به گزارش تسنیم، نیروی انسانی پرستاری یکی از ارکان اصلی نظام سلامت هر کشور به شمار می‌رود و در ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و ارائه مطلوب خدمات درمانی به بیماران به‌ویژه در بخش‌های بستری، نقش کلیدی دارد.
چند سالی است که کمبود نیروی پرستاری در کشور به یکی از چالش‌های جدی نظام سلامت تبدیل شده که پیامدهای ناگواری بر سلامت عمومی جامعه و کیفیت خدمات درمانی دارد.
وضعیت وخیم نیروی پرستاری در ایران
براساس گزارش‌های موجود، تعداد پرستاران فعال در ایران حدود 250 هزار نفر برآورد می‌شود. با این حال، نسبت پرستار به تخت بیمارستانی در کشور ما بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. به طوری که این نسبت به طور میانگین، 0.95 پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است، در حالی که این شاخص در کشورهای توسعه‌یافته معمولاً بالای 5 پرستار به ازای هر تخت است.
شاخص پرستار به تخت در بسیاری از استان‌های کشور حتی به یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی هم نمی‌رسد!
این شاخص در برخی از استان‌های مرزی به دلیل معضل مهاجرت پرستاران، فاجعه‌بار است. برای مثال گچ‌کوبان؛ رئیس هیئت مدیره نظام پرستاری اهواز درباره شاخص‌های نیروی پرستاری به تسنیم می‌گوید: در حال حاضر در کل کشور با یک مسئله بغرنج در تأمین نیروی انسانی مواجه هستیم؛ یک زمانی نسبت پرستار به‌ازای هر تخت بیمارستانی در استان خوزستان 0.63 بود اما الان در حال کاهش به 0.5 یعنی کمتر از یک پرستار به‌ازای هر تخت بیمارستانی است. علاوه بر وجود مشکل در تأمین نیرو، یکی از معضلاتی که در استان خوزستان با آن مواجه هستیم موضوع مهاجرت نیروهای پرستاری به خارج از کشور است و کشورهای حاشیه خلیج فارس بدون هیچ‌گونه سختی و صرفاً با یک آزمون، به‌راحتی پرستاران ما را که زبان عربی بلد هستند، جذب می‌کنند! در کشوری مانند عمان حقوقی که به پرستاران ایرانی پیشنهاد می‌کنند نزدیک به 10 برابر حقوقی است که پرستاران داخل کشور دریافت می‌کنند، علاوه بر آن، مسکن مناسب و رفاهیات دیگر را نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند.
چه میزان کمبود پرستار داریم؟
وزارت بهداشت و سازمان نظام پرستاری بارها اعلام کرده‌اند که براساس برآوردها برای پوشش نیازهای فعلی بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، حداقل به 100 هزار پرستار دیگر نیاز است. کمبود این تعداد نیروی انسانی باعث فشار مضاعف بر روی پرستاران موجود شده و منجر به خستگی شغلی، کاهش کیفیت خدمات و افزایش نرخ خطای پزشکی می‌شود.
چرا پرستار کم داریم؟
بازنشستگی
ابوطالبی؛ عضو شورای عالی نظام پرستاری بازنشستگی و در نظر نگرفتن نیروهای جایگزین برای بازنشستگان را از دلایل کمبود پرستار عنوان و اظهار می‌کند: سالانه 6000 پرستار در کشور ما بازنشسته می‌شوند و نتیجه آن کمبود شدید نیروی پرستاری در بخش‌های بیمارستانی است.
وی می‌افزاید: قرار بود در برنامه چهارم و پنجم توسعه سالانه 10 هزار پرستار استخدام شوند که این اتفاق نیفتاد و مقرر شده بود که در پایان برنامه ششم توسعه نسبت پرستار به تخت 2.5 نفر باشد اما این اتفاق نیز نیفتاد.
درخواست سالانه 2000 پرستار برای خروج از کشور
یکی دیگر از معضلاتی که منجر به کاهش شدید نیروی انسانی در حوزه پرستاری شده، شکل گرفتن پدیده مهاجرت است. برخی پرستاران به دلیل نداشتن امنیت شغلی و برخی دیگر به دلیل درآمدهای پایین و فشار کاری بالای ناشی از کمبود پرستار در کشور و در عین حال تبلیغاتی که در بسیاری از کشورها برای جذب آن‌ها می‌شود، به فکر مهاجرت می‌افتند.
نجاتیان؛ رئیس سازمان نظام پرستاری درباره آمار مهاجرت پرستاران می‌گوید: الان در سازمان نظام پرستاری 2 هزار گواهی گوداستندینگ (گواهی صلاحیت حرفه‌ای برای مهاجرت) برای پرستارانی صادر می‌کنیم که بهترین پرستاران کشور هستند.
افتتاح تخت‌های جدید
یکی دیگر از مسائلی که به کمبود شدید پرستار در کشور دامن زده، عدم تناسب بین استخدام نیروهای انسانی و افتتاح تخت‌های بیمارستانی جدید است. تنها در دولت گذشته، بیش از 16 هزار تخت بیمارستانی جدید افتتاح شد در حالی که فکری به حال تأمین پرستار برای این تخت‌ها نشده بود و مجوزی که وزارت بهداشت برای استخدام نیروها از سازمان امور اداری و استخدامی دریافت کرده بود تنها محدود به 25 هزار نفر آن هم نه صرفاً در حوزه پرستاری بلکه در همه رشته‌های علوم پزشکی بود.
ترک خدمت نیروهای پرستاری
پرستاران به دلیل کمبود نیرو مجبور به انجام کارهای بیشتر از حد معمول هستند. این فشار کاری نه‌تنها بر کیفیت خدمات تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه باعث خستگی و استرس در پرستاران می‌شود. در بسیاری از موارد، پرستاران مجبور به انجام شیفت‌های طولانی و کار در شرایط غیرمعمول می‌شوند و به دلیل کمبود نیرو، اضافه‌کاری‌های اجباری به آن‌ها تحمیل می‌شود.
نجاتیان در این باره نیز می‌گوید: پرستاران به طور متوسط 25 هزار تومان بابت هر ساعت اضافه کار دریافت می‌کنند، در عین حال متحمل شیفت‌های سنگین و اضافه‌کار اجباری هم می‌شوند به طوری که به پرستاران بعد از کامل شدن شیفت، 80 ساعت اضافه‌کار اجباری داده می‌شود؛ این زحمات زیاد و در عین حال پرداختی کم، باعث نارضایتی پرستار شده است.
این نارضایتی باعث شده تا میزان ترک خدمت و استعفای پرستاران نیز افزایش یابد.
عباس عبادی؛ معاون پرستاری وزارت بهداشت در این باره می‌گوید: در سال 1402 تعداد مهاجرت پرستاران به 587 مورد رسیده در حالی که 1590 نفر ترک خدمت کرده و 456 نفر استعفا کرده‌اند بنابراین بیش از اینکه دغدغه مهاجرت داشته باشیم نگران ترک خدمت و استعفای پرستاران هستیم.
خطرات کمبود شدید نیروی پرستاری در بیمارستان‌ها
کمبود نیروی پرستاری به طور مستقیم بر کیفیت خدمات بهداشتی تأثیر می‌گذارد. در مواردی، عدم توانایی پرستاران در ارائه خدمات مناسب به بیماران می‌تواند منجر به عوارض جانبی و حتی مرگ بیماران شود. بیماران ممکن است به دلیل کمبود زمان و توجه کافی، دچار عفونت‌های بیمارستانی و دیگر عوارض شوند.
بر اساس مطالعات، کمبود پرستار در بیمارستان‌ها با افزایش خطاهای پزشکی رابطه مستقیم دارد. پرستاران شاغل در شرایط استرس‌زا و با بار کاری زیاد، احتمال بیشتری برای ارتکاب اشتباهات دارند. این موضوع نه‌تنها به بیمار آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند به پرستار نیز فشار روحی و عاطفی وارد کند.
کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری می‌تواند به افزایش هزینه‌های درمان منجر شود. افزایش طول مدت بستری بیماران به دلیل عدم مراقبت کافی، هزینه‌های بیمارستان را بالا می‌برد و در نهایت به بار مالی بر دوش نظام سلامت کشور اضافه می‌کند.
اولتیماتوم 2 ماهه پرستاران به دولت
سه سال پیش بود که بالاخره و پس از 14 سال، پس از تأکید مقام معظم رهبری بر لزوم تأمین معیشت و بهبود وضعیت پرستاران، قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری به اجرا درآمد. قانونی که در ابتدای کار هدف آن افزایش رضایتمندی پرستاران از وضعیت درآمدی‌شان بود اما اکنون، به دلیل اجرای ناقص و نادرست، به موضوع اعتراض پرستاران بدل شده است.
طبق این قانون قرار بود درآمد هر پرستار، براساس بسته‌های خدمتی تعریف شده متناسب با میزان عملکردش باشد اما اجرای سلیقه‌ای این قانون در دانشگاه‌های علوم پزشکی و همچنین تأخیر بسیار شدید در پرداخت مطالبات پرستاران از محل اجرای این قانون که در برخی استان‌ها به بیش از یک سال نیز رسیده، باعث شد مبلغ چندانی به حقوق پرستاران اضافه نشود و همین موضوع سبب شد که پس از چندماه، اعتراضاتی نیز در درون جامعه پرستاری در چندین شهر کشور را شاهد باشیم.
مشکل پرستاران به همین موارد ختم نمی‌شود، نجاتیان درباره مشکلات پرستاران می‌گوید: علی‌رغم اینکه مجلس در قانون شغل پرستاری را سخت و زیان‌آور توصیف کرده و قانون بازنشستگی مشاغل سخت، بازنشستگی را پس از 25 سال خدمت تعیین کرده است اما هیچ یک از پرستاران بخش دولتی هنوز از این مزایا برخوردار نیستند.
وی می‌افزاید: بحث مالیات پلکانی نیز باعث شده پرستارانی که امروز در دو بیمارستان مشغول به کار هستند، 8 تا 9 میلیون تومان مالیات پرداخت کنند که مبلغ بسیار قابل توجهی است. مجلس سال گذشته ترمیم حقوق را برای کارکنان وزارت بهداشت پیش‌بینی کرد اما این ترمیم در حکم پرستاران وارد نشد. از سوی دیگر محل تأمین آن از محل بودجه‌های عمومی و درآمد اختصاصی بود در حالی که بیمارستان‌ها نمی‌توانند این مبالغ را پرداخت کنند.
مسائلی نظیر برقراری صحیح فوق‌العاده خاص پرستاری، استخدام نیروهای شرکتی و نیروهای طرحی شاغل در ایام کرونا، رفع مشکل اضافه‌کاری‌های اجباری و افزایش مبلغ ساعات اضافه‌کاری، کاهش تأخیر بیمه‌ها و بیمارستان‌ها در پرداخت مطالبات مربوط به قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و ... نیز از دیگر مطالباتی است که پرستاران از وزارت بهداشت و نهادهای متولی دارند.
رئیس سازمان نظام پرستاری از ضرب‌الاجل پرستاران به دولت و مجلس برای رفع دغدغه‌ها سخن گفت و افزود: در دو ماه گذشته شورای امنیت کشور، رئیس کمیسیون بهداشت، وزیر بهداشت و سازمان نظام پرستاری به موضوع مطالبات پرستاران ورود کردند و سازمان نظام پرستاری در سفرهای استانی خود به پرستاران وعده داد که تا روز پرستار این نگرانی‌ها را پیگیری کند اما به مسئولان هشدار می‌دهیم که باید پاسخی قانع‌کننده ظرف 1.5 تا 2 ماه آینده که همزمان با روز پرستار است به جامعه پرستاری ارائه کنیم.
وی هشدار داد: باید تا روز پرستار که زمان زیادی نیز باقی‌نمانده هر چه زودتر حداقل دو یا سه مشکل مهم پرستاران را حل کنیم در غیر این صورت نظام سلامت با چالش بزرگی مواجه می‌شود.
بعد از شکل‌‌گیری اعتراضاتی که در برخی از موارد منجر به عدم حضور پرستاران در بخش‌های بیمارستانی شد، وزارت بهداشت برای پرداخت معوقات مبلغی معادل 7 هزار میلیارد تومان در نظر گرفت که به گفته سازمان نظام پرستاری، تنها بخشی از آن محقق شده است. حال باید منتظر ماند و دید که وزارت بهداشت دولت چهاردهم، برای به دست آوردن دل پرستاران تا روز پرستار، چه اقدامی انجام می‌دهد.
باید توجه داشت که واریز مبالغ علی‌الحساب و پرداخت مطالبات و معوقات، اگرچه لازمند اما مسکن‌های موقتی برای رفع مشکلات روز پرستاران هستند و باید برای جامعه پرستاری کشور، راه‌حلی اساسی پیدا کرد تا در آینده، نظام سلامت از حضور این نیروهای ارزشمند، خالی نشود.