به گزارش الف محمد شیخان کارشناس مسائل سیاسی و رسانه در یادداشتی تحت عنوان "نبرد بی‌صدا: جنگ روانی رژیم صهیونیستی در طوفان‌الاقصی و نقش محوری رسانه‌ها" نوشت: جنگ روانی یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال مؤثرترین ابزارهایی است که کشورها و گروه‌های مختلف برای تضعیف دشمنان خود به‌کار می‌گیرند. این نوع جنگ، به‌جای استفاده از نیروی نظامی مستقیم، بر ذهنیت و روحیه افراد متمرکز است تا از طریق ایجاد ترس، شک و تردید، و تغییر باورها، دشمن را شکست دهد. در عصر حاضر، با گسترش رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، جنگ روانی به سطح پیچیده‌تری رسیده است. رژیم صهیونیستی در تلاش است به‌طور گسترده از جنگ روانی در درگیری‌های خود، به‌ویژه در طوفان الاقصی، بهره‌برداری کرده است.
این یادداشت به تعریف و انواع جنگ روانی، استراتژی‌های جنگ روانی این رژیم جنایتکار و نقش رسانه‌ها در تقویت یا تضعیف افکار عمومی می‌پردازد و نمونه‌های مشخصی از استفاده این رژیم از این ابزار در طوفان الاقصی را بررسی می‌کند.
***
تعریف جنگ روانی
جنگ روانی به مجموعه‌ای از اقدامات و فعالیت‌ها اطلاق می‌شود که هدف آن تأثیرگذاری بر ذهنیت، روحیه و باورهای دشمن است. هدف اصلی این نوع جنگ، تضعیف روحیه، ایجاد شک و تردید، و ترساندن یا تحقیر دشمن است، به‌طوری‌که بدون نیاز به درگیری فیزیکی گسترده، اهداف سیاسی یا نظامی تحقق یابد. این جنگ به کمک ابزارهایی مانند شایعات، اطلاعات نادرست، تحریف واقعیت‌ها و استفاده از رسانه‌ها انجام می‌شود.
انواع جنگ روانی
جنگ روانی به چندین دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام به‌طور خاص به یکی از جنبه‌های روحی و روانی دشمن یا جامعه هدف می‌پردازد. برخی از انواع مهم جنگ روانی عبارتند از:
۱. جنگ روانی استراتژیک
در این نوع از جنگ روانی، هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی و رهبران سیاسی یا نظامی دشمن است تا از طریق اطلاعات و تبلیغات نادرست، تصمیمات اشتباهی بگیرند. اسرائیل در جنگ‌های مختلف، به‌ویژه جنگ شش روزه و یوم کیپور، با استفاده از این نوع جنگ روانی موفق به تغییر تصمیمات رهبران عرب شده است.
۲. جنگ روانی تاکتیکی
در جنگ روانی تاکتیکی، هدف تأثیرگذاری مستقیم بر نیروهای نظامی دشمن است تا آن‌ها را از نظر روحی و روانی تضعیف کرده و توانایی جنگیدن را از آن‌ها بگیرد. اسرائیل بارها با انتشار فیلم‌ها و تصاویر از حملات هوایی خود و یا دستگیری رهبران مقاومت فلسطینی، سعی کرده روحیه نیروهای مقاومت را تضعیف کند.
۳. جنگ روانی دفاعی
این نوع جنگ روانی به‌طور خاص برای محافظت از افکار عمومی داخلی به‌کار گرفته می‌شود. هدف آن جلوگیری از تأثیرات مخرب روانی حملات دشمن بر جامعه خودی است. اسرائیل با پخش اخبار تحریف‌شده یا کنترل‌شده در رسانه‌های داخلی، سعی دارد اثرات حملات دشمن را بر مردم اسرائیل کاهش دهد و روحیه آن‌ها را بالا نگه دارد.
۴. جنگ روانی تهاجمی
این نوع از جنگ روانی، تلاشی برای حمله به افکار و روحیه جامعه هدف است تا آن‌ها را در موقعیت ضعف قرار دهد. انتشار شایعات یا اطلاعات نادرست درباره اختلافات داخلی در گروه‌های مقاومت فلسطینی، نمونه‌ای از جنگ روانی تهاجمی است که اسرائیل در طوفان الاقصی به‌کار گرفت.
استراتژی‌های جنگ روانی اسرائیل
رژیم صهیونیستی از سال ۱۹۴۸، به‌طور مداوم از جنگ روانی به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی خود استفاده کرده است. این کشور، با بهره‌گیری از رسانه‌های داخلی و بین‌المللی، شایعات و اطلاعات نادرست، سعی در تغییر افکار عمومی جهانی و تضعیف روحیه دشمنان خود داشته است. برخی از مهم‌ترین استراتژی‌های جنگ روانی اسرائیل به شرح زیر است:
۱. جنگ شش روزه (۱۹۶۷)
در این جنگ، اسرائیل با انتشار اخبار اغراق‌آمیز درباره توانمندی‌های نظامی خود، موفق شد نیروهای عربی را در وضعیت ترس و سردرگمی قرار دهد. این استراتژی روانی باعث شد که اسرائیل بدون نیاز به یک نبرد طولانی و سنگین، پیروزی‌های بزرگ و سریع به‌دست آورد.
۲. جنگ یوم کیپور (۱۹۷۳)
اسرائیل با استفاده از تبلیغات گسترده و تحریف واقعیت‌ها در جریان جنگ یوم کیپور، موفق شد جامعه جهانی و حتی بخشی از افکار عمومی عربی را تحت تأثیر قرار دهد. با این استراتژی، اسرائیل توانست حملات اولیه را کنترل کرده و در نهایت، توازن قدرت را به نفع خود تغییر دهد.
۳. طوفان الاقصی (۲۰۲3-۲۰۲4)
در جریان درگیری‌های طوفان الاقصی، اسرائیل بار دیگر نشان داد که جنگ روانی یکی از ابزارهای اصلی آن در مقابله با گروه‌های مقاومت فلسطینی است. در این جنگ، اسرائیل به‌طور گسترده از رسانه‌های اجتماعی، فیلم‌ها، تصاویر و پیام‌های هشدارآمیز برای تضعیف روحیه دشمنان و جلب حمایت جهانی استفاده کرد.
نمونه‌های جنگ روانی اسرائیل در طوفان الاقصی
نبرد اخیر به‌عنوان یکی از درگیری‌های مهم سال گذشته، شاهد استفاده گسترده اسرائیل از جنگ روانی بود. چند نمونه از این تکنیک‌ها عبارتند از:
۱. انتشار تصاویر تخریب شده از غزه
اسرائیل با انتشار تصاویر تخریبی گسترده از مناطق هدف در غزه، به‌دنبال نشان دادن قدرت نظامی و ایجاد وحشت در میان مردم و نیروهای مقاومت بود. این تصاویر برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی بین‌المللی و تقویت حمایت از اسرائیل نیز استفاده شد.
۲. ارسال پیام‌های تهدیدآمیز
یکی از تکنیک‌های مرسوم اسرائیل در جنگ روانی، ارسال پیام‌های هشدارآمیز به تلفن‌های همراه شهروندان غزه بود. این پیام‌ها نه تنها باعث ترس و وحشت در میان مردم می‌شد، بلکه روحیه نیروهای مقاومت را نیز تضعیف می‌کرد.
۳. انتشار فیلم‌های دستگیری اعضای حماس
رژیم صهیونیستی با انتشار فیلم‌های دستگیری و بازداشت اعضای حماس، سعی داشت که نشان دهد رهبران مقاومت در امان نیستند و زود یا دیر، اسرائیل بر آن‌ها غلبه خواهد کرد. این تکنیک برای تضعیف روحیه نیروهای مقاومت و کاهش اعتماد عمومی به این گروه‌ها به‌کار رفت.
۴. شایعات درباره اختلافات داخلی حماس
انتشار شایعات درباره اختلافات داخلی میان رهبران حماس یکی دیگر از ابزارهای جنگ روانی اسرائیل در طوفان الاقصی بود. این شایعات به‌منظور ایجاد بی‌اعتمادی و شکاف در صفوف مقاومت منتشر شدند و به تضعیف انسجام داخلی آن‌ها منجر شدند.
نقش رسانه‌ها در جنگ روانی
رسانه‌ها نقشی اساسی در جنگ روانی ایفا می‌کنند و یکی از ابزارهای اصلی در تغییر افکار عمومی و تضعیف یا تقویت روحیه جامعه هدف هستند. اسرائیل با استفاده هدفمند از رسانه‌های سنتی و دیجیتال، توانسته است جنگ روانی خود را به سطحی جهانی برساند و از طریق رسانه‌ها روایت‌های خود را به جهان ارائه دهد.
تکنیک‌های استفاده از رسانه‌ها در جنگ روانی
۱. انتشار اخبار نادرست یا تحریف‌شده: یکی از تکنیک‌های رایج در جنگ روانی، انتشار اخبار نادرست یا تحریف‌شده است. اسرائیل در طول درگیری‌های خود، از این تکنیک برای تغییر روایت‌ها و تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی استفاده کرده است.
۲. تحقیر و تمسخر دشمن: اسرائیل با انتشار مطالبی که دشمنان خود را ناتوان یا بی‌کفایت نشان می‌دهند، تلاش می‌کند روحیه دشمنان را تضعیف کند. در طوفان الاقصی، ویدیوهایی که نیروهای مقاومت را ضعیف نشان می‌دادند، به‌طور گسترده در رسانه‌ها پخش شد.
۳. بزرگنمایی موفقیت‌های خود: اسرائیل با تقویت این تصور که همواره در جنگ‌ها پیروز است و دشمنانش ناتوان هستند، سعی دارد اعتماد عمومی داخلی و بین‌المللی را به نفع خود جلب کند.
۴. استفاده از شبکه‌های اجتماعی: شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه در دوران معاصر نقش بسیار مهمی در جنگ روانی ایفا می‌کنند. اسرائیل از شبکه‌های اجتماعی برای انتشار سریع اخبار و شایعات استفاده می‌کند تا افکار عمومی را در زمان کوتاه تحت تأثیر قرار دهد.
جمع‌بندی: اهمیت رسانه‌ها در جنگ روانی و مقابله با آن
رسانه‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای جنگ روانی، نقش مهمی در تقویت یا تضعیف افکار عمومی دارند. اسرائیل از این ابزار استفاده کرده تا بتواند بر جبهه مقاومت خود را غالب نشان دهد و حمایت‌های بین‌المللی را جلب نماید. با توجه به گسترش تکنولوژی‌های جدید و رسانه‌های دیجیتال، جنگ روانی به سطح پیچیده‌تری رسیده و از طریق تکنیک‌های مختلفی مانند انتشار اخبار نادرست، شایعات و استفاده از شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود.
رسانه‌های مستقل و آزاد جهان و به ویژه جهان اسلام نقش حیاتی در مقابله با جنگ روانی رژیم صهیونیستی دارند. برای این منظور، این نهادها باید بر آموزش و آگاهی‌رسانی درباره تکنیک‌های جنگ روانی تمرکز کنند. برگزاری کارگاه‌ها و تولید محتواهای آموزشی می‌تواند به خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای کمک کند تا روش‌های شناسایی و مقابله با جنگ روانی را بهتر درک کنند.
استفاده از فناوری‌های نوین، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، فرصتی بزرگ برای نشر سریع و مؤثر اخبار و تحلیل‌های دقیق است. ایجاد کانال‌های خبری و گروه‌های تحلیلی در این شبکه‌ها به دسترسی آسان‌تر به اطلاعات صحیح کمک می‌کند و قدرت جامعه را در برابر شایعات و اخبار نادرست افزایش می‌دهد.
تولید محتواهای مستند و شفاف که واقعیت‌ها را بدون تحریف به نمایش بگذارند، بسیار اهمیت دارد. نهادهای رسانه‌ای همچنین باید به نقد و تحلیل اطلاعات منتشر شده توسط سایر منابع بپردازند و نواقص و تحریف‌ها را شناسایی کنند تا به آگاهی عمومی کمک کنند و به مخاطبان اجازه دهند خود اطلاعات را تحلیل و ارزیابی کنند.
ایجاد شبکه‌های همکاری میان این نهادها در سطح جهانی نیز بسیار مؤثر است. رسانه‌ها می‌توانند با یکدیگر همکاری کرده و به تبادل اطلاعات، تجارب و منابع بپردازند. برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های مشترک می‌تواند به تقویت وحدت و انسجام در برابر جنگ روانی کمک کند. همچنین، تشویق به مشارکت جامعه در تولید محتوا و انتشار اخبار، به ایجاد یک شبکه اطلاعاتی قوی یاری می‌رساند.
این نهادها باید به تأثیرات روحی و روانی جنگ روانی بر جامعه توجه داشته و با ارائه محتوای مثبت و امیدبخش، روحیه عمومی را تقویت کنند. گزارش‌های موفقیت‌های اجتماعی و فرهنگی می‌توانند به ایجاد امید و اتحاد در جامعه کمک کنند.
در نهایت، رسانه‌های مستقل دنیا و جهان اسلام باید با اتخاذ رویکردهای مؤثر و مسئولیت‌پذیر، به عنوان نهادهایی معتبر در راستای حقیقت و عدالت عمل کنند و الگویی قوی برای دیگر رسانه‌ها ایجاد نمایند. این اقدام نه‌تنها به مقابله با جنگ روانی کمک می‌کند، بلکه موجب ارتقای آگاهی عمومی و تقویت اتحاد در برابر چالش‌های جهانی خواهد شد.