امروز سوم خرداد است. حجاب معاصرت نمی گذارد ما حماسه بزرگ آزادسازی خرمشهر را چنانکه باید درک کنیم. آیندگان در دهه ها بعد، از این حماسه بیشتر خواهند گفت، از اینکه روزی در این سرزمین کسانی با دست های تقریبا خالی دربرابر دشمنی تا دندان مسلح و متکی به حمایت مادی و معنوی، ناممکنی را ممکن کردند. نامشان زمزمه نیمه شب مستان باد!
از دلایل نظامی این پیروزی و رشادت های فرماندهان و رزمندگان ارتش و سپاه در عملیات بیت المقدس که به این حماسه منتهی شد بسیار گفته شده. هر چند که حق برخی از این حماسه سازان نسبت به دیگران کمتر ادا شده و در افکار عمومی فقط نام و تصویر شهید جهان آرا نقش بسته است.
اما امروز در کنار یادکرد این حماسه سازی و زنده کردن یاد همه حماسه آفرینان باید به عواملی که باعث خلق آن شد بیشتر پرداخت و این سوال را بیشتر واکاوای کرد که چطور چنین پیروزی در برابر دشمنی چنان آماده رخ داد؟! و آیا این حماسه «رخدادی» بود که دیگر هرگز تکرار نمی شود یا می توان با تکیه بر عوامل پدیدآورنده آن انتظار این حماسه آفرینی را در عرصه های دیگر حیات اجتماعی نیز داشت؟
مشهور است که مورخان، تاریخ را عرصه رخدادهایی غیرقابل تکرار و منحصر به فرد می دانند. هر رویداد تاریخی فقط یک بار رخ می دهد و امکان تعمیم شرایط زمانی و مکانی آن محال است. علت های تاریخی نیز علت هایی هستند خاص که فقط به کار تبیین همان رویداد می آیند نه رویدادهای مورد انتظار مشابه دیگر. چرا که نه عوامل پدیدآورنده آن رخداد دیگر موجودند و نه شرایط زمانی و مکانی آن.
دسته دیگر اما تاریخ را قابل تکرار می دانند و معتقدند می توان با بازآفرینی عوامل پدیدآورنده رویدادهای که در گذشته محقق شده باز هم تاریخ را هر چند در زمان و مکانی دیگر تکرار کرد. نظر آنان درباره رخداد فتح خرمشهر یقینا این نیست که خرمشهر اشغال و دوباره با رشادت آزاد می شود بلکه آنچه مورد اشاره و رویداد اصلی است نه در جغرافیای خرمشهر یا هر مکان و زمان دیگر، بلکه در ذهن و ضمیر عاملان و بازیگران جامعه و تاریخ می گذرد . از این منظر اگر عاملان اصلی تاریخ و جامعه یعنی انسان ها با همان حوادث گذشته مواجه شوند، در صورت برقراربودن شبکه معنایی و تفسیری که با آن جهان و حیات اجتماعی شان را در گذشته معنا می کردند ، همان پاسخ گذشته را خواهند داد و از این نظر تاریخ عرصه تکرار دایمی رفتارهای فردی و اجتماعی است که فقط در زمان و مکان های متفاوت رخ داده است.
به تعبیر ساده تر مساله این است که آیا ما به عنوان عاملان اصلی تاریخ مان همان انسان های زمان فتح بزرگ ملی مان یعنی آزادی خرمشهر هستیم یا نه؟!
این پرسشی است که همه ما، هر که باشیم و در هر جایگاهی که هستیم باید از خودمان بپرسیم و در صادقانه به آن پاسخ دهیم!
