بیماری تیروئید پرکار بیماری شایعی است، و تقریبا حدود ۱% از مردم به این بیماری دچار هستند.
تیروئید پرکار چیست؟
پرکاری تیروئید یا تیروئید پرکار زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید می‌کند. این بیماری می‌تواند اثراتی در سراسر بدن از جمله اسهال، مشکل در تنفس و خستگی داشته باشد.
تیروئید غده‌ای پروانه ای شکل در گردن است. هورمون‌هایی که توسط این غده تولید و در جریان خون ترشح می‌شود، رشد و متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند.
احتمال بروز این بیماری در افراد بالای ۶۰ سال وجود دارد.
پرکاری تیروئید بدون درمان می‌تواند منجر به عوارض شدید شود. با این حال، دارو معمولا می‌تواند با کاهش تولید هورمون تیروئید، آن را کنترل کند.
علائم پرکاری تیروئید
تیروئید پرکار زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید بیش از حد دو هورمون تیروکسین و تری یدوتیرونین را تولید کند.
در صورت بروز علائم، می‌توانند کل بدن و بسیاری از عملکردهای بدن را تحت تأثیر قرار دهند. ترشح بیش از حد هورمون‌های تیروئید باعث افزایش متابولیسم می‌شود که بیشتر علائم را به خود اختصاص می‌دهند.
این علائم در افراد مختلف متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- گواتر، تورم در گردن به دلیل بزرگ شدن غده تیروئید
- عصبی بودن، تحریک پذیری، نوسانات خلقی و کاهش تمرکز
- اسهال
- مشکل در تنفس
- خستگی و مشکل در خوابیدن
- ضعف عضلانی
- بیش فعالی
- حساسیت بیش از حد به گرما، تعریق بیش از حد و پوست گرم و مرطوب
- افزایش اشتها
- افزایش حرکات روده و ادرار
- ناباروری و از دست دادن میل جنسی
- خارش پوست همراه با تورم‌های برجسته و خارش‌دار که کهیر نامیده می‌شود.
- سست شدن ناخن‌ها
- مشکلات قاعدگی، به‌خصوص پریودهای سبک‌تر یا عدم وجود پریود
- آلوپسی یا ریزش موی تکه‌ای
- ضربان قلب سریع‌تر، گاهی اوقات با تپش قلب
- قرمزی در کف دست
- کاهش وزن ناگهانی
- لرزش و تکان خوردن دست‌ها
علائم تیروئید پرکار در مردان
با این که علائم اختلال پرکاری تیروئید معمولا در زنان و مردان مشترک است، اما تیروئید پرکار در هر جنسیت علائم اختصاصی هم دارد که برای آقایان شامل موارد زیر است:
- پرکاری تیروئید می‌تواند سبب اختلال نعوظ یا erectile dysfunction در مردان شود. همچنین می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم‌ها شود؛ بنابراین در نازایی مردان هم تأثیر دارد.
- یکی دیگر از علائم، کچلی پیش از موعد در مردان است.
- مقدار زیاد هورمون تیروئیدی در خون، سبب کاهش میزان تستوسترون در خون می‌شود که مشکلات متنوعی را در آنها ایجاد می‌کند. یکی از عوارضی که کاهش تستوسترون خون برای فرد ایجاد می‌کند، ضعف عضلانی در نتیجه‌ی تحلیل عضلانی است. تیروئید پرکار و ورزش در کنار هم ممکن است ایجاد مشکل کنند. از آنجایی که توده‌ی عضلانی کاهش می‌یابد و ضربان قلب افزایش پیدا می‌کند، ممکن است فرد برای ورزش با مشکل روبرو شود و آسیب‌های دیگری در بدن او ایجاد شود.
- ممکن است مرد با ژنیکوماستی درگیرشود که همان بزرگ‌شدن پستان‌ها در آقایان است.
علائم تیروئید پرکار در زنان
زنان در خطر بیشتری برای ابتلا به تیروئید پرکار هستند. علائم پرکاری تیروئید در زنان شامل موارد زیر است:
- دوره‌های قاعدگی دچار اختلال می‌شود. هورمون‌های تیروئیدی در تنظیم ارتباط مغزی، تخمدانی و رحمی تأثیر دارد. درصورتی‌که میزان این هورمون‌ها کم و یا زیاد شود، دوره‌های قاعدگی دچار اختلال می‌شود.
- میزان خونریزی در عادت ماهانه کمتر می‌شود.
- دوره‌های پریود از نظر زمانی کاهش پیدا می‌کند. مثلا اگر قبلا دوره‌های شما ۳۰ روزه بود، ممکن است به دوره‌های ۲۷ یا ۲۵ روزه کاهش پیدا کند.
- خطر ابتلا به پوکی استخوان و پیشرفت آن را افزایش می‌دهد. این اتفاق بیشتر برای کسانی خطرناک است که وارد دوره‌ی یائسگی شده‌اند.
علائم تیروئید پرکار در کودکان و نوجوانان
- در کودکان و نوجوانان، بیماری گریوز علت پرکاری تیروئید در بیش از ۹۰٪ آنها است.
- علل کمتر شایع عبارتند از ندول‌های سمی با عملکرد مستقل، پرکاری تیروئید گذرا در مرحله اولیه تیروئیدیت هاشیموتو و به دنبال آن کم کاری تیروئید نهایی (هاشی توکسیکوز)، یا عوارض جانبی دارو (مانند پرکاری تیروئید ناشی از آمیودارون).
- گاهی اوقات، پرکاری تیروئید گذرا می تواند ناشی از عفونت‌ها، از جمله عفونت‌های باکتریایی (تیروئیدیت حاد) و ویروسی (تیروئیدیت تحت حاد) باشد.
- علل باکتریایی عبارتند از: استافیلوکوکوس اورئوس، استافیلوکوکوس اپیدرمیس، استرپتوکوک پیوژنز، استافیلوکوکوس پنومونیه، اشریشیا کلی و کلستریدیوم سپتیکوم.
- عوامل مستعد کننده تیروئیدیت حاد در کودکان شامل ناهنجاری‌های مادرزادی (مانند فیستول سینوس پیریفورم مداوم) و وضعیت نقص ایمنی است.
- کودکان پیش از بلوغ مبتلا به بیماری گریوز معمولاً دچار مسمومیت ایزوله تری یدوتیرونین (T3) می‌شوند، اما اگر تشخیص به تعویق بیفتد، می‌توانند سطوح بالایی از تیروکسین آزاد سرم (T4) و تیتر آنتی بادی بالایی داشته باشند که علیه گیرنده TSH است.
- برخی از آنتی‌بادی‌ها علیه گیرنده TSH تحریک کننده و برخی مسدود کننده هستند. تعادل بین این تیترها می‌تواند شدت بیماری گریوز را تعیین کند.
درمان تیروئید پرکار
پرکاری تیروئید را می‌توان از راه‌های مختلفی درمان کرد که بستگی به مرحله‌ی بیماری و علت پرکار شدن غده‌ی تیروئید دارد. در ادامه به درمان‌های مختلف غده‌ی تیروئید می‌پردازیم.
۱. دارو درمانی
متی مازول و پروپیل تی یوراسیل (PTU) از قرص‌های پرکاری تیروئید هستند. اثر این داروها سریع خود را نشان می‌دهد و جلوی فعالیت غده‌ی تیروئید را می‌گیرند تا نتواند هورمون مازاد بسازد.
۲. ید رادیواکتیو
غده‌ی تیروئید برای ساختن هورمون، نیازمند ید است. ید رادیواکتیو برای درمان بیماری هایپرتیروئیدی استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو توسط سلول‌های بیش‌فعال تیروئید جذب می‌شود و به سلول‌های بیش‌فعال آسیب می‌رساند. در نتیجه غده‌ی تیروئید کوچک‌تر می‌شود و پرکاری آن برطرف می‌شود. مقدار ید تجویزی در درمان پرکاری تیروئید با مقدار ید رادیواکتیوی که به بیماران در فرایند RAIU داده می‌شود، متفاوت است. بیشتر افرادی که از این روش برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌کنند، معمولا مجبور می‌شوند تا آخر عمر از داروهای هورمون‌های تیروئیدی استفاده کنند.
۳. جراحی
روش دیگری که برای درمان تیروئید پرکار استفاده می‌شود، جراحی است. تیروئیدکتومی نام جراحی برداشتن تیروئید است. هنگامی که غده‌ی تیروئید برداشته می‌شود، فرد به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شود که مجددا نیازمند درمان دارویی است.
۴. بتابلوکرها
این داروها جلوی عملکرد هورمون‌های تیروئیدی را می‌گیرند ولی اثری بر مقدار هورمون‌های تیروئیدی ندارند، اما برخی اثرات این اختلال مانند بالا رفتن ضربان قلب، لرزش دست‌ها و اضطراب را برطرف می‌کنند.
رژیم غذایی برای تیروئید پرکار
اگر مبتلا به هایپرتیروئیدی هستید، احتمالا این سؤال به ذهن شما می‌رسد که چه چیزهایی بخورم و از خوردن چه غذاها و نوشیدنی‌هایی اجتناب کنم؟ مشاوره با متخصص تغذیه در این مورد می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. می‌توان گفت که درمان خانگی تیروئید پرکار از راه رژیم غذایی مناسب، بهبود این اختلال را تسهیل می‌کند.
برای تیروئید پرکار چه بخوریم؟
این بخش را با غذاهایی که می‌توانید بخورید و برای درمان خانگی تیروئید مناسب هستند، شروع می‌کنیم:
۱. مواد غذایی با مقدار ید پایین
این ماده معدنی نقشی اساسی در ساخت هورمون‌های تیروئیدی ایفا می‌کند. نبود و یا کمبود آن مساوی است با اختلال در روند ساخت هورمون‌های تیروئیدی؛ بنابراین مواد غذایی زیر می‌توانند به بهبود تیروئید پرکار کمک کنند:
- نمک بدون ید
- چای یا قهوه
- سفیده تخم‌مرغ
- میوه‌های تازه
- کره بادوم‌زمینی و آجیل‌های بدون نمک
- نان‌های خانگی و نان‌هایی که بدون نمک، شیر و تخم‌مرغ ساخته می‌شوند.
- پاپ‌کرن‌های بدون نمک
- سیب‌زمینی
- عسل
- شیره‌ی افرا
2. سبزیجات
برخی از سبزیجات که از خانواده‌ی سبزیجات چلیپایی یا صلیبی هستند، در بهبود پرکاری تیروئید مؤثرند. این سبزیجات عبارت‌اند از:
- شاخه‌های بامبو
- کلم بروکلی
- کلم بروکسل
- گل کلم
- کلم پیچ
- خردل
3. ویتامین‌ها و مواد معدنی
برای اینکه بتوانید تیروئد پرکار و علائم آن را کنترل کنید و حواستان به متابولیسم بدن هم باشد، به ویتامین‌ها و مواد معدنی زیادی نیاز دارید. در ادامه لیست کاملی از مواد معدنی و ویتامین‌هایی که برای درمان و مدیریت پرکاری تیروئید باید استفاده کنید را آورده‌ایم:
آهن
این ماده از جمله مواد معدنی است که برای تنظیم و بهبود عملکرد غده‌ی تیروئید ضروری است. آهن برای انتقال اکسیژن توسط گلبول‌های قرمز لازم است. تحقیقات نشان داده‌اند که بین کمبود آهن در بدن و تیروئید پرکار ارتباط وجود دارد. این ماده معدنی را می‌توانید از مواد غذایی زیر دریافت کنید:
- حبوبات خشک‌شده
- سبزیجات با برگ‌های سبز تیره
- گوشت قرمز
- عدس
- مغزها و آجیل
- گوشت پرندگان
- دانه‌ها
- غلات
سلنیوم
سلنیوم به سالم نگه‌داشتن سلول‌ها و بافت‌ها کمک می‌کند و در حفظ سلامت تیروئید نقش دارد. این ماده معدنی را می‌توان از مواد غذایی زیر دریافت کرد:
- آجیل برزیلی
- قارچ
- چای
- برنج
- گوشت
- تخمه‌ی آفتاب‌گردان
روی
روی باعث حفظ سلامت تیروئید و سیستم ایمنی می‌شود. این ماده در مواد غذایی زیر وجود دارد:
- گوشت گوسفند
- پودر کاکائو
- نخود
- تخمه کدو
- گوشت گوساله
- بادام هندی
کلسیم و ویتامین D
هایپرتیروئیدیسیم باعث کاهش تراکم استخوانی می‌شود. باید از مواد غذایی حاوی این ویتامین و ماده‌ی معدنی استفاده کنید. مواد غذایی غنی از کلسیم شامل موارد زیر هستند:
- اسفناج
- لوبیا سفید
- بامیه
- آب‌پرتقال غنی‌شده با کلسیم
- شیر بادام
- غلات غنی‌شده با کلسیم
مواد غذایی حاوی ویتامین دی شامل موارد زیر هستند:
- آبمیوه‌های غنی‌شده با ویتامین دی
- غلات غنی‌شده با ویتامین دی
- جگر
- قارچ
- ماهی‌های چرب