خبرآنلاین نوشت: باس فان آبل، یک قطعه کوچک مربعی شکل را در دستش گرفته و درباره آن می‌گوید:« این دوربین گوشی من است. در مجموع هشت جزء در این موبایل وجود دارد که می‌توان آنها را خارج و جایگزین کرد.» او به تازگی این دوربین را با استفاده از یک پیچ گوشتی کوچک از موبایلش خارج کرده. فان آبل شخصا موبایل هوشمندش را باز کرده و دوربین آن را در کنار باتری موبایل، پورت USB، نمایشگر و بلندگویش قرار داد.
فان آبل یکی از بنیانگذاران شرکت هلندی Fairphone است. این شرکت مدعی است که پایدارترین گوشی هوشمند دنیا را ساخته. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که یک محصول پیچیده با فلزات و اجزای کمیابی از سرتاسرجهان، تا چه اندازه می‌تواند پایدار باشد؟
شرکت فیرفون در سال ۲۰۱۳ در آمستردام هلند تاسیس شد و تلفن‌های هوشمند اندرویدی تولید می‌کند که مالکان آنها می‌توانند به راحتی گوشی و قطعاتش را تعویض و تعمیر کنند.
مدیران فیرفون امیدوارند تا با توانمندسازی و تشویق مردم به تعمیر تلفن‌هایشان، به جای دور انداختن آنها به محض اولین نقص در یک قطعه، به کاهش ضایعات الکترونیکی کمک کنند.
دردسر زباله‌های الکترونیکی
زباله‌های الکترونیکی سریع‌ترین جریان زباله در جهان هستند و طبق تخمین برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، هر ساله حدود ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در سراسر جهان تولید می‌شود که وزن آنها بیش از تمام هواپیماهای مسافربری تجاری‌ای است که تاکنون در دنیا ساخته شده و فقط بیست درصد از این زباله‌ها بازیافت می‌شوند.
با افزایش تقاضا برای دستگاه‌های قابل حمل و موبایل‌های هوشمند، کوه زباله‌های الکترونیکی روز به روز درحال بزرگ شدن است و طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، تولید سالانه زباله‌های الکترونیکی تا سال ۲۰۵۰، بیش از دو برابر افزایش خواهد یافت و به ۱۲۰ میلیون تن خواهد رسید.
طبق برآورد انجمن غیرانتفاعی بلژیکی WEEE که به تجزیه و تحلیل ضایعات الکترونیکی می‌پردازد، در سال ۲۰۲۲، حدود ۵.۳ میلیارد گوشی موبایل دور انداخته شدند.
به طور میانگین در آمریکا مردم هر ۱۸ ماه یک بار گوشی موبایل‌شان را عوض می‌کنند و گوشی جدیدی با ویژگی‌های ارتقا یافته خریداری می‌نمایند. اکثر گوشی‌های موبایل کنونی، به صورت مهرو موم و پلمپ شده به بازار عرضه می‌شوند و در نتیجه تعمیر آنها بسیار سخت و گران است و در بسیاری از مواقع، حتی در صورت تعمیر قطعات آسیب‌دیده، کاربر با پیغام‌های خطای متعددی روبرو می‌شود.
فیرفون حالا قصد دارد تا با فروش گوشی‌هایی که عمر کاری طولانی‌تری دارند، این روند را تغییر دهد. فان آبل در این باره گفت: «ما گوشی‌های موبایل قابل تعمیری می‌سازیم تا شما بتوانید آنها را برای مدت زمانی طولانی مورد استفاده قرار دهید. این یک محاسبه خیلی ساده است. اگر شما بتوانید از موبایلتان دوبرابر حالت قبل استفاده کنید و عمر موبایلتان را دو برابر افزایش دهید، میزان تولید زباله الکترونیکی نصف خواهد شد.»
در پروژه Restart که توسط یک سازمان غیرانتفاعی بریتانیایی انجام می‌شود، تخمین زده شده که افزایش طول عمر گوشی‌های هوشمند تا ۳۳%، می‌تواند از انتشار کربن به میزان انتشار سالانه کشوری مثل ایرلند جلوگیری کند.
هدف اصلی برند فیرفون چیست؟
پایداری هدف اصلی ماموریت شرکت فیرفون است. فان آبل ادامه داد: «ما در تمام موبایل‌هایمان از پلاستیک ۱۰۰% بازیافتی و طلا و نقره‌های تهیه شده در تجارت منصفانه استفاده می‌کنیم.»
اما تمام مواد به کار رفته در گوشی‌های فیرفون، پایدار نیستند. مثلا فیرفون ۵، دارای ۴۰ ماده مختلف است که تنها ۱۴ ماده (که ۴۲% وزن کلی موبایل را تشکیل می‌دهند) جزو مواد پایدار به شمار می‌روند. تنها ۷۰% از این ۱۴ ماده، از تجارت منصفانه و یا منابع بازیافتی تهیه می‌شوند. استخراج عناصر کمیاب خاکی‌ای که توسط فیرفون و دیگر کمپانی‌های تولید گوشی‌های هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرند، تاثیر زیست محیطی قابل توجهی داشته و منجر به آلودگی هوا، آب و خاک خواهد شد.
متخصصان با بررسی مستقل عملکرد فیرفون اعلام کرده‌اند که این کمپانی می‌تواند اعتبار پایداری خود را با تهیه مواد بیشتری از منابع معتبر و ساخت تلفن‌هایی قابل ارتقا و قابل تعمیر بهبود ببخشد. فان آبل در ادامه به این نکته اشاره کرده که فیرفون، تعداد مواد تهیه شده از منابع پایدار و اخلاقی‌اش را از هشت مورد به ۱۴ مورد افزایش داده و برنامه‌های متعددی برای افزایش هرچه بیشتر این تعداد دارد: «ما برروی ۱۴ ماده تمرکز کردیم که در آنها بیشترین نیاز به بهبود دیده می‌شود و در نتیجه فرصت‌های بزرگی برای سودمندی مردم و سیاره زمین در نظر گرفته خواهد شد.»
یکی از جاه‌طلبی‌های فیرفون، بهبود شرایط کاری اخلاقی در کل زنجیره تامین است. این شرکت در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک کمپین فعال در این زمینه فعالیتش را آغاز کرد و آگاهی عمومی را در مورد بحران مواد معدنی استخراج شده در جمهوری دموکراتیک کنگو را افزایش داد. فان آبل در این باره یادآوری کرده که امروزه، فیرفون، منابع قلع و تانتالیوم را بدون درگیری و اختلاف از معادنی در جمهوری دموکراتیک کنگو دریافت کرده و از تولیدکندگان در راستای شرایط کار منصفانه در معادن و کارخانه‌ها، تائیدیه می‌گیرد. او در عین حال تاکید دارد که همه کارگران فیرفون، دستمزد کافی زندگی دریافت می‌کنند.
با وجود تمام این جاه‌طلبی‌ها، فیرفون هنوز عضو کوچکی در بازار تلفن‌های همراه است و از زمان عرضه موبایل‌هایش تنها ۵۵۰ هزار دستگاه گوشی هوشمند فیرفون فروخته شده و این درحالی است که در سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۳۲ میلیون گوشی آیفون در سراسر دنیا به فروش رسید. اما به گفته فان آبل، فیرفون در تلاش است تا ثابت کند که این امکان برای شرکت‌ها وجود دارد تا از فروش گوشی‌های هوشمند پایدار سود کنند.
البته پایداری، هزینه‌های بالایی را نیز به همراه دارد. آخرین مدل گوشی فیرفون ۶۹۹ یورو قیمت دارد. طبق گفته فان آبل، بخشی از این قیمت بالا به این دلیل است که فیرفون باید همه چیز را در داخل کمپانی خودش بسازد. او در این رابطه گفت:« ما تمام به روزرسانی‌های نرم‌افزاری را خودمان انجام می‌دهیم؛ چون هیچ شرکتی در دنیا وجود ندارد که از تلفن‌های بادوام پشتیبانی کند و سرمایه‌گذاری زیادی لازم است تا بتوانیم آنچه می‌خواهیم را انجام دهیم.»
تعمیر فیرفون ارزان‌تر از رقبا
جالب اینجاست که طرح تعمیر فیرفون، به مراتب ارزان‌تر از رقبای اصلی‌اش است. خرید یک باتری نو برای فیرفون ۵، حدودا ۴۹ دلار هزینه در بر خواهد داشت و این در حالی است که هزینه تعویض باتری آیفون پانزده، ۹۹ دلار و هزینه تعویض باتری سامسونگ Galaxy S۲۳، ۱۳۵ دلار خواهد بود.
تعویض صفحه نمایش گوشی فیرفون، ۱۱۲ دلار هزینه برمی‌دارد و تعویض نمایشگر اپل ۳۵۹ دلار و نمایشگر گلکسی S۲۳ سامسونگ، ۲۹۷ دلار هزینه به همراه خواهد داشت.
بازیافت موبایل تا چه حد امکان‌پذیر است؟
فیرفون به علاوه برنامه بازیافت برای گوشی‌های هوشمندی که دیگر قابل تعمیر نیستند، طراحی کرده است. هر چند که به گفته این شرکت تنها بین ۳۰ تا ۵۰ درصد مواد را می‌توان بازیافت کرد و این شرکت، بازیافت را به عنوان آخرین راه حل می‌داند.
فان آبل در این باره ادامه داد:« شما می‌خواهید از تمام اجزا استفاده مجدد کنید و آخرین کاری که می‌خواهید انجام دهید، بازیافت آنهاست و به همین خاطر است که ما روی طول عمر تمرکز زیادی داریم.»
بازیافت گوشی‌های هوشمند هم مثل بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی مدرن، کار دشواری است؛ چرا که این موبایل‌ها حاوی ۷۰ عنصر مختلف هستند. قطعات باریک و فشرده‌ای که به هم چسبانده می‌شوند هم در فرآیند بازیافت به سختی از هم جدا خواهند شد.
کت کرو، مدیر ارشد طراحی در شورای طراحی انگلیس که مدیریت ابتکار و طراحی پایدار را عهده‌دار است دراین باره گفته:« ما از اینکه تکنولوژی و لوازم الکترونیکی برای نابود شدن ساخته نشده‌اند، درکی غریزی داریم و می‌دانیم که حسابی ارزشمند هستند. به همین خاطر هم هست که بسیاری از ما سه یا چهار موبایل قدیمی‌مان را هنوز هم داریم که شاید بتوان آنها را به موزه سپرد ولی طاقت دور انداختن آنها را نداریم؛ چون می‌دانیم که واقعا ارزشمند هستند.»
طبق برآوردهای صنعتی انجام شده، حدود پنج میلیارد گوشی موبایل ممکن است در سراسر دنیا در کشورها، بدون استفاده مانده داشته باشند.
طبق گفته درو، طراحی اکثر گوشی‌های هوشمند، به نحوی است که افراد قادر به تعمیر و استفاده طولانی مدت از آنها نیستند. طراحی این موبایل‌ها به شکل ماژولار نیست؛ یعنی به‌راحتی نمی‌توان قطعات آنها را از هم جدا کرد. از سوی دیگر مردم موبایل‌های باریک را ترجیح می‌دهند که باز کردن آنها از هم کار سختی خواهد بود.
هزینه تعمیر وسایل الکترونیکی هم می‌تواند یک مانع بزرگ باشد. او ادامه داد:« تعمیر صفحه نمایشگر یک لپ تاپ ممکن است گران‌تر از خرید یک لپ تاپ جدید برایتان هزینه دربر داشته باشد.»
نوآوری در ساخت گوشی‌های قابل تعمیر
به گفته جو ایلز از بنیاد الن مک آرتور که یک موسسه غیرانتفاعی است که در زمینه استفاده مجدد و بازیافت محصولات فعالیت می‌کند، معتقد است که ساخت گوشی‌های هوشمند قابل تعمیر یک چالش تکنولوژیک نیست. او معتقد است که در حال حاضر نوآوری‌های لازم برای ساخت تلفن‌های قابل تعمیر وجود دارد و برندهای اصلی و بزرگ شروع به پذیرش این ایده کرده‌اند.
به گفته او تا به امروز، هدف تولیدکنندگان تلفن‌های هوشمند، تشویق مصرف‌کنندگان در عوض کردن و به روزرسانی موبایل‌های خود در هر چند سال یک بار ( و قبل از عمر مدنظر در طراحی آنها) بوده است ولی قوانین جدید برای تعمیر موبایل‌ها در آمریکا و اروپا در حال تغییر دادن این رویه است.
در ماه فوریه بود که کمپانی نوکیا اولین گوشی هوشمند خود را به بازار عرضه کرد که مشتریان می‌توانند با استفاده از راهنمای تعمیر آنلاین و با تعویض قطعات شکسته، شخصا موبایل‌شان را تعمیر کنند. اپل هم اخیرا به صورت آنلاین شروع به انتشار کتابچه راهنمای تعمیر موبایل‌هایش کرده و یک فروشگاه تعمیر سلف سرویس را راه‌اندازی نموده که مشتریان می‌توانند در آن قطعات گوشی اپل را خریداری کرده و یا ابزارهایی را برای تعمیر دستگاه‌های خرابشان خریداری یا اجاره کنند.
البته طرح تعمیر گوشی‌های اپل به دلیل داشتن محدودیت‌های گسترده، با انتقادات زیادی روبرو بوده. چرا که مصرف‌کنندگان باید یک شماره سریال منحصر به فرد ارائه دهند که با یک بخش جداگانه از یک دستگاه، جفت شده باشد. قطعات قابل تعویض نیستند، مگر آنکه با بهره‌گیری از نرم‌افزار ارائه شده توسط سازنده، مجددا از راه دور با دستگاه جفت شوند.
به گفته ایلز، چالش اصلی، در تغییر مدل کسب و کار صنعت الکترونیک است. او دراین باره گفت:« شیوه‌ای که ما چیزها را ساخته، برایشان بازاریابی کرده و آنها را ارسال می‌کنیم... زنجیره تامینی است که دهه‌هاست که بهینه‌سازی شده‌اند و حتی گاهی تصور تغییر این مدل کسب و کار و یا انجام کاری که در تضاد با آن باشد، سخت است؛ حتی برای کمپانی‌هایی که در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کنند.»
طبق گفته فان آبل، بازاریابی یکی دیگر از این موانع است. او دراین باره گفت:« تمام این مدل کسب و کار، مبتنی بر رشد و فروش بیشتر تلفن‌های همراه است. بازاریابی در زمینه فروش چیزهایی که واقعا به آنها نیازی نداریم، خیلی خوب عمل کرده است. افراد زیادی هستند که هنوز از عرضه یک گوشی جدید، هیجان‌زده می‌شوند اما اینکه بخواهید هرسال یک موبایل جدید بخرید، کلی پول هدر خواهید داد؛ اما خرید یک موبایل جدید فقط به خاطر اینکه دوربین آن چند مگاپیکسل بهتر است و صفحه نمایش کمی متفاوت‌تری دارد؟»
ایلز در ادامه به این نکته اشاره کرد که باید یک مدل کسب و کار وجود داشته باشد که مردم را به تعمیر تلفن‌هایشان تشویق کند و طبق گفته او، این تنها در صورتی امکان‌پذیر خواهد بود که شرکت‌ها ضمانت‌های طولانی‌تری را برای دستگاه‌های الکترونیکی‌ای که افراد خریداری کرده و یا برای ارائه قطعات یدکی مثل باتری و صفحه نمایش به مصرف‌کنندگان ارائه دهند.
درو اعلام کرده که تغییر به یک مدل اشتراکی برای وسایل الکترونیکی می‌تواند شرکت‌های فناوری را تشویق کند تا پایداری را در اولویت قرار دهند. بحث فروش بیشتر محصولات نیست و در مورد طراحی محصولاتی است که ماندگار و قابل تعمیر باشند.
او با اشاره به تعدد پلتفرم‌های اجاره‌ای که به صنعت مد کمک می‌کنند تا به یک اقتصاد دایره‌ای‌تر تبدیل شود، به این نکته اشاره کرده که این اتفاقی است که در صنعت لباس در جریان است:« تصور کنید که اگر ما این کار را برای ماشین‌های لباسشویی و یا انواع وسایل خانه انجام می‌دادیم، چه می‌شد.»
درو در این رابطه گفت:« البته انجام چنین کاری به قوانین و مقررات جدیدی نیاز دارد تا شرایط هموار شده و این اطمینان حاصل شود که شرکت‌ها در حالی که به سمت مدل پایدارتری حرکت می‌کنند، به سوددهی شان نیز ادامه خواهند داد.»
کشورهای مختلف اروپایی در حال حاضر مشغول مبارزه با فرهنگ دورریختن کالاها هستند و این کار را برای مصرف‌کنندگان در راستای انتخاب کالاهای قابل تعمیر و تلاش برای تعمیر کردن آنها آسان‌تر خواهد کرد.
قوانین جدید در کشورهای مختلف
از سال ۲۰۲۱، فرانسه لیبل‌گذاری برروی برخی از دستگاه‌های الکترونیکی خاص از جمله تلویزیون‌ها، گوشی‌های هوشمند موبایل، ماشین‌های لباسشویی، لپ‌تاپ‌ها و ماشین‌های چمن‌زنی را آغاز کرده و این لیبل‌ها امتیازی بین یک تا پنج را در پنج معیار مختلف ارزیابی قیمت، در دسترس بودن قطعات یدکی، نحوه آسان تعمیر و جداسازی قطعات را مشخص می‌کند. در سوئد نیز مردم برای تعمیر لباس‌ها و لوازم خانگی از جمله ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی و دوچرخه، معافیت مالیاتی دریافت می‌کنند.
در آمریکا نیز اقداماتی برای تشویق مصرف‌کنندگان برای تعمیر وسایلشان انجام می‌شود. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا اخیرا فرمانی اجرایی را به امضا رسانده که هدف آن این است که به مصرف کنندگان آمریکایی، حق تعمیر وسایل الکترونیکی خودشان را می‌دهد. ایالت‌هایی مثل کالیفرنیا، نیویورک، مینه‌سوتا و کلورادو، همگی قوانین حق تعمیر را در سال ۲۰۲۳ اعمال کردند. این قوانین، تولیدکنندگان را ملزم می‌کند که تا هفت سال بعد از تولید، ابزار و قطعات مناسب را در اختیار خریداران قرار دهند تا آنها بتوانند در صورت لزوم لوازم خانگی‌شان را تعمیر کنند.
فان آبل امیدوار است که فیرفون بتواند با اثبات دستاوردهایش، الهام‌بخش تغییرات بیشتری در صنعت گوشی‌های هوشمند باشد. او در این رابطه گفت:« این روزها قوانین زیادی در حال وضع است که تولیدکنندگان را مجبور به تغییر رفتارشان می‌کند. هدف اصلی ما این است که کل صنعت گوشی‌های هوشمند را پایدارتر کنیم. ما در حال افزایش آگاهی در مورد مشکلات در زنجیره تامین و ارائه راهکارهای مختلف و متفاوت هستیم.»