به گزارش ایسنا، بنزیـن کـه بـه‌عنـوان سـوخت خودروهـای سـواری اسـتفاده می‌شود، بـه‌دلیـل آنکـه با نوع مصرف خودروهـای بـا کیفیـت روز جهـان فاصلـه دارنـد، همچنیـن بـه‌دلیـل پایین‌بـودن قیمـت، جـزو پرمصرف‌ترین حامل‌هـای انـرژی کشـور اسـت. از سـوی دیگـر، تفـاوت فاحـش قیمـت ایـن حامـل انـرژی بـا کشـورهای همسـایه کـه در مـواردی تـا ۸۰ درصـد نیـز بـرآورد می‌شـود، سبب شـده قاچـاق بـا هر هزینـه‌ای، بـرای برخی افـراد جـذاب و اقتصـادی باشـد.
بـه‌دلیـل پرداخـت یارانـه بـالا از سوی دولـت بـرای حامل‌های انـرژی در ایـران و پرداخـت نکردن قیمت واقعـی این حامل‌ها توسـط مصرف‌کننـدگان، هیـچ‌کـدام از بخش‌هـا به‌دنبـال بهینه‌سـازی نیستند. اکنون سـالانه ۸۰ میلیـارد دلار یارانـه سـوخت در کشـور پرداخـت می‌شـود و ایـن در شـرایطی اسـت کـه سـال ۱۴۰۱ مجمـوع درآمدهـای نفتـی کشـور ۴۳ میلیـارد دلار بـود که ایـن اعـداد نشـان می‌دهـد ایـران حـدود دو برابـر درآمدهـای نفتـی خـود را صـرف پرداخـت یارانـه انـرژی کـرده اسـت.
در این میان چاره ای جز این نیست که دولت یا پالایشـگاه‌های جدیـد بـرای تأمیـن نیـاز داخلـی بسـازد، یـا بهینه‌سازی مصـرف را در دسـتور کار قـرار دهـد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اکنون برای ساخت یک پالایشگاه باید حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود، در حالی که با ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری می‌توانیم نسبت به بهینه‌سازی مصرف همان حجم فرآورده نفتی اقدام کنیم. هزینه سـاخت پالایشـگاه‌ها بستگی به کیفیت محصولات دارد، یعنـی هـرچـه پیچیدگـی یـک پالایشـگاه بالاتـر باشـد، هزینـه سـاخت آن هـم بالاتـر اسـت.
هزینه ساخت یک پالایشگاه چقدر است؟
اگـر تـورم جهانـی را سـالانه حـدود دو درصـد در نظـر بگیریـم، هزینـه سـاخت یـک پالایشـگاه میعانـات گازی ۱۲۰ هـزار بشکه‌ای، به قیمت امروز معادل ۲.۳ میلیارد دلار محاسبه می‌شود که اگر با الگوی سـتاره خلیج‌فارس سـاخته شـود، ۱۲.۵ میلیـون لیتـر بـه تولیـد بنزیـن کشـور افززوده می‌کنـد. در حالـی کـه می‌تـوان بـا حـدود یک‌دهم ایـن رقـم، همیـن مقـدار بهینه‌سـازی در مصـرف بنزیـن کشـور محقـق کـرد.
از سـوی دیگـر، هزینـه احـداث پالایشـگاه‌های جدیـد نفـت خـام و میعانـات گازی در ایـران گاهـی به سه برابـر نـورم جهانـی می‌رسـد، بنابرایـن منطقـی اسـت بـا اجـرای طرح‌های بهینه‌سازی در کنـار ایجـاد تنـوع در سـبد سـوخت کشـور از جملـه توسـعه سـی‌ان‌جی، مصـرف بنزیـن را کاهـش داد و از محـل ایـن صرفه‌جویـی، طرح‌های توسـعه‌ای ایـن صنعـت از جملـه کمـک بـه افزایـش ظرفیـت پالایشـی کشـور را اجـرا کـرد.
رشـد ۲۶۵ درصدی مصرف بنزین در ۳۰ سـال گذشـته
در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود. مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر حدود دو برابر میانگین جهانی است. از سـویی، رشـد مصـرف بنزیـن در ۳۰ سـال گذشـته در ایـران حـدود ۲۶۵ درصـد بـوده اسـت، در حالی که کشـورهای ترکیـه، آلمـان و فرانسـه در ۳۰ سـال گذشـته رشـد منفـی در مصرف بنزین را تجربه و مصرف بنزین خود را کنترل کرده‌انـد کـه در اروپـا ایـن موضوع سـبب بسته شدن بعضـی از واحدهای پالایشـگاهی شـده و بعضی دیگر از پالایشـگاه‌ها نیـز تغییـر فرآینـد داده و تبدیـل بـه پالایشـگاه‌های زیسـتی (Bio-refinery) شـده‌اند.
اگـر شـرایط مصرف بـالای خودروهای داخلی اصلاح شـود و ناوگان حمل‌ونقل شهری و مترو توسعه یابد، نیازی به واردات بنزیـن نخواهـد بـود، امـا اگـر قرار باشـد بـا همین رویه پیـش برویـم، احتمـال واردات بنزیـن بـرای سـال‌های آینـده دور از ذهـن نیسـت. در حـوزه مصـرف گازوئیـل نیـز فرسـودگی شـدید نـاوگان سبب شـده اسـت گازوئیـل بـا بازدهـی بسـیار پایینـی در نـاوگان سـنگین کشـور مصـرف شود و ایـن ناوگان فرسـوده نیازمنـد نوسـازی اسـت بنابراین بـا توجـه بـه ریشـه‌یابی مشـکل مصـرف سـوخت، بـه نظـر می‌رسـد راهـکار اصلـی بـرای جلوگیـری از بحـران بنزیـن، افزایـش کیفیـت خودروهـای بنزینـی توسـط خودروسـازان و نوسـازی نـاوگان حمـل سـنگین کشـور باشـد.
در مجمـوع مصـرف غیربهینـه گاز و بنزیـن سبب شـده اسـت سـالانه بیش از ۳۰ میلیارد دلار عدم‌النفع در کشـور عـارض شـود. نکتـه جالب توجه اینکه طبـق برآوردها درآمد نفتـی ایـران در سـال ۱۴۰۱ حـدود ۳۶ میلیـارد دلار خواهـد بـود. بـه بیـان دیگـر بهینه‌سـازی مصـرف سـوخت می‌توانـد درآمـدی معـادل صـادرات نفـت بـرای ایـران ایجـاد کنـد.
ایران بیشترین مصرف انرژی را در جهان دارد
این در حالی است که رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران به تازگی اعلام کرده که براساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال ۲۰۲۲ در شاخص مصرف انرژی در جایگاه آخر دنیا قرار دارد. کشور ایران با اینکه دومین منابع نفت و گاز دنیا را در اختیار دارد، اما به‌دلیل مصرف زیاد انرژی همچنان دچار ناترازی است.
به گفته میرسامان پیشوایی، موضوع نگران‌کننده‌تر این است که میانگین مصرف انرژی در جهان کاهشی است اما در کشور ما روبه بالا قرار دارد. وضع نگران‌کننده در مصرف انرژی نیازمند تدابیر جدی است، به‌گونه‌ای که ما باید پارادایم خود را تغییر دهیم از رویکرد تأمین انرژی به سمت مدیریت مصرف انرژی حرکت کنیم. طی فصل سرد سال مصرف گاز ما به روزانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که در مقایسه با دیگر کشورها از این نظر شرایط مناسبی نداریم، روسیه از جمله کشورهایی است که در این زمینه به بهره‌وری مناسب رسیده و روزانه به کل اروپا ۳۵۰ میلیون مترمکعب گاز صادر می‌کند.
رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران با بیان اینکه صنعت برای ما ارزش افزوده ایجاد می‌کند و سعی داریم ناترازی انرژی در این بخش را بشکنیم و به شرایط مطلوبی دست یابیم. نگاه دولت این است که اگر اقدام‌های هدفمندی در حوزه بهره‌وری انجام شود، ظرفیت خوبی برای خلق ثروت ایجاد خواهد شد، گفت: انرژی در ایران تقریباً رایگان است و باید برای بهره‌وری مناسب چاره‌ای اندیشیده شود.
دولت برای ناترازی سوخت چه کرد؟
علی بهادری‌جهرمی - سخنگوی دولت - نیز به تازگی درباره اقدام‌های دولت برای اصلاح ناترازی سوخت و انرژی در کشور گفت: برنامه‌های دولت در حوزه مدیریت مصرف انرژی و به‌ویژه سوخت در دو حوزه کلان پیگیری شده است. حوزه نخست افزایش ظرفیت‌های تولیدی با سرمایه‌گذاری متعدد در این عرصه و حوزه دوم مدیریت مصرف و بهینه‌سازی سوخت است. افتتاح فاز دوم پالایشگاه آبادان و افزایش ظرفیت در پالایشگاه‌های دیگر هم از نمونه اقدام‌های تولیدی است.
به گفته وی دولت در برخورد و جلوگیری از قاچاق برنامه‌ریزی‌های گسترده انجام داده و تنها در شش ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ معادل ۷۲ درصد افزایش کشف سوخت قاچاق را شاهد بودیم. برای بهینه‌سازی هم اقدام‌های متعددی انجام شده که حرکت به سوی ناوگان حمل‌ونقل برقی یکی از مهم‌ترین این اقدام‌هاست و نمونه آن فعال شدن ایستگاه‌های شارژ برقی در کلان‌شهرها و تحویل ۴۰ دستگاه اتوبوس برقی در کرج که تولید داخل نیز بود یا تحویل ۸۸ تاکسی به شهرداری تهران است.
بهادری‌جهرمی این اقدام‌ها را همسو با کمک به کاهش آلودگی هوا و نیز مدیریت مصرف سوخت دانست و اظهار کرد که دولت با طرح‌های متعددی در زمینه مدیریت و افزایش تولید انرژی و سوخت گام برداشته است.
بهینه سازی مصرف سوخت تنها راه حل
هـرچنـد الگـو و فرهنـگ مصـرف سـوخت از سوی مـردم نیـز در بالا بودن مصـرف در کشـور تأثیرگـذار اسـت، امـا گـره اصلـی مصـرف افسارگسـیخته تنها بـا اجـرای پروژه‌های بهینه‌سـازی مصـرف سـوخت بـاز می‌شود که اجرای آن برعهده دولت ها است. هم‌اکنون تـراز گاز کشـور منفی شـده و تقاضا از عرضه بیشـتر شـده اسـت. با توجه به مقدار مصرف بنزین و تولیـد آن در پالایشـگاه‌ها، ایـن موضـوع بـه بنزیـن و گازوئیـل نیز سـرایت می‌کند.
به ایـن ترتیـب، نـه تنهـا صـادرات انـرژی ایران به صفر می‌رسـد، بلکـه عمـده مصـارف انـرژی نیـز در بخش‌هـای غیرمولـد انجـام شـده کـه هیـچ نقشـی در افزایـش تولیـد ناخالـص داخلـی کشـور ندارنـد. بـرای تولید ۵۰ میلیون مترمکعب گاز رقمـی حـدود ۶ میلیـارد دلار سـرمایه‌گذاری نیـاز اسـت، بنابرایـن برنامه‌ریـزی و هدف‌گـذاری بـرای صرفه‌جویـی بـه مقـدار ۲۰ میلیـون مترمکعـب در بخـش مصـارف خانگـی و تجـاری، بـا در نظـر گرفتـن هزینه‌هـای مرتبـط بـا آن نه‌تنهـا منطقـی کـه سـودآور بـه نظـر می‌رسـد. حجم سـرمایه‌گذاری پروژه‌هـای بهینه‌سـازی بسـیار کمتـر از هزینه‌هـای مربـوط بـه توسـعه میدان‌های گازی اسـت. برآوردهـا نشـان می‌دهـد بـه ازای هـر متـرمکعـب گاز، هزینـه افزایـش تولیـد گاز از طریـق توسـعه میدان‌های گازی سـه برابـر بهینه‌سـازی مصـرف همـان مقـدار گاز اسـت.