حالا که نزدیک به یک سال ونیم از ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و سیاست‌های تشویقی در این زمینه می‌گذرد؛ آمار و ارقام نشان‌دهنده‌ی کاهش جمعیت است. «داریم تمام می‌شویم» نام گزارشی است که اواخر ماه گذشته در آستانه روز جمعیت منتشر شد. این گزارش به خوبی نشان داد که در لبه پرتگاه انقراض جمعیتی قرار داریم.
این عبارت بیشتر از آنکه جمله‌ای انذاری برای مردم باشد، زنگ خطری است برای مسئولان، گویا نه قانون جوانی جمعیت کارایی داشته و نه سیاست های تشویقی تاثیری در پیشبرد آن قانون. دولت که از همان ابتدای روی کار آمدن عزمش را برای حل این مساله جزم کرده بود، با بسته سیاست‌های حمایتی به دنبال تاثیر گذاری بیشتر این قانون، طرح اعطا زمین رایگان به خانواده‌های دارای فرزند سوم را مطرح و عملیاتی کرد. اما در عمل نه خبری از اعطا زمین بود و نه تاثیرات تشویقی آن.
یک دهه تلاش برای سیاستگذاری در حوزه جمعیت!
بالاخره بعد از زمانی قریب به یک دهه از شروع تلاش های مجلس برای سیاستگذاری در حوزه جمعیت، یعنی در آبان ۱۴۰۰ سید ابراهیم رییسی، رییس دولت سیزدهم قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را ابلاغ کرد و نخستین نشست ستاد ملی جمعیت اواخر اردیبهشت سال جاری به ریاست رییس‌جمهور برگزار شد. طی این جلسه رئیس جمهور تمام ارگان‌ها را موظف به تشکیل قرارگاه مربوط به جمعیت در مجموعه‌های خود کرد. در همین راستا و طبق قانون حمایت از خانواده وجوانی جمعیت دولت پس از تولد فرزند سوم نیز دولت موظف است زمین یا واحد مسکونی حداکثر ۲۰۰ متری به قیمت تمام شده با ۲ سال تنفس وهشت سال قسط بندی را برای زوجین تامین کند.
تنها 80خانوار تائید صلاحیت شدند و 32000هزار خانواده رد صلاحیت!
در آخرین اظهار نظر در این زمینه، ابوالفضل نوروزی مشاور وزیر راه و شهرسازی در سومین جلسه کارگروه زمین و مسکن ستاد جوانی جمعیت اعلام کرد:
با پیگیری کارگروه زمین و مسکن ستاد جوانی جمعیت وزارت راه و شهرسازی ۳۲ هزار متقاضی رد صلاحیت شده در طرح اهدای زمین رایگان برای خانواده‌هایی که فرزند سوم و بیشتر آن‌ها بعد ۲۴ آبان ماه سال ۱۴۰۰ به دنیا آمدند فرصت دوباره‌ای برای تکمیل و پیگیری پرونده خود پیدا کردند. تمامی افرادی که شامل این فرصت دوباره شده‌اند پیامک ارسال خواهد شد تا راهنمایی لازم در این خصوص را دریافت کنند.
نوروزی در حالی از 32هزار متقاضی رد شده صحبت می‌کند که، احمد راستینه هفشجانی یکی از طراحان قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در گفت‌وگو با ایرنا با درخواست تسریع در روند واگذاری ۲۰۰ متر زمین رایگان به مادران دارای سه فرزند از سوی اداره کل راه و شهرسازی، بیان کرد:
یکی از موارد تعریف شده در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده واگذاری۲۰۰ متر زمین رایگان به خانواده‌های واجد شرایط دارای سه فرزند بوده که متاسفانه تا کنون در کشور تنها حدود ۸۰ قطعه زمین واگذار شده است.
فرآیند سخت بررسی صلاحیت متقاضیان
در حوزه جمعیت هم مانند دیگر حوزه‌ها نیز آمار رسمی دقیقی وجود ندارد. اما طبق نص قانون رد صلاحیت متقاضیان کمی دشوار است چرا که، در ماده۳ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت آمده است: وزارت راه و شهرسازی مکلف است امکان استفاده مجدد از امکانات دولتی مربوط به تأمین مسکن خانوار را برای خانواده‌ها پس از تولد فرزند سوم و بیشتر فراهم آورد و این خانواده‌ها می‌توانند صرفاً برای بار دوم از کلیه امکانات دولتی در این خصوص استفاده نمایند.
در ماده۴ قانون آمده است: به منظور تحقق بند «چ» ماده (۱۰۲) قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دولت مکلف است یک قطعه زمین یا واحد مسکونی حداکثر به میزان(۲۰۰) مترمربع منطبق با ضوابط حد نصاب تفکیک بر اساس طرح‌های هادی روستایی و شهری یا طرح‌های جامع و تفصیلی شهری مصوب برای ساکنین در روستاها یا شهرهای کمتر از ۵۰۰(پانصد)هزار نفر پس از تولد فرزند سوم و بیشتر به صورت مشترک و بالمناصفه به پدر و مادر، در همان محل بر اساس هزینه آماده‌سازی فقط برای یکبار به صورت فروش اقساطی با ۲ سال تنفس و هشت سال اقساط اعطاء نماید و سند مالکیت، پس از پرداخت آخرین قسط، ظرف حداکثر یک ماه، به مالکین تحویل داده می‌شود.
باتوجه به شرایط آسانی که درقانون ذکر شده، یقینا متقاضیان واجد شرایط بیش از 80 نفر بوده بنابراین آنچه نتایج جاری در جامعه و آمار و ارقام به ما می‌گوید، ترک فعل برخی مدیران در دستگاه‌های اجرایی مرتبط از جمله وزارت راه وشهرسازی است.
ورود سازمان بازرسی کل کشور به ماجرای طرح اعطای زمین
اجرای نامناسب قانون مذکور پای سازمان بازرسی کل کشور را به این مساله باز کرد. این سازمان به دلیل تعلل‌ها و وجود نواقص اجرایی به وزارت راه و شهر سازی هشدار داد. به گزارش قوه قضائیه، سید اکبر حسینی موخر بازرس کل راه و شهر سازی سازمان بازرسی، ایجاد سامانه جدیدی جهت ثبت نام متقاضیان اعطای زمین در راستای طرح جوانی جمعیت، را ضروری دانست و اظهار کرد:
در همین زمینه حسب بررسی‌های انجام شده سازمان بازرسی کل کشور، مشاهده گردید علیرغم گذشت بیش از 14 ماه از ابلاغ قانون و 2 ماه از ابلاغ آیین‌نامه اجرایی ماده 4 قانون، تاکنون سامانه کامل و جامعی جهت ثبت‌نام متقاضیان مسکن طرح جوانی جمعیت طراحی و راه‌اندازی نشده است و صرفاً در قالب طرح نهضت ملی مسکن، امکان ثبت‌نام متقاضیان فراهم گردیده که با توجه به بررسی صلاحیت متقاضیان با الزامات طرح نهضت ملی مسکن توسط ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها، اکثر متقاضیان طرح جوانی جمعیت به دلیل قرمز بودن فرم «ج» به اشتباه رد صلاحیت شده اند.
وی افزود: از این‌رو مقرر گردید با طراحی و راه اندازی سامانه جداگانه‌ای جهت ثبت نام متقاضیان طرح جوانی جمعیت، فرصت استفاده مجدد از تسهیلات قانونی مقرر در ماده ۴ قانون و آیین نامه اجرایی آن فراهم و از سوءجریان‌های آتی جلوگیری شود.
بازرس کل راه و شهرسازی سازمان بازرسی خاطرنشان کرد: با توجه به برگزاری جلسات و پیگیری‌های صورت گرفته در راستای تحقق سیاست‌های پیشگیرانه سازمان بازرسی‌کل کشور، هشدار قانونی لازم به معاون مسکن وساختمان وزارت راه و قائم مقام وزیر در طرح نهضت ملی مسکن ارائه شد تا به منظور رعایت قوانین و مقررات، شرایطی فراهم کنند که ثبت‌نام و بررسی شرایط متقاضیان متناسب با الزامات طرح جوانی جمعیت به درستی انجام گیرد.
اعطای زمین مرغوب
اعطای زمین به متقاضیان دارای سه فرزند به بالا، جزو سیاست‌های تشویقی و دارای اثرات چند جانبه در بازار و جامعه است. طبق بررسی‌های انجام شده یکی از علل عدم تمایل مردم برای فرزندآوری شرایط اقتصادی است. تامین زمین و مسکن برای خانواده ها می تواند از اثرات اجرایی و تشویقی خوبی برخوردار باشد. اما این سیاست برای موفقیت خود مشروط به اجرای صحیح و درست است. از آنجا که در کشور مشکل تامین زمین وجود ندارد انتظار می‌رود زمین‌های اعطایی از مرغوبیت کافی برخوردار بوده تا در عین آنکه هم تشویقی برای فرزند آوری خانواده‌ها باشد، حداقل به این بهانه دولت بتواند حل مشکل بخشی از جامعه را در حوزه مسکن تسهیل کند.