اهدای 50 جایزه به برگزیدگان جشنواره بین‌المللی فارابی/ تقدیر از پیشگامان و پیشروهای علمی

 

در این نشست دکتر مهدی عباس زاده، دبیر علمی جشنواره بین‌المللی فارابی و قائم مقام رییس دبیرخانه دایمی جشنواره فارابی با ارائه اطلاعات آماری از جشنواره فارابی اظهار کرد: در دوره چهاردهم جشنواره فارابی، در بخش داخلی 2857 اثر و در بخش خارجی 70 اثر از طریق سامانه جشنواره دریافت کردیم. از این تعداد 2161 اثر داخلی به گروه‌های علمی جشنواره راه پیدا کردند. ما 16 گروه علمی داریم که 15 گروه از دوره های پیش وجود داشتند و یک گروه در دوره چهاردهم به نام گروه علوم انسانی و اسلامی اضافه شد. 

او با بیان اینکه 115 عضو هیات علمی از دانشگاه و حوزه علمیه از کل کشور در قالب 16 گروه جشنواره به عنوان مدیر یا عضو گروه‌ها همکاری کردند گفت: همه افراد در واقع چهره‌های کاملا علمی و حاذق در حوزه کاری خود بودند. این 115 نفر آثار را داوری اولیه و اجمالی کردند تا تعیین شود چه آثاری به داوری همه جانبه یا تفصیلی ارسال شود. نهایتا بعد از چندین جلسه در هر گروه 206 اثر برای داوری همه جانبه ارسال شد. داوری همه جانبه فرآیند بسیار دقیقی در جشنواره فارابی دارد. درباره بعضی از آثار تا 5 و 6 داوری هم تعیین می‌شود. جشنواره کاربرگی برای داوری‌ها دارد که بسیار سخت‌گیرانه است و ما در آن بر نظریه پردازی تاکید ویژه داریم و بر گره‌گشایی از مشکلات، نوآوری و داشتن ایده جدید خیلی تاکید می‌کنیم. 

دبیر علمی جشنواره بین‌اللملی فارابی گفت: بعد از داوری همه جانبه 206 اثر نهایی به 568 داور از نظر بررسی علمی ارسال شد. این داورها در سطح کشور حضور داشتند و در حوزه خود و اثر ارائه شده متخصص بودند. ما سعی کردیم مرتبه علمی آن ها بالاتر از محقق ما باشد تا داوری عادلانه باشد و توزیع جغرافیایی را رعایت کنیم و اگر در جایی اقناع نشدیم، به داور پنجم و ششم هم آثار را ارسال کردیم تا داور نسبت به اثر به جمع‌بندی علمی برسد. 

عباس‌زاده به بخش خارجی و بین‌الملل جشنواره فارابی اشاره کرد و گفت: در بخش خارجی هم 70 اثر داشتیم که در سه قلمرو علمی ایران شناسی، اسلام شناسی و علم دینی در شورای بین الملل جشنواره مورد بررسی قرار گرفت. در آن شورا هم افراد علمی هستند که با فضای بین المللی و جامعه علمی دنیا کاملا آشنایی دارند و این 70 اثر بررسی و و نتایج تعیین شد.  

عباس‌زاده با بیان اینکه 50 جایزه به افراد و برگزیدگان جشنواره فارابی اهدا می‌شود گفت: این 50 جایزه مجموع بخش داخلی و خارجی است. طی رایزنی با شورای سیاست گذاری جشنواره رقم ریالی جوایز جشنواره با جشنواره خوارزمی یکسان شد. سقف جوایز و پرداخت جوایز ما 150 میلیون تومان است که برای بالاترین رتبه این مبلغ پرداخت می شود و به تناسب رتبه‌های پایین‌تر این مبلغ به صورت پلکانی کاهش پیدا می کند. 

دبیر علمی جشنواره فارابی اضافه کرد: در بخش داخلی و در بخش تحقیقات که به دو بخش بزرگسال (بالای 35 سال) و جوان (کمتر از 35 سال) 19 اثر انتخاب شدند. از این تعداد 17 نفر مرد و  3 نفر خانم هستند. (یکی از آثار دارای دو نویسنده است) جوایز در رده برگزیده (اول تا سوم) و شایسته تقدیر اهدا می‌شود که در این دوره مانند دوره گذشته متاسفانه اثر برگزیده رتبه یک نداشتیم که می‌توانستند سقف جایزه را دریافت کنند. 

قائم مقام رییس دبیرخانه دایمی جشنواره فارابی همچنین به تقدیر از شخصیت‌های پیشگام علوم انسانی و اسلامی اشاره کرد و گفت: چهار مورد تقدیر از استادان درگذشته و شخصتی‌های پیشگام در روز اختتامیه انجام می‌شود. همچنین از چهار استاد پیشتاز علوم انسانی و اسلامی و اساتید در قید حیات هم تقدیر خواهد شد. 

وی به برگزیدگان در بخش ترجمه اشاره کرد و افزود: بخش بعدی مترجم برتر است که سه مورد در این دوره داشتیم. البته در این دوره فقط ترجمه از زبان های خارجی به فارسی مدنظر نبود که در دوره چهاردهم ترجمه معکوس از فارسی به خارجی را هم گنجاندیم که در مجموع سه جایزه اهدا می‌شود. بخش بعدی نظریه پرداز برتر بود که کرسی‌های نظریپردازی نقد و مناظره یک مورد را به ما معرفی کرده‌اند. 

او ادامه داد: در حوزه انجمن‌های علمی برتر یک انجمن دانشگاهی و یک بخش حوزی تعیین شدند. بخش دانشگاهی از سوی معاون پژوهشی وزارت علوم بخش حوزی را هم معاونت پژوهش حوزیه علمیه اعلام می‌کند. بخش بعدی نشریه علمی برتر در دو بخش دانشگاه و حوزه دارد است که معاونت‌های مربوطه در وزارت علوم و حوزه اعلام می‌کنند. 

دکتر عباس‌زاده به اضافه شدن یک بخش جدید به جشنواره چهاردهم اشاره کرد و افزود: به جهت اهمیت، مطالعات قرآنی به این دوره اضافه شد که جایزه منشور توسعه فرهنگ قرآنی در حوزه پژوهش و آموزش عالی 6 مورد شامل پنج کتاب و یک مجله در علوم قرانی داشتیم که مرکز پژوهش و آموزش علوم قرآنی وزارت علوم شاخص هایی دارد که آثار را ارزیابی می‌کنند. 

وی با اشاره به تقدیر از شخصیت پیشرو خارجی در بخش بین الملل افزود: از سوی شورای بین الملل هفت شخصیت معرفی شدند. یک بخش دیگر هم در بخش بین الملل اضافه شد که شامل تحقیق برتر خارجی است. تحقیقات ارسال شده در این بخش مورد بررسی قرار گرفت که به یک شخصیت اعطا می شود. 

دبیر علمی جشنواره بین‌الملل فارابی با بیان اینکه در این دوره جایزه صلح و دوستی اهدا می‌شود گفت: این جایزه به شخصیت هایی داده می شود که در حوزه صلح جهانی تقریب بین مذاهب، ادیان و گفت‌و‌گوی علمی و جهانی چهره هستند و کار پژوهشی و علمی می‌کنند. در این بخش از یک چهره ایرانی تقدیر خواهد شد. مجموع این اعداد همان 50 جایزه می شود که در دوره چهاردهم خواهیم داشت. 

او در بخش سوم گزارش خود در این نشست خبری به اخبار آینده جشنواره فارابی پرداخت و افزود: شورای سیاست گذاری با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس و معاون فرهنگی و اجتماعی جشنواره به عنوان دبیر و اعضای دبیرخانه و چند شخصیت علمی برگزار می شود و معتبرترین مرجع تصمیم گیری درباره جشنواره است. اقدام اول دبیرخانه دائمی جشنواره بین الملی فارابی تقدیر از داور برتر جشنواره است که با شاخص هایی تعریف شده است و در هر دوره به صورت داخلی طی مراسم جداگانه ای از داور برتر تجلیل به عمل خواهد آمد.

وی اضافه کرد: اتفاق دوم برگزاری اجلاسیه ای است که تا سه ماه آینده با حضور دبیرخانه دائمی، معاون پژوهش وزارت علوم و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با هدف ارزیابی و تحلیل نتایج هر دوره از جشنواره برگزار می‌شود. تقدیر از دانشگاه و پژوهشگاه ها و انشاراتی های علمی کشور که بیشترین سهم را در این دوره از جشنواره از حیث ارسال و انتخاب آثار داشتند از دیگر بخش‌های مهم آینده است. در این اجلاسیه راهکاری هایی برای جبران ضعف و کاستی های علوم اسانی ارائه خواهیم داد. 

عباس‌زاده با بیان اینکه یک بخش به عنوان دیپلماسی علمی در علوم انسانی و اسلامی به جشنواره پانزدهم اضافه خواهد شد گفت: این جایزه به دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و انجمن‌های علمی اهدا می شود که بیشترین و باکیفیت ترین نقش را در مقوله دیپلماسی علمی ارائه کردند. اقدام بعدی در تعامل با معاونت پژوهشی وزارت علوم است که سعی می کنیم به برگزیدگان رتبه یک و دوم جشنواره فارابی یک اعتبار علمی ویژه به ارزش حداقل یک صد میلیون تومان اختصاص پیدا کند که شاخص ها و آیین نامه ها اعلام می‌شود. 

وی در پایان سخنانش بیان کرد: در راستای اعتلای کیفی داوری‌ها در جشنواره قرار است جایزه داور نمونه به عنوان یک گواهی برای ارتقای مرتبه اساتید در دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود که این مسئله در شورای سیاست گذاری جشنواره به تصویب رسیده اما هنوز قطعی نشده است و ما این مسئله را تا زمان قطعی شدن دنبال می‌کنیم. 

نشست خبری چهاردهمین دوره جشنواره بین المللی فارابی با حضور دکتر رضا غلامی، رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر رضا عباس‌زاده، دبیر علمی جشنواره و مهدی مسعودی دبیر اجرایی جشنواره فارابی امروز سه شنبه، 13 تیر 1402 در تالار فارابی، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم برگزار شد. 

در ابتدای این نشست، دکتر رضا غلامی، رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره بین المللی فارابی و رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی، و تمدنی وزارت علوم با بیان اینکه اغلب می‌دانیم که قله فعالیت های پژوهشی در علوم انسانی، ارائه نظریه است، گفت: البته توجه داشته باشیم، نظریه پردازی، نه کار هر پژوهشگری است و نه اینگونه هست که هر ادعایی در زمینه نظریه پردازی، نهایتاً قادر باشد از نقدهای علمی جان سالم به در ببرد و ماندگار شود. به بیان دیگر، نظریه‌های سست و نظریه های به دور از حقیقت، کنار گذاشته می‌شوند و تنها شماری از آنها، صرفاً از باب تجربه‌ورزی، در تاریخ علم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. 

وی تاکید کرد: چنانچه واقع بینانه به صحنه علم نگاه کنیم، شاید در هر سال، از هزاران مقاله و طرح تحقیقی در هر رشته، یک نظریه هم متولد نشود. اینکه کسی تصور کند می توان نظریه پردازی را به سکه رایج در دانشگاهها تبدیل کرد، احتمالا معنای نظریه و اقتضائات تولد و بقای آن را نمی داند.

رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره بین المللی فارابی ادامه داد: در دانشگاه‌های ما، حتی اگر جذب اساتید کیفی‌تر بشود و مانند علوم پایه و فنی و مهندسی، باب ورود افراد نخبه‌تر به علوم‌ انسانی مهیا تر شود، باز هم منطقاً انتظار نداریم همه استادان، در یک سطح نظریه‌پرداز و مبدع باشند. آنچه انتظار داریم، این است که استادان در لایه‌های گوناگون ساختار علم، با فعالیت های متنوع و ارزشمندی که دارند، در ایجاد زمینه ظهور نظریه های ماندگار سهیم باشند. 

غلامی تصریح کرد: هیچ استادی را نباید به خاطر آنکه نتوانسته در طول 30 سال خدمت خود در دانشگاه، نظریه ای ارائه کند، سرزنش کرد. مهم، این است که استاد، سهم مناسبی در ایجاد زمینه خلق نظریات داشته باشد و با شاخص های مشخص، این سهم و نقش، قابل ارزیابی باشد.

وی با اشاره به  تعریف مختصات نظریه در علوم انسانی خارج از سخنان کلیشه‌ای و بعضا مبهم افزود: در فلسفه علم، تعاریف گوناگونی برای نظریه ارائه شده است. از بین این تعاریف، شاید تعریف جامع تر و مانع تر، تعریفی باشد که می گوید نظریه در علوم انسانی عبارت است از ارائه روشمند، مبنادار و مستندِ یک یا مجموعه‌ای از فکر و ایده‌های نو در باب کشف یا تفسیر یک واقعیت انسانی و اجتماعی (اعم از نگاه سوبژکتیو و ابژکتیو)، در قالب یک قانون علمی تازه و همچنین رد چیزی که پیش از این، به مثابه یک واقعیت اجتماعی، اثبات یا تفسیر شده و البته ارائه جایگزین برای آن در قالب یک قانون جدید.

دکتر غلامی با بیان اینکه در چنین رویکردی، نظریه باید لااقل  هفت خصیصه داشته باشد اظهار کرد: نخست در ساحت خاص بودن است (مساله محوری به جای موضوع و عرصه محوری)، دوم نو و ابداعی بودن (یکی از عجایب روزگار، مرزبندی بین نظریه و نوآوری است! در جایی از کشور ما اعلام شده که نوآوری با نظریه فرق دارد و ارزش نوآوری علمی پایین تر از نظریه پردازی است. بعد هم تعریفی از نظریه ارائه شده که در هیچ‌ کجایی از دنیا مطرح نشده است. 

وی اضافه کرد: سوم در حد حدس و گمان بودن و در نتیجه، قابل رد و ابطال بودن ( در علوم انسانی، هیچ نظریه ای صد در صد نیست و ممکن است در نقدها و چالش ها کنار گذاشته شود.)، چهارم برخورداری از معنای بین اذهانی، پنجم قابل فهم بودن (‌ قابل فهم بودن امکان نقد را فراهم می کند.)، ششم تحول زا بودن در ساحت خودش، به معنای ارائه قانون علمی تازه (البته نظریه قرار نیست کل دنیای علم را متحول کند مگر در موارد استثناء مانند نظریه نسبیت خاص انیشتن در فیزیک و ....) و در اینجا این پرسش مطرح می شود که فرق تحقیقات عادی با نظریه پردازی چیست؟ 

رئیس دبیرخانه دایمی جشنواره بین‌المللی فارابی اظهار کرد: بخش مهمی از تحقیقات پژوهشی ارزشمند، تحقیقاتی هستند که در آن، نظریه های موجود درباره یک مساله خاص، با هدف پاسخ گویی به یک پرسش مشخص، در سطحی معین،‌ احصاء، طبقه بندی، شرح و تحلیل، نقد و مقایسه می‌شوند. یعنی لزوما در آن تحقیقات‌ نه ارائه نظریه جدید مدنظر است و نه قابلیت و ظرفیت و شرایط نظریه پردازی وجود دارد. این تحقیقات به صورت متراکم زمینه نظریه پردازی را فراهم می کنند.

دکتر غلامی با طرح این سوال که شکل گیری نظریات در علوم انسانی چه الزامات عمده‌ای دارد؟ گفت: پاسخ به این‌ سئوال کار بسیار سختی است و من هم آمادگی پاسخگویی قطعی به این پرسش را ندارم. با این حال، از باب نمونه، به برخی از مهم ترین عوامل اشاره می کنم. نخست وجود استعداد و نبوغ علمی بالا، دوم برخورداری از دایره مطالعاتی بسیار بالا و روزآمد، سوم برخورداری از آزادی کامل اعم از آزادی تحقیق، آزادی اندیشه، آزادی نقد و آزادی بیان، چهارم آرامش روانی و قدرت تمرکز بالا داشتن و درگیر مسائل اولیه معیشت نبودن، پنجم نجات از جوهای سیاست زده که‌گاه رنگ و بوی انحصارگرایی و استبداد علمی به خودش می گیرد، ششم وجود شرایط بانشاط برای بسط و توسعه گفتگو و نقد علمی و روشمند، هفتم نیفتادن در دام بروکراسی و کمیت گرایی علم کش! (ما امروز در علوم ‌انسانی و در مواجهه با بروکراسی، در معرض افراط و تفریط هستیم. بروکراسی در یک حدی لازم‌ است اما وقتی در آن افراط می‌شود، به یک عامل کشنده برای علم و تحقیق تبدیل می‌شود.)

وی با اشاره به اینکه نه تنها چشم‌انداز مطلوب در جشنواره بین‌المللی فارابی، شناسایی، معرفی و حمایت هدفمند از نظریه هاست، بلکه جشنواره فارابی را یکی از عناصر مهم و زمینه‌ساز برای نظریه‌پردازی در ساحت علوم انسانی عنوان کرد. 

غلامی با بیان اینکه این جشنواره چند کارکرد مهم و چه بسا منحصربفرد در این عرصه دارد، افزود: فارابی هر ساله آخرین وضعیت علمی به ویژه نظریه پردازی ها و ابداعات علمی در عرصه علوم انسانی و علوم اسلامی را رصد و ارزیابی می کند و خلاها، کاستی ها و ضعف ها و در نقطه مقابل، ظرفیت ها، توانمندی ها و مزیت ها را به نحو عالمانه نه ذوقی و شهودی، تشخیص می دهد. دوما با ایجاد محیط داوری علمی روشمند در سطحی عالی، زمینه تحول در ساحت علم سنجی در علوم انسانی و اسلامی را متناسب با اقتضائات علوم انسانی، ایجاد می کند.

وی در تشریح کارکردهای فارابی تاکید کرد: سوم اینکه با ایجاد یک فضای رقابتی مثبت و گرم در دانشگاهها و پژوهشگاهها، فرصت های مناسبی را برای کیفیت بخشی و روزآمدسازی تحقیقات علوم انسانی فراهم می کند. چهارم اهمیت و ارزش علوم انسانی در نظام‌ حکمرانی را دائما بازتبیین می‌کند و نحوه بهره‌برداری صحیح از آثار علمی ممتاز در علوم انسانی را برای تحول و ارتقای نظام حکمرانی و پاسخگویی به مسائل آن را یادآور می‌شود.

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی ادامه داد: پنجما ضمن شناسایی استعدادهای برتر و نخبگان جوان در دو عرصه علوم انسانی و علوم اسلامی و معرفی آنها به نظام آموزش عالی، فرصت های بهتری را برای حمایت مادی و معنوی از آنها خلق می کند. ششم حسّ قدرشناسی از عالمان و دانشمندان سرزمین شکوهمند ایران اسلامی و نیز جهان اسلام و همه دانشمندانی که قلبشان برای اعتلای فرهنگ و زبان ایرانی اسلامی می تپد را در میان‌مردم و مسئولان ما بالا می برد. 

رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره بین المللی فارابی با انتقاد از برگزاری جشنواره های دولتی موازی با جشنواره فارابی اظهار کرد: وقتی جشنواره معتبر و بزرگی مانند جشنواره بین‌المللی فارابی، به ریاست وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری و مشارکت تنگاتنگ و موثر بنیاد ملی نخبگان برگزار می شود و سیستم داوری آن بسیار دقیق و پیشرفته است، دیگر ایجاد همایش هایی مانند سرآمدان و جوایزی مانند نشان درجه یک دانش در دانشگاه تهران، با هزینه های هنگفت چه معنایی دارد؟ 

وی یادآور شد: توقع این است که در نظام آموزش عالی، جشنواره ها و جوایز مربوط به علوم انسانی، همگی در جشنواره بین‌المللی فارابی تجمیع شود و جلوی کارهای تشریفاتی و کم ثمر که هزینه های زیادی را هم به کشور تحمیل می کند، گرفته شود. 

وی تاکید کرد: البته بخش غیردولتی اختیار این را دارد که از محل کمک های مردمی جوایز متنوعی را به دانشمندان برتر اهداء کند اما در دولت وجود کارهای موازی عاقلانه نیست.