نخستین شناسنامه در تاریخ ایران
مهلت گرفتن شناسنامه برای نوزادان
آیا گرفتن شناسنامه نوزاد بدون پدر امکان پذیر است؟
شرایط دریافت شناسنامه برای نوزاد ناشی از عقد موقت
گرفتن شناسنامه برای فرزند نامشروع
نحوه درخواست صدور شناسنامه المثنی
شناسنامه چیست؟
یک مدرک هویتی مهم است که داشتن آن برای تمامی افراد ضروری است و به موجب قانون ثبت احوال حداکثر تا 15 روز پس از تولد نوزاد، ولی یا سرپرست قانونی او باید نسبت به اخذ این مدرک هویتی برای نوزاد تازه متولد شده اقدام کند و در غیر این صورت مسئول قانونی گرفتن آن با ضمانت اجرای پرداخت جزای نقدی مواجه خواهد شد.
نخستین شناسنامه در تاریخ ایران
نخستین سجل ایرانی (که در آن زمان سجل نامیده می‌شد) در دوران قاجار و در تاریخ ۳ دی ۱۲۹۷ برای دختری به نام «فاطمه ایرانی» صادر شد.
با اجباری شدن صدور آن برای همه ایرانیان در دوران رضاشاه، مردان، مایل به ذکر نام زنان و دختران خود در «سجل» نبودند و این کار را ورود به عرصه «محارم» خود می‌دانستند.
حذف نام همسر در شناسنامه
اگر در دوران عقد، جدایی انجام شود و دوشیزه بودن زوجه مطابق احکام قضایی و سند طلاق قابل استنباط باشد حذف نام زوج از شناسنامه زوجه امکان‌پذیر است. در غیر این صورت ممکن نیست مگر به حکم دادگاه صالح در این موضوع دادگاه نیز در صورت احراز ضرورت و اتفاق کامل نسبت به حذف نام همسر سابق حکم خواهد داد.
ابطال شناسنامه
شناسنامه در دو صورت ترک تابعیت ایران و فوت، باطل می‌شود.
مهلت گرفتن شناسنامه برای نوزادان
بر اساس قوانین و مقررات ثبت احوال کشور، تولد هر کودک در ایران اعم از اینکه پدر و مادر نوزاد، ایرانی یا خارجی باشند باید به نماینده یا مامور ثبت احوال اعلام شود. همچنین این قاعده در خصوص تولد نوزادان ایرانی مقیم خارج از کشور نیز وجود دارد و تولد آنها باید به مامور کنسولی ایران در آن کشور، اعلام گردد.
مسئول اعلام تولد نوزاد در وهله اول پدر و در صورت نبود او مادر نوزاد است. در شرایطی که نوزاد به دلایلی دارای وصی یا قیم است یا شخصی به موجب قانون نگهداری او را بر عهده دارد، مسئول اعلام و ثبت تولد او در مهلت قانونی آن خواهند بود.
تبصره ماده 15 قانون ثبت احوال در خصوص گرفتن شناسنامه نوزاد بعد از 15 روز مقرر می‌دارد:
مهلت اعلام ولادت، پانزده روز از تاریخ ولادت طفل است، روز ولادت و تعطیل رسمی بعد از آخرین روز، مهلت به حساب نمی‌آید و در صورتی که ولادت در اثنا سفر زمینی یا هوایی یا دریائی رخ دهد مهلت اعلام آن، از تاریخ رسیدن به مقصد، محسوب می‌شود.
بر اساس قانون ثبت احوال، هر یک از اشخاص زیر می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به اعلام ولادت و گرفتن شناسنامه نوزاد اقدام کنند :
- پدر یا جد پدری
- مادر در صورتی که ازدواج او قانونا به ثبت رسیده باشد
- وصی یا قیم یا امین با ارائه مدارک ذی ربط
- متصدی یا نماینده موسسه‌ای که طفل به آنجا سپرده شده است
- صاحب واقعه که سن او 18 سال تمام به بالا باشد
آیا گرفتن شناسنامه نوزاد بدون پدر امکان پذیر است؟
اگر نوزادی، پدر یا جد پدری نداشته باشد، مادر وی صرفا در شرایطی می‌تواند برای گرفتن شناسنامه نوزاد بدون پدر اقدام نماید که ازدواج وی به لحاظ قانونی به ثبت رسیده باشد و مادر برای نوزاد بدون پدر، باید مدارک مربوط به ازدواج خود از قبیل سند ازدواج یا صیغه نامه ازدواج موقت را ارائه نماید.
شرایط دریافت شناسنامه برای نوزاد ناشی از عقد موقت
اگر پدر اقدام به گرفتن آن نکند و ازدواج صیغه موقت هم به ثبت نرسیده باشد، مادر می‌تواند الزام وی را به گرفتن شناسنامه از دادگاه خانواده تقاضا کند. در غیر این صورت شرایط دریافت آن برای نوزاد ناشی از عقد موقت، آن است که مادر می‌تواند با گرفتن حکم امین موقت و ارائه به ادارات ثبت احوال، تقاضای صدور را برای فرزند ناشی از عقد موقت یا صیغه نماید.
بر اساس قانون مدنی عقد موقت به ازدواجی گفته می‌شود که برای مدت زمان مشخص بین زن و مردی منعقد می‌شود و صرفا در طول همین مدت، رابطه زوجیت ایجاد کرده و پس از آن، صیغه موقت خاتمه می‌یابد. به همین خاطر است که ازدواج موقت ثبات و دوام یک ازدواج دائم را ندارد و اصولا فلسفه آن تولید نسل و متولد شدن فرزند نیست.
با این وجود، در شرایطی ممکن است که زن در طول مدت ازدواج موقت یا صیغه، باردار شود. بر اساس قانون حمایت خانواده، نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می‌دهد. ازدواج موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در مواردی الزامی است که عبارتند از : باردار شدن زوجه، توافق طرفین، شرط ضمن عقد .
همانگونه که ملاحظه می‌شود، موضوع باردار شدن زن در صیغه سبب می‌شود که مرد موظف شود که عقد موقت یا صیغه را با همسر موقت خود مطابق عقدنامه ازدواج موقت، به ثبت برساند. ثبت ازدواج موقت تاثیر بسیار مهمی در گرفتن شناسنامه برای فرزند ناشی از عقد موقت دارد؛ چرا که وقتی ازدواج موقت یا صیغه به ثبت برسد، طبیعتا فرزندی هم که از عقد موقت متولد شود، ملحق به پدر است.
بر اساس ماده 1158 قانون مدنی، طفل متولد شده در زمان زوجیت اعم از دائم یا موقت، ملحق به شوهر است به این شرط که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد، کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد. بنابراین اگر شرایط قانونی اثبات نسب فرزند به پدر وجود داشته باشد، پدر چه در عقد دائم چه در عقد موقت موظف است برای فرزند خود شناسنامه بگیرد. حتی اگر مدت زمان عقد موقت نیز به پایان رسیده یا مرد اقدام به بخشیدن مدت عقد موقت نموده باشد .
اشخاص فوق باید مدارکی را نیز به همراه داشته باشند که عبارتند از اصل شناسنامه پدر و مادر و گواهی ولادت صادر شده توسط پزشک یا ماما و فیش بانکی نیز باید طبق تعرفه پرداخت شود.
نظر به اینکه عقد موقت در بسیاری موارد به صورت پنهانی و بدون اطلاع سایر اعضای خانواده مرد صورت گرفته است، مرد تمایلی به گرفتن شناسنامه برای نوزاد ندارد.
به ویژه آنکه نام نوزاد در شناسنامه مرد نیز قید می‌گردد تا فرزند عقد موقت، همچون سایر فرزندان ناشی از ازدواج دائم بتواند ارث ببرد. بنابراین در این شرایط، گرفتن و دریافت شناسنامه برای نوزاد متولد شده از ازدواج دائم اصولا به عهده مادر است.
اما دریافت شناسنامه برای نوزاد ناشی از عقد موقت توسط مادر، نیازمند آن است که ابتدا ازدواج موقت مادر با پدر به لحاظ قانونی به ثبت رسیده باشد. اگر ازدواج موقت قبلا به ثبت رسیده باشد، مادر خودش به تنهایی هم می‌تواند به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و تقاضای صدور آن را برای نوزاد نماید.
اگر عقد موقت بنا به دلایلی هنوز به صورت قانونی به ثبت نرسیده باشد، بر اساس قانون ثبت احوال هر دوی پدر و مادر به اتفاق باید به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و تصدیق کنند که با هم ازدواج شرعی کرده‌اند اما بنا به دلایلی اقدام به ثبت ازدواج موقت یا صیغه نکرده‌اند. در این صورت، نام خانوادگی پدر به فرزند داده می‌شود .
در غیر این صورت، (یعنی اگر ازدواج به ثبت نرسیده باشد و پدر نیز برای اخذ شناسنامه اقدام نکند)، مادر باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و پس از اینکه ازدواج و نکاح موقت را ثابت کرده و نسب طفل به پدر نیز اثبات شد، از دادگاه تقاضا کند که پدر را الزام به گرفتن شناسنامه برای فرزند عقد موقت نماید .
در صورتی که الزام پدر امکان پذیر نشد، مادر می‌تواند با عنوان " امین موقت " فرزند خود، اقدام نماید. صدور حکم امین موقت برای مادر از طرف دادگاه صورت می‌گیرد. وقتی حکم امین موقت برای مادر صادر شود، مادر با این سمت قانونی می‌تواند به ادارات ثبت احوال مراجعه کرده و صدور شناسنامه برای فرزند ناشی از صیغه را درخواست کند .
در چنین شرایطی، نام خانوادگی مادر به فرزند ناشی از عقد موقت داده می‌شود و به عبارت دیگر، به جای نام خانوادگی پدر، فامیلی مادر درج می‌شود و صرفا نام کوچک پدر قید می‌شود.
لازم به ذکر است که دریافت حکم امین موقت برای مادر به شرطی است که ازدواج به لحاظ شرعی صحیح بوده ولی جایی ثبت نشده باشد. همچنین پدر فرزند باید تابعیت ایرانی داشته ولی دسترسی به وی امکان‌پذیر نباشد.
گرفتن شناسنامه برای فرزند نامشروع
هرگاه زن و مردی مرتکب جرم زنا شده باشند و این عمل، سبب تولد طفلی گردد، نسب طفل از نوع نسب نامشروع است که از نظر انتساب به والدین، مورد حمایت قانونگذار قرار نخواهد گرفت. اما به جهت حمایت از حقوق طفل نامشروع، قانونگذار امکان گرفتن شناسنامه برای فرزند نامشروع را پیش‌بینی کرده که نحوه آن، با مراجعه پدر یا مادر به ثبت احوال است و فامیلی شخص مراجعه کننده، برای کودک انتخاب خواهد شد.
در صورتی که برقراری رابطه آزاد و خارج از چهارچوب عقد نکاح زن و مردی، سبب تولد طفلی گردد، به این طفل، فرزند نامشروع گفته می‌شود و بر اساس قانون مدنی، فرزند متولد از زنا، به زناکار، ملحق نخواهد شد؛ یعنی اینکه رابطه طفل با والدین او، از نوع نسب مشروع و مورد حمایت قانونگذار نیست.
لکن ضرورت حمایت از فرزندان نامشروع متولد شده از زنا، ایجاب می‌کند که هویتشان به وسیله دریافت شناسنامه برای آنها مشخص گردد تا از بار مشکلات اجتماعی آنها کم شود.
عقد نکاح که شرع اسلام و قانون مدنی بسیار به آن توصیه می‌کنند آثاری همچون محرمیت و زوجیت را در پی داشته و افراد به وسیله آن، اقدام به تشکیل خانواده می‌نمایند و بدین ترتیب می‌توانند به نحو مشروع از یک دیگر تمتع جنسی برده، تولید مثل کرده و نسل خود را ادامه دهند.
اما متاسفانه برخی افراد به این مساله توجهی نمی‌نمایند و علی رغم اینکه قانونگذار، رابطه نامشروع را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات سنگینی در نظر گرفته است، اقدام به برقراری رابطه نامشروع زنا کرده و در مواردی نیز از این راه، صاحب فرزندی می‌شوند که متاسفانه از حقوق قانونی، نظیر ارث برخوردار نمی‌گردد.
دیوان عالی کشور، یک رای وحدت رویه صادر کرده است که مانند قانون، لازم الاجرا است و بر اساس این رای وحدت رویه علی رغم اینکه فرزند نامشروع به زناکار منتسب نمی‌شود، لکن پدر مکلف به گرفتن شناسنامه برای فرزند نامشروع خودش است.
همچنین مطابق این رای، پدر مکلف به پرداخت نفقه فرزند نامشروع و به عهده گرفتن حضانت وی است. در این حالت اگر پدر به اداره ثبت احوال مراجعه کند، نام خانوادگی وی به طفل نامشروع داده می‌شود و اگر هم مادر به تنهایی به اداره ثبت احوال مراجعه نماید، نام خانوادگی مادر در به نوزاد داده می‌شود. در هر حال، شخص مراجعه کننده باید گواهی ولادت طفل را به همراه داشته باشد.
گفتنی است که بر اساس قانون مدنی بین فرزند نامشروع و والدین او، رابطه توارث برقرار نمی‌شود و حتی ثبت ولادت طفل، موجب ارث بردن وی نخواهد شد.
تعویض شناسنامه
تعویض شناسنامه از طریق مراجعه حضوری به یکی از ادارات ثبت احوال کشور یا دفاتر پیشخوان دولت، امکان پذیر است.
در موارد زیر تعویض انجام می‌گیرد:
- پس از رسیدن فرد به 15 سالگی، جهت عکس‌دار کردن
- پس از رسیدن دارنده به 30 سالگی، جهت تعویض عکس
- حذف ازدواج سابق از آن
- حذف طلاق از شناسنامه زوجه در طلاق بائن غیر مدخوله
- مخدوش شدن آن
- تبدیل شناسنامه‌های قدیمی به جدید و تغییر مشخصات هویتی دارنده آن
در هر یک از حالات فوق، دارنده به منظور تعویض باید با در دست داشتن مدارک لازم به اداره ثبت احوال محل سکونت خود یا یکی از دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کرده و پس از دریافت فرم تعویض و پرداخت هزینه‌های قانونی، درخواست خود را به اداره ثبت احوال ارائه نماید.
پس از ثبت درخواست، مامور اداره ثبت احوال مربوطه به درخواست واصل شده رسیدگی کرده و در صورتی که مطابق شرایط قانونی باشد شناسنامه جدید برای فرد، صادر شده و در غیر مورد مفقودی شناسنامه قدیم، متقاضی می‌تواند با ارائه شناسنامه سابق، شناسنامه جدید خود را به شکل حضوری و یا از طریق پست دریافت نماید.
لازم به ذکر است که ثبت درخواست تعویض شناسنامه صرفا توسط افراد بالای 18 سال امکان‌پذیر بوده و افراد کمتر از 18 سال صرفا در صورت داشتن حکم رشد یا از طریق پدر، جد پدری، مادر (تا زمانی که در قید زوجیت پدر باشد) و سایر نمایندگان قانونی فرد مانند قیم می‌توانند برای آن اقدام نمایند.
مدارک لازم برای تعویض شناسنامه
این مدارک در سایت سازمان ثبت احوال کشور مشخص گردیده و شامل موارد زیر می‌باشند:
- اصل شناسنامه قبلی (البته به غیر از موارد تعویض به دلیل مفقودی و در واقع صدور شناسنامه المثنی که امکان ارائه شناسنامه سابق وجود ندارد)
- سه قطعه عکس 4×3 تمام رخ جدید
- ارائه مدرک معتبر عکس‌دار، در صورتی که شناسنامه فاقد عکس باشد، مدارک قابل پذیرش شامل:
- کارت پایان خدمت وظیفه عمومی یا معافیت
- کارت شناسایی کارمندان دولت
- کارنامه عکس‌دار مقاطع تحصیلی راهنمایی به بالا
- معرفی‌نامه عکس‌دار دانش‌آموزان که توسط مدرسه محل تحصیل آنها صادر گردیده است
لازم به ذکر است که در موارد استثنایی که متقاضی فاقد مدارک فوق بوده، به‌منظور تعویض شناسنامه به نیروی انتظامی معرفی شده و با درخواست تایید عکس از ارگان مربوطه و تایید آن نهاد، شناسنامه جدید برای فرد صادر می‌گردد.
تعویض شناسنامه چند روز طول می‌کشد؟
در حال حاضر در شهرستان‌ها در حدود 1 تا 2 روز طول کشیده اما در تهران با توجه به تعداد بالای متقاضیان و حجم بالای درخواست‌ها این مدت در حدود 7 تا 10 روز است.
نحوه درخواست صدور شناسنامه المثنی
کلیه افرادی که شناسنامه آنها مفقود شده است، باید در کمترین زمان ممکن مراحل اعلام مفقودی درخواست صدور شناسنامه المثنی در سازمان ثبت احوال را انجام دهند.
برای اعلام مفقودی در سازمان ثبت احوال، دو روش کلی وجود دارد. اولین روش این است که افراد پس از مفقودی به یکی از ادارات ثبت احوال مراجعه کنند.
اما روش دوم این است که افراد به سایت درخواست اینترنتی صدور شناسنامه المثنی وارد شوند و درخواست خود را از طریق این سایت ثبت کنند. پس از بررسی‌های لازم توسط سازمان ثبت احوال کشور نتیجه درخواست صدور شناسنامه المثنی به اطلاع افراد خواهد رسید.
ابتدا برای ورود به سایت سازمان ثبت احوال، یکی از مرورگرهای کروم و یا فایرفاکس لپتاپ و یا گوشی هوشمند خود را باز کنید. حال عبارت سایت سازمان ثبت احوال کشور را در قسمت جستجوی گوگل تایپ و آن را جستجو کنید. سپس بر روی اولین سایت جستجو شده با نام سایت سازمان ثبت احوال کشور کلیک کنید تا به این سایت وارد شوید.
پس از ورود به سایت سازمان ثبت احوال، بر روی گزینه میز خدمت الکترونیکی کلیک کنید تا امکانات مربوط به این بخش برای شما باز شود. در نهایت بر روی گزینه درخواست صدور شناسنامه المثنی کلیک کنید تا به سایت درخواست اینترنتی صدور شناسنامه المثنی وارد شوید.
اما در حال حاضر، امکان ثبت اعلام مفقودی در سازمان ثبت احوال در سایت سازمان ثبت احوال کشور وجود دارد و نیازی به مراجعه حضوری افراد برای ثبت درخواست مفقودی نیست. جهت ثبت اعلام مفقودی برای درخواست صدور شناسنامه المثنی در سازمان ثبت احوال، کافی است که افراد به سایت سازمان ثبت احوال کشور به نشانی www.sabteahval.ir مراجعه کنند و مراحل مربوط به ثبت درخواست اعلام مفقودی را انجام دهند.