اربعین را باید یکی از مناسک مهم شیعی و پرحرارت‌ترین اجتماع عزاداری بر امام حسین در دو دهه اخیر دانست.
گرچه طبق تاریخ و احادیث قدمت این شعیره حسینی به بیش از هزار سال می‌رسد؛ اما پس از سرنگونی صدام حسین و البته تبلیغ رسانه‌ای و توصیه علمای دینی؛ شور اربعین در چند سال اخیر به حد اعلای خود رسید و تفاسیر و تعابیر زیادی از آن شد. جالب آنجاست که اهمیت اربعین و اجتماع شیعیان در ایام صفر در شهرهای مذهبی عراق به حدی بالاست که در زمان جولان داعش، باز هم جمعیت کثیری از مردم، از سرتاسر عراق و کشورهای دیگر به این مناطق گسیل می‌شدند. از این رو شاید فهم اربعین و درک این اجتماع از ضروریات جامعه شناسی دینی و ایضا علوم اسلامی باشد.
مسأله اربعین سیدالشهداء (ع) به طور خاص، نه تنها از جنبه اجتماعی و تاریخی می‌تواند مورد بحث قرار گیرد، بلكه روایات و احادیث نیز بر این مهم تأكید دارند. بر مبنای روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین (ع)، امام حسین (ع) جایگاهی خاص دارد و اگر چه معصومین (ع) كشتی نجات محسوب می‌شوند اما كشتی نجات اباعبدالله (ع) وسیع‌تر و سریع‌تر از همه است، چرا كه خون پاك آن حضرت اسلام ناب را بیمه كرد و آن حضرت به نوعی بزرگ‌ترین احیاگر اسلام حقیقی است.
از همین رو اربعین شهادت آن بزرگوار نیز بیش از سایر معصومین (ع) مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی برای وجود مقدس پیامبر اسلام (ص) و امیرالمومنین (ع) نیز مسأله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته است، چرا كه یادآوری اربعین شهادت حسین (ع) خونی تازه را در رگ‌های شیعیان به جریان می‌اندازد و همگان را به قیام برای خدا چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی دعوت می‌كند، همچنانكه قرآن نیز موعظه اصلی خویش را همان قیام برای خدا (فردی و اجتماعی) می‌داند.
موضوع اربعین و اقامه عزا برای سالار شهیدان در این روز از جایگاه والایی برخوردار است، چه آنكه این عمل از علامات مؤمن شمرده شده و بزرگان دین نیز در این رابطه متفق القول بوده‌اند.
شیخ طوسی(ره) در كتاب التهذیب در باب زیارت امام حسین (ع) به همین حدیثی كه ذكر شد، اشاره می‌كند، یا در مصباح المتهجد درباره ماه صفر می‌گوید: در بیستم آن بازگشت حرم ابی عبدالله (ع) از شام به مدینه و ورود جابربن عبدالله انصاری به كربلا جهت زیارت ابی عبدالله (ع) است، او نخستین زائر بود و زیارت او زیارت اربعین بود.
علامه حلی نیز در المنتهی می‌فرماید: زیارت حسین (ع) در بیستم صفر مستحب است.مرحوم مجلسی نیز همین حدیث را درباره اربعین نقل می‌كند.علمای دیگری همچون شیخ عباس قمی، شیخ مفید، ملامحسن فیض كاشانی و شیخ بهائی نیز مسأله اربعین را پذیرفته و به تعظیم آن تشویق كرده‌اند.