با وزن ۲۰۰تُن، سکوهای نفتی و اسکله های تخلیه و بارگیری به کار گرفته می‌شود.

شناور اژدر افکن سپاه در زمان رونمایی اولیه

شناور اژدر افکن سپاه در مراسم تحویل دهی شناور

و حالا بعد از ۵ سال انتظار و در اواخر سال ۱۳۹۹ شاهد این بودیم که نمونه های جدید شناور اژدر افکن ذوالفقار به واحدهای عملیاتی سپاه تحویل داده شد. با عملیاتی شدن این شناور یک قطعه مهم دیگر در دکترین نبرد نامتقارن و عملیات های ضد دسترسی سپاه در منطقه خلیج فارس تکمیل شد.

ضمن آنکه، نگاهی به تصاویر مربوط به مراسم تحویل ۱۱۰ فروند قایق تندرو توسط سپاه در سال ۱۴۰۰، یک شناور کوچک تندرو را مشاهده می کنیم که دارای دو پرتابه در اطراف خود است. ظاهر این شناور شبیه به نسل جدید قایق های تندرو کلاس عاشورا است. به دلیل کیفیت پایین تصاویر به صورت دقیق نمی توان سلاح مورد نظر را شناسایی کرد اما به نظر می رسد پرتابه ها بر خلاف دیگر موشک اندازهای سپاه، فاقد تیوب حامل موشک هستند و بخش انتهایی آنها نیز بسیار نزدیک به موتور است.

شناورهای جدید تحویلی به سپاه مجهز به موشک یا پرتاب گر اژدر در کناره ها - به شباهت ظاهری آنها به کلاس عاشورا دقت کنید

در اینجا این احتمال مطرح می شود که با نوعی تیوب حامل اژدر رو به رو باشیم که در زمان مورد نظر اقدام به رها سازی اژدر به طرف هدف می کند. این گزینه با توجه به سبک تر بودن و نبود مشکل آتش عقب نشینی در موشک ها گزینه قابل قبول تری به حساب می آید. در جریان یک حمله سراسری این قایق ها می توانند با پرتاب اژدر یک مشکل جدید را برای نیروهای سطحی دشمن ایجاد کنند.

تصویر از یک نمونه از شناورهای اژدر افکن نیروی دریایی سپاه در سالهای گذشته

نیروی دریایی سپاه پیش از این دارای شناورهای تندرو اژدر افکن بود ولی این شناورها به نسبت نمونه جدید بسیار بزرگتر بوده و وزن آنها نیز در کلاس بیش از ۱۰ تن است. با این اوصاف، می توان گفت سپاه پاسداران در راستای انجام دکترین عملیات ضد دسترسی خود، به مسلح کردن انواع دارایی خود به سلاح های هدایت شونده روی آورده و نسل جدید قایق های تندرو مسلح شده قطعه دیگری از پازل بزرگ سپاه برای دورتر کردن دشمنان از مرزهای آبی کشور عزیزمان هستند.

تکمیل کلکسیون با قایق های تندرو پدافندی

اما جذاب ترین و خاص ترین مدل تحویل داده شده به نیروی دریایی سپاه، قایق هایی هستند که در روزهای اخیر با تجهیز به سامانه پدافندی، رونمایی شده اند. بر اساس اعلام سردار تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه، ایجاد پوشش هوایی برای شناورهای سپاه، جزو دغدغه فرماندهان این نیرو بوده لذا برخی از شناورهای عاشورا که جزو کلاس سبک نیروی دریایی سپاه محسوب می شوند به موشک "کوثر۲۰۰" تجهیز می شوند، برد این موشک پدافندی را ۱۰ کیلومتر اعلام کرده است.

همچنین سامانه پدافندی نواب که مجهز به موشکهای عمود پرتاب است روی شناور ذوالفقار که ۷۰ نات سرعت دارد نصب شده است. با توجه به اینکه گفته شده سامانه نواب، نسخه دریاپایه سامانه زوبین است، می توان از برخی مشخصات مهم سامانه زوبین برای معرفی هرچه بهتر نواب استفاده کرد. سامانه پدافندی برد کوتاه زوبین دارای قابلیت دفاع ۳۶۰ درجه بوده و می‌تواند ۱۰۰ هدف را کشف و با استفاده از موشک‌های عمودپرتاب خود، به صورت همزمان با چند هدف درگیر شود. برد کشف رادار این سامانه برای کشف انواع اهداف با سطح مقطع راداری کم و متوسط، ۳۰ کیلومتر و برد درگیری آن با اهداف متخاصم ۲۰ کیلومتر است.

شلیک موشک پدافندی از روی قایق ذوالفقار

با چنین ویژگی‌هایی، سامانه نواب قادر است با انواع موشک‌های کروز، هواپیماهای بدون سرنشین، جنگنده‌های متخاصم در ارتفاع کم و همچنین مهمات دورایستا مقابله کند. همچنین شناور شهید سلیمانی هم مجهز به موشک نواب شده و در روزهای گذشته نیز با موفقیت این موشک تست شده است. ضمن آنکه نسل بردبلندتر سامانه های پدافندی نیز روی شناور شهید سلیمانی وجود دارد که موشک‌های صیاد ۳ با برد ۱۵۰ کیلومتر را با خود حمل می کند.

با این اقدام جدید سپاه، حملات پرتعداد فوجی یا اصطلاحا زنبوری شناورهای مجهز به موشک های کروز و اژدر، با چتر و پوشش پدافندی نسل جدید قایق های تندرو همراه خواهد بود و از آن‌ها در برابر هواگردها خصوصا بالگردها و پهپادهای رزمی متخاصم محافظت می کند و در برابر موشک‌های کروز (مانند انواع ضد کشتی) و مهمات دورایستا (نظیر بمب‌های گلایدری) نیز می‌تواند موثر باشد. اگرچه پیش از این، قایق‌های کوچک با موشک‌های دوش پرتاب مسلح شده بودند، اما قایق ذوالفقار و حتی عاشورا با موشک نواب که تا ۲۰ کیلومتر برد دارد و کوثر با برد ۱۰ کیلومتر، یک کلاس جدید و بسیار کارآمدتر از آن‌ها خواهد بود.

چنین راهبردی نشان می دهد نیروی دریایی سپاه به کمک سایر صنایع دفاعی به سرعت در حال گسترش توان سطحی خود و تکمیل استراتژی دفاع ساحلی خود بوده و الحاق قایق هایی با موشک ها و سرعت های بیشتر یا تولید شناوهایی با قابلیت پدافندی، پوشش پدافندی لازم برای دفاع از این ناوگان پر تعداد سطحی میسر شده است و در کنار آن، شناورهای سنگین تر همچون ناو شهید سلیمانی با انواع سامانه های برد بلند آفندی و پدافندی، همچون لیدر و فرمانده این ناوگان عمل کرده و با ایجاد شبکه ای مناسب، فرماندهی قایق های مورد استفاده در عملیات و پشتیبانی از آنها را در اختیار خواهد گرفت.