آشنایی با دادگاه کیفری دو
دادگاه‌های خانواده نیز محاکمی هستند که صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانواده از جمله طلاق مهریه و نفقه و سایر دعاوی مرتبط را بر عهده دارند.
اما دادگاه‌های کیفری به جرایم مشخص شده در قانون رسیدگی می‌کنند که به انواع دادگاه کیفری یک کیفری دو ، دادگاه انقلاب اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی تقسیم می‌شوند.
قانون آیین دادرسی کیفری برای هر یک از این دادگاه‌ها صلاحیت‌های اختصاصی تعیین کرده است.
دادگاه کیفری دو از انواع دادگاه‌های کیفری است که صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی کیفری را به صورت عمومی دارد به جز آن دسته از جرایمی که به طور مشخص در صلاحیت مراجع کیفری خاصی قرار گرفته‌اند؛ دادگاه کیفری دو در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل می‌شود و دادستان یا نماینده وی می‌تواند در جلسات این دادگاه حاضر شده اما عدم حضور این اشخاص مانع تشکیل جلسه نمی‌باشد مگر آن که رئیس دادگاه حضور آنها را ضروری تشخیص دهد.
مراجع صالح در دادگاه کیفری که صلاحیت رسیدگی به امور کیفری را دارند از جمله به دادگاه‌های کیفری یک و کیفری دو تقسیم می‌شوند.
دادگاه کیفری دو با حضور یک قاضی یا دادرس علی البدل تشکیل می‌شود.
در واقع دادگاه کیفری دو به عنوان یک دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به تمامی جرایم را دارد و جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه‌های دیگر قرار گرفته باشند در صلاحیت دادگاه کیفری دو نیستند.
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو به این ترتیب است که بازپرس پس از صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست آنها را به دادگاه ارسال می‌کند و دادستان با قرار جلب دادرسی موافقت کرده و پرونده را بررسی می‌کند تا نهایتاً حکم را صادر نماید.
با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری و با شکل‌گیری اصلاحات جدید تقسیم بندی دادگاه‌ها تا حدی تغییر کرد دادگاه کیفری استان به کیفری یک و دادگاه عمومی جزایی به دادگاه کیفری دو تبدیل شد.
هر کدام از دادگاه‌های کیفری از جمله دادگاه کیفری یک و کیفری دو صلاحیت‌های مشخص شده‌ای را در قانون دارا هستند و البته این مورد باعث می‌شود که عموم افراد در خصوص تنظیم شکایت خود از یک موضوع مشخص اطلاع نداشته باشند که باید به کدام دادگاه مراجعه کنند.
بر اساس ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه‌های کیفری؛ به دادگاه کیفری یک دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه‌های نظامی تقسیم می‌شوند. و همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم به موجب ماده ۲۹۵ همین قانون، دادگاه کیفری دو با حضور رئیس یا دادرس علی البدل در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل می‌شود، در این دادگاه علاوه بر قاضی یک مدیر دفتر یک منشی و کارمند بایگانی نیز حضور دارند.
همچنین مطابق ماده ۳۰۰ قانون آیین دادرسی کیفری در تمام جلسات دادگاه کیفری دو دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان می‌توانند حضور یابند تا از کیفرخواست دفاع نمایند اما بیان شد که عدم حضور آنان مانع رسیدگی دادگاه نیست.
از نظر مشاوره حقوقی فوری لازم به ذکر است که دادگاه کیفری دو بر خلاف دادگاه کیفری یک که دارای سیستم تعدد قضات است فقط یک قاضی دارد و مقر دادگاه کیفری دو حوزه قضایی هر شهرستان است.
در خصوص نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو لازم به ذکر است که بعد از اتمام رسیدگی در مرحله دادسرا بازپرس قرار جلب دادرس صادر کرده و به واسطه‌ی این اقدام از دادگاه درخواست می‌کند که به پرونده مطروحه رسیدگی کرده و به جهت جرمی که رخ داده است مجازات قانونی تعیین کند.
مدیر دفتر دادگاه پس از صدور قرار جلب دادرسی و کیفرخواست توسط بازپرس یک وقت برای رسیدگی تعیین می‌کند و وقت تعیین شده به هر دو طرف شاکی و متهم ابلاغ می‌شود.
با حضور اصحاب دعوا در دادگاه و ارائه ادله و دفاعیات خود دادستان با قرار جلب دادرسی موافقت کرده و پرونده را بررسی می‌کند و نهایتا حکم را صادر می‌نماید. همچنین قابل توجه است که اگر مدت زمان تعیین شده جهت رسیدگی کافی نباشد مجدداً وقت جدیدی تعیین شده و جلسه دیگری برگزار می‌گردد.
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو
جهت پیگیری پرونده در دادگاه کیفری دو باید دانست که رسیدگی در این دادگاه بدون تعدد قاضی و فقط با حضور یک قاضی که رئیس شعبه است انجام می‌گیرد.
با ارسال پرونده به شعب دادگاه کیفری دو زمان تشکیل جلسات دادرسی به هر یک از طرفین ابلاغ می‌شود و به این ترتیب طرفین در تاریخ مقرر می‌توانند در دادگاه حاضر شوند.
همچنین ارائه لایحه برای دفاعیات و بیان خواسته‌های خود توسط هر یک از طرفین امکان‌پذیر است که مستلزم مهارت و تسلط بر قوانین است.
سپس قاضی با استناد به مدارک و ادله ارائه شده و بر اساس علم خود تصمیم گیری نهایی را انجام می‌دهد.
حکم قطعی دادگاه راجع به مجرم بودن یا برائت متهم خواهد بود بنابراین قاضی با توجه به ادله ارائه شده ممکن است وقوع جرم را احراز کرده و مجازات مناسب با آن را تعیین کند و در غیر این صورت حکم به برائت متهم خواهد داد.
در جلسات دادرسی حضور دادستان یا معاون او یا هر کدام از دادیاران به تعیین دادستان امکان‌پذیر است البته دادگاه در صورتی که حضور دادستان را الزامی بداند باید دادستان در جلسات حاضر شود بنابراین به طور کلی حضور دادستان یا نماینده دادستان برای دفاع از کیفرخواست در دادگاه کیفری دو امری اختیاری است.
صلاحیت دادگاه کیفری دو
مطابق ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمامی جرایم را دارد مگر آن دسته جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه دیگری باشد. بنابراین لازم است که صلاحیت‌های دادگاه‌های دیگر را تا حدودی شناسایی کنیم تا بتوانیم نسبت به صلاحیت دادگاه کیفری دو آگاه شویم.
رسیدگی به جرائم موجب مجازات سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، مجازات تعزیری، و جرایم مطبوعاتی در صلاحیت دادگاه کیفری یک است؛ دادگاه اطفال و نوجوانان به جرایم کودکان و افراد زیر ۱۸ سال رسیدگی می‌کند و رسیدگی به اتهامات افسران نظامی و انتظامی در صلاحیت دادگاه نظامی است بنابراین دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به این دسته از جرائم را ندارد.
به عبارت دیگر جرائمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک، دادگاه انقلاب دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی است قابل تشخیص بوده و سایر جرائم در حوزه صلاحیت دادگاه کیفری دو قرار می‌گیرد.
البته مطابق ماده ۲۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری چنانچه دادگاه انقلاب یا دادگاه کیفری یک در حوزه قضایی دادسرا تشکیل نشده باشد، دادگاه کیفری دو محل صالح به رسیدگی است. بنابراین اگر چه دادگاه کیفری دو صالح برای رسیدگی نباشد در صورتی که دادگاه صلاحیت‌دار تشکیل نشود مطابق امر قانون‌گذار، دادگاه کیفری دو به دعوا رسیدگی خواهد کرد.
همچنین بنا به دستور ماده ۲۹۸ قانون آیین دادرسی کیفری تا زمانی که دادگاه اطفال و نوجوانان در محلی تشکیل نشده است به کلیه جرائم اطفال و نوجوانان به جز جرائم مشمول ماده ۳۱۵ این قانون در شعبه دادگاه کیفری دو یا دادگاهی که وظایف آن را انجام می‌دهد رسیدگی می‌شود بنابراین در صورت عدم تشکیل دادگاه ویژه اطفال و نوجوانان دادگاه کیفری ۲ صلاحیت رسیدگی به این جرائم را نیز خواهد داشت.
ارجاع پرونده به شعبه کیفری دو به چه معناست؟
در نظام حقوقی ما رسیدگی به جرائم مختلف با طی کردن تشریفات تعیین شده در قانون آیین دادرسی کیفری صورت می‌گیرد، مطابق این قانون زمانی که جرمی محقق شود ابتدا تحقیقات مقدماتی در خصوص ارتکاب جرم یا عدم ارتکاب آن توسط مرجع دادسرا صورت می‌گیرد، چنانچه اتهام متوجه شخص متهم شود پرونده برای صدور رای به دادگاه ارجاع می‌شود.
بنابراین در خصوص پرونده‌ای که در دادسرا برای فرد تشکیل می‌شود و پس از رسیدگی مقدماتی به اتهامات بر اساس ادله کافی، اگر اتهامات به متهم منتسب شود علاوه بر صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می‌شود و پیامکی با این مضمون برای متهم ارسال می‌گردد.
برای توضیح بیشتر این مفهوم باید به این نکات توجه داشت که در نظام حقوقی و قضایی ایران مانند بسیاری از کشورها دادرسی کیفری در دو مرحله تحقیقات مقدماتی و صدور رای نهایی انجام می‌گیرد و در واقع منظور از مرحله تحقیقات مقدماتی آن است که تحقیقات کامل پیرامون وقوع یک جرم ابتدائاً باید صورت گیرد و نتایج تحقیقات مقدماتی به دادگاه کیفری ارسال می‌شود تا قاضی بر اساس آن و با استناد به ادله قانونی بتواند رای یا حکم نهایی را صادر کند.
به همین جهت در خصوص اجرای فرایند مربوط به تحقیقات مقدماتی نهاد دادسرا شکل گرفته است که شامل افرادی همچون بازپرس و دادیار می‌شود.
پس از آن که مقامات دادسرا تحقیقات لازم را در خصوص جرم صورت گرفته به عمل آوردند باید نتیجه آن را گزارش نمایند که به صورت قرار نهایی دادسرا صادر می‌شود این قرار می‌تواند به دو شکل متفاوت قرار منع تعقیب یا قرار جلب به دادرسی باشد.
قرار منع تعقیب به معنای آن است که به موجب تحقیقات صورت گرفته و بر اساس ادله ارائه شده توسط شاکی مقامات دادسرا بر این عقیده هستند که جرم مورد نظر رخ نداده است یا عمل ارتکابی جرم نبوده و یا آنکه متهم مجرم نمی‌باشد.
اما قرار جلب دادرسی به معنای آن است که بازپرس یا مقامات دادسرا با انجام تحقیقات مقدماتی به این نتیجه رسیده‌اند که متهم بر اساس ادله ارائه شده مجرم بوده و برای صدور رای پرونده به شعبه دادگاه کیفری ارجاع می‌شود.
پس به طور خلاصه می‌توان گفت که ارجاع پرونده به شعبه کیفری دو یعنی چه به معنای آن است که مقامات دادسرا بر این نظر هستند که متهم می‌تواند مجرم باشد و با صدور کیفرخواست پرونده برای صدور رای به دادگاه ارجاع می‌شود تا قاضی دادگاه با بررسی پرونده و ابعاد مختلف آن رای را صادر نماید.
بنابراین منظور از ارجاع پرونده به شعبه کیفری دو آن است که مقامات دادسرا نظر بر آن دارند که متهم قابل مجازات است و اتهام انتسابی به متهم را تایید کرده و در واقع اقدام به صدور کیفرخواست کرده و پرونده را به دادگاه ارجاع می‌دهند تا قاضی دادگاه بر اساس ادله و اسناد موجود در پرونده و بررسی مجدد موارد، رای نهایی را صادر کند.
نکته مهم دیگر در خصوص روند رسیدگی در دادگاه کیفری دو آن است که، صدور رای در دادگاه‌های کیفری باید در همان جلسه دادرسی و پس از اعلام ختم دادرسی یا نهایتاً تا یک هفته بعد از آن صورت گیرد وضعیت متهم به بازداشت شده بعد از صدور رای به رای صادره و رای به مجرمیت متهم دارد.
نکته مهم دیگر آن است که تخلف از صدور رای در مهلت مقرر موجب محکومیت انتظامی تا درجه ۴ است.
