به گزارش ایسنا، تعیین حدود مرز میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان از موضوعات مورد توافق میان باکو و ایروان است تا مناطق تحت کنترل هر کدام به دیگری واگذار شود. در همین راستا پس از برگزاری هشتمین نشست کمیسیون‌های تعیین حدود مرزهای ۲ کشور، ارمنستان موافقت کرد تا چهار روستا را که از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی در کنترل این کشور بوده به جمهوری آذربایجان بازگرداند.
این تصمیم «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان با واکنش‌هایی از سوی ساکنان این مناطق مواجه شده است. ساکنان یک روستای مرزی با نیروهای پلیس ارمنستان درگیر شدند و افراد دیگری از جمله یک نماینده مخالف پارلمان را در بحبوحه اعتراضات علیه برنامه پاشینیان جهت واگذاری چهار منطقه مرزی به جمهوری آذربایجان، بازداشت کردند.
پاشینیان در پاسخ به این اعتراضات تاکید کرد که این تصمیمات برای «تثبیت تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان» اتخاذ شده است.
شهروندان و به‌رسمیت شناختن تمامیت ارضی
نخست‌وزیر ارمنستان همچنین اظهار داشت: پست‌های نصب شده در مرز ارمنستان و آذربایجان به‌عنوان سنگ بنای تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان است. ما این تصمیمات را با این درک می‌گیریم که اگر یکی از پیش‌نیازهای اساسی دولت شهروندان آن باشند، دومین پیش‌نیاز سرزمین و تمامیت ارضی آن است. تمامیت ارضی به چه معناست؟ تمامیت ارضی به قلمرو شناخته شده بین‌المللی یک کشور اشاره دارد. ممکن است سرزمینی وجود داشته باشد، اما ممکن است در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته نشود.»
پاشینیان تصریح کرد: «ایست بازرسی‌های روسیه در یک وضعیت برقرار شدند و اکنون اتفاقی که دارد می‌افتد این است که این وضعیت دستخوش تغییر بزرگی می‌شود و این تغییر بزرگ باید بر همه زمینه‌ها اثر بگذارد. معنی این صحبت این است که اکنون ما در اینجا یک خط مقدم نداریم بلکه یک مرز داریم و یک مرز علامت صلح است. این معنی‌اش این است که نیروهای مرزبانی ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهند توانست با همکاری با یکدیگر و با اتکا به خود از مرز محافظت کنند.»
نخست‌وزیر ارمنستان با اشاره به این‌که سربازان مرزبان روس از منطقه تاووش خارج می‌شوند، گفت «هیچ موضوع عمده‌ای که بخواهیم در رابطه با این مورد با طرف روسیه مورد بحث قرار دهیم، باقی نمانده است.»
هوشیاری ایران
این‌که تا چه اندازه تصمیمات پاشینیان ناشی از مصالح و منافع ارمنستان و یا پیشنهادهای دوستان غربی جدید اوست، قابل بررسی است اما این سوال مطرح است آیا همان‌طور که ارمنستان طبق توافق نسبت به واگذاری برخی مناطق یا تعیین حدود اقدام می‌کند، جمهوری آذربایجان نیز اقدامات متقابل در جهت توافق را انجام خواهد داد و یا به روند مطالبات پی‌درپی خود ادامه می‌دهد. هنوز جزئیات توافقات انجام شده میان ایروان و باکو مشخص نیست و امید است این نوع توافقات مقدمه‌ای برای اختلافات بعدی نباشد.
منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ استراتژیک بودن برای ایران به‌عنوان همسایه مهم جمهوری آذربایجان و ارمنستان بسیار حائز اهمیت است و هر نوع تحولی در این منطقه می‌تواند به منافع ملی و امنیت ایران مرتبط باشد؛ به همین دلیل کارشناسان معتقد هستند که مسائل مربوط به اختلافات در مرزها که یک مسیر ترانزیتی محسوب می‌شود، ممکن است در آینده اختلال ایجاد کند. از لحاظ تاریخی، نباید فراموش کرد که پشت صحنه این اتفاقات در این منطقه اروپایی‌ها به ویژه انگلیسی هستند تا عرصه را برای ایران تنگ کنند. البته که تاکنون و با هوشیاری ایران، تمام توطئه‌ها خنثی شده‌اند.
ارمنستان و جمهوری آذربایجان از زمان فروپاشی شوروی سابق بر سر منطقه مورد مناقشه قره‌باغ با یکدیگر اختلاف داشته و حتی در زمان‌هایی به وقوع جنگ هم منجر شده اما نتیجه‌ای در بر نداشته است. بر همین اساس با توجه به توافق سه‌جانبه در نوامبر ۲۰۲۰ مقرر کردند تا نیروهای صلح‌بان روسیه در این منطقه مستقر شوند. نهایتا پس از درگیری جدید در سال ۲۰۲۳ قره‌باغ به جمهوری آذربایجان بازگشت.
درک مشترک باکو و ایروان برای صلح
این‌که توافق میان ارمنستان و آذربایجان در موضوع علامت‌گذاری در مرزها و یا واگذاری برخی مناطق تا چه اندازه می‌تواند منجر به برقرای ثبات و صلح شود هنوز مشخص نیست، چرا که پس از چهار سال از جنگ ۲۰۲۰ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر مساله قره‌باغ می‌گذرد، سیر تحولات منقطه قفقاز جنوبی فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است.
«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان در اظهاراتی بیان کرد که جمهوری آذربایجان و ارمنستان به درک مشترکی از نحوه شکل‌گیری یک معاهده صلح رسیده‌اند، اما جزئیات آن هنوز مورد توافق قرار نگرفته است و هر دو طرف نیاز به زمان دارند.
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در خصوص توافق اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مورد برخی مسائل مورد اختلاف مرزی اظهار داشت: ما به توافقات انجام شده بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در نشست کمیسیون تحدید حدود بین ۲ کشور احترام می‌گذاریم. استمرار تلاش‌های ۲ کشور برای حل و فصل مسائل مرزی با توسل به روش‌های مسالمت‌آمیز در چارچوب احترام متقابل ۲ کشور به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر لازمه استقرار صلح و ثبات پایدار در قفقاز جنوبی است.
با درک این مهم، در نظر داشت که حل اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان با پیچیدگی‌های زیادی همراه بود که موجب اختلالاتی هم در روند توافق شد و برنامه‌های برنامه‌ریزان را تحت الشعاع قرار داد. یکی از این موارد حضور نیروهای صلح‌بان روسیه بود که بعد از جنگ ۲۰۲۰ و توافق سه‌جانبه میان ارمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه در مناطق تعیین شده مستقر شدند.
ارمنستان اما بارها به نقش روسیه که رهبری «سازمان پیمان امنیت جمعی» را برعهده دارد، انتقاد کرده و می‌گوید مسکو آن‌طور که باید از ایروان، عضو دیگر این پیمان حمایت نکرده است؛ انتقادهایی که البته روسیه آن را رد کرده است. ارمنستان هم عضویت در این پیمان را تعلیق و تحرکات خود برای پیوستن به اردوگاه غرب را آغاز کرده است.
پایان شرایط نه صلح نه جنگ
مساله دیگر و یا به نوعی تغییردهنده بازی، ایجاد کنسولگری ایران در قاپان ارمنستان واقع در استان جنوبی سیونیک در مرز مشترک با ایران بود. تهران در افتتاح کنسولگری تاکید کرد که ایرانی‌های بسیاری به این منطقه رفت و آمد دارند، مسائل اقتصادی پی‌گیری می‌شود و موارد دیگر. شاید اگر حضور ایران نبود، چه بسا استان سیونیک هم از دست ارمنستان می‌رفت.
علی‌اف و پاشینیان هر ۲ به طور جداگانه با «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا گفت‌وگو داشته و موضوعات دنبال‌شده برای تعیین حدود مرزهای ۲ کشور را مطرح کردند و بلینکن نیز از توافق جمهوری آذربایجان و ارمنستان در مورد تحدید مرز بین دو کشور بر اساس اعلامیه آلماتی استقبال کرد.
«سید علی سقائیان» سفیر سابق ایران در ارمنستان در گفت‌وگویی با ایسنا با بیان این‌که شرایط نه صلح و نه جنگ برای ارمنستان و آذربایجان، نفعی برای ۲ کشور نداشت، گفت: بعد از درگیری‌های زیادی که شکل گرفت ارمنستان با حداقل خسارت قره‌باغ را به آذربایجان داد و تنها تعدادی روستا باقی مانده بودند که این مساله نیز حل شد، البته این روستاها از نظر استراتژیک خیلی مناطق حساسی نیستند.
این دیپلمات پیشین ایران همچنین بیان کرد: با توافق انجام شده اکنون پاشینیان منتظر است تا علی‌اف را پای میز بکشاند و توافق‌نامه نهایی را امضا کنند تا این مناقشه پایان یابد که هم این حالت نه جنگ و نه صلح تمام و از طرف دیگر موضوعات میان ارمنستان و ترکیه نیز حل شود.
وی یادآور شد: در مساله اختلاف میان ایروان و باکو، موضوع اصلی قره‌باغ بود که حل شد، البته علی‌اف تمایل دارد تا ژست پیروز جنگ بودن را حفظ کند.
سقائیان خاطرنشان کرد: این اتفاق به نفع منطقه و کشورهای همسایه است و امیدواریم هر چه زودتر روند صلح طی شود.
با در نظر داشتن تمام آنچه در سیر تحولات مربوط به حل اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌گذرد انتظار می‌رود این روندی که برای دستیابی به صلح طی می‌شود، در مجموع امنیت، ثبات و صلح پایدار را در منطقه به ارمغان آورد و کشورهای همسایه در نظر داشته باشند که دخالت هر کشوری خارج از این منطقه تنها برای تامین منافع آن‌هاست و نه مردم منطقه. به هر حال صلح در هر شرایطی خوب است.