به گزارش مهر، پاییز و زمستان اوج آلودگی هوا به خصوص برای کلان شهرها است این شرایط موجب شده است تا نهادها و سازمان‌ها یکدیگر را مقصر قلمداد کنند، اگرچه سال‌های گذشته انگشت اتهام به سمت مازوت سوزی نیروگاه‌ها گرفته می‌شد اما به نظر می‌رسد ریشه اصلی این مساله به خودروهای فرسوده و بنزین غیر استاندارد باز می‌گردد حتی بابک افقهی مدیر عامل پیشین شرکت سرمایه گذاری نفت، گاز و پتروشیمی از تولید بنزین با اکتان پایین پرده برداشت و گفت: دولت به دلیل ناترازی بنزین این دست به تولید بنزین با اکتان پایین‌تر کرده است، در حالی که پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس توانایی تولید بنزین با اکتان بالا و بنزین سوپر را دارد که به دلیل ناترازی مجبور به تولید بنزین با اکتان ۸۷ و البته قیمت ارزان شدیم.
حمیدرضا سهرابی، کارشناس انرژی و عضو هیأت مدیره انجمن صنفی CNG هم در این زمینه گفته بود، آلایندگی هوا و منابع آلاینده در تمامی فصول وجود دارد، اما در فصول سرد با تغییرات جوی و بحث وارونگی هوا شاهد تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها هستیم. در ایران نیز موضوع آلایندگی کلانشهرها بحران جدی در دو دهه اخیر بوده و سال به سال هم تشدید می‌شود. ضمن آنکه منابع آلاینده شامل صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و حمل‌و نقل است اما سهم هر بخش در آلایندگی هوا، سهمی متفاوت است.
به گفته این کارشناس انرژی سهم مصارف خانگی با توجه به مصرف گاز در خانه‌ها در مقایسه با دیگر بخش‌ها در آلایندگی هوا، سهمی ناچیز است، زیرا صنایع و نیروگاه‌ها نیز در طول سال از سوخت گاز برای فعالیت بهره می‌برند اما با توجه به ناترازی گاز در فصول سرد، مصرف گازوئیل و مازوت، با بخشی از مصرف گاز آنها جایگزین می‌شود که بسته به میزان گوگرد و کیفیت آنها، آلایندگی‌های محلی ایجاد می‌کنند.با این حال، اگر سهم آلایندگی منابع مختلف را در سطح کلان و نه به صورت محلی، بررسی کنیم، بیشترین سهم آلایندگی هوا مربوط به بخش حمل و نقل است که این سهم بیش از ۷۰ درصد است و تنها حدود ۳۰ درصد از آلایندگی هوا به بخش‌های غیر حمل و نقل مثل نیروگاه‌ها، صنایع و مصارف خانگی و غیره بازمی‌گردد.
به گفته عضو هیئت مدیره انجمن سی ان جی در بخش حمل و نقل نیز عمده آلایندگی مربوط به بخش حمل‌و نقل زمینی است و سهم حمل‌و نقل هوایی و ریلی در آلایندگی هوا در مقایسه با سهم حمل‌و نقل زمینی بسیار ناچیز است. در واقع عمده آلایندگی هوا به مصرف بنزین و گازوئیل در بخش حمل‌و نقل عمومی و خودروهای سواری بازمی‌گردد.
راندمان نیروگاهی وضعیت مناسبی دارد
بسیاری از کارشناسان مهمترین دلیل مصرف بالای سوخت توسط نیروگاه‌ها را راندمان پایین عنوان کرده‌اند این درحالیست که راندمان نیروگاهی در کشور ما ۳۹.۵ است که متوسط جهانی آن ۴۲ درصد است. در همین حال استفاده از مازوت مساله دیگری است که به آن زیاد پرداخته می‌شود و بسیاری آن را علت اصلی این ماجرا می‌دانند. ناصر اسکندری معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی برق حرارتی پیشتر در این باره گفته بود: استاندارد ملی ابلاغ شده برای سوخت با مازوت زیر ۰.۸ است در حالی که سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از ۳ تا ۴ درصد مازوت دارد. از سوی دیگر مسئولین امر بارها تاکید کرده‌اند که بیش از یک دهه است که در تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود.
با کاهش دما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی همواره کارخانه‌های بزرگ و صنایع و حتی نیروگاه‌ها برای جلوگیری از تعطیلی ناگزیر از استفاده از سوخت‌های مایع یعنی گازوئیل و مازوت هستند. اما امسال با کاهش زودهنگام دما استفاده از سوخت مایع برای صنایع، پتروشیمی‌ها و نیروگاه از ابتدای آبان آغاز شد.
با توجه به اینکه در هیچیک از نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌شود، علی زیار قائم مقام پیشین مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی سال گذشته گفته بود: بخشی از آلودگی هوا می‌تواند ناشی از سوخت مازوت باشد، اما نمی‌توان همه مشکلات را ناشی از سوخت مازوت دانست زیرا ذرات معلق در هوا کمتر از ۲ میکرون هستند که نمی‌توانند منشأ سوختی داشته باشند. مثلاً گاز به عنوان سوخت پاک در زمستان و استفاده از بخاری‌های گازی تولید آلودگی می‌کند.
به گفته زیار اکنون نفت گاز در شبکه حمل و نقل کلان شهرهایی مانند تهران توزیع می‌شود که یورو ۴ و یورو ۵ است و در شهرهایی که به لحاظ زیست محیطی شرایط مناسب دارند از گازوئیل با گوگرد بیشتر استفاده می‌شود.
فرسودگی خودروها و ناوگان حمل و نقل متهم اصلی آلودگی هوا
در نهایت آخرین گزینه مربوط به آلودگی هوا فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی بوده که در این خصوص آمار و ارقام ضد و نقیضی ارائه می‌شود. سال ۹۸ عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور اظهار کرده بود، بر اساس آخرین گزارش رسمی فرمانده نیروی انتظامی که برای وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شد، ۸۷ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها، ۷۳ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری، ۶۰ درصد کامیون‌ها، ۵۸ درصد تاکسی‌ها، ۴۴ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۲۷ درصد وانت‌ها و ۴ درصد سواری‌های کشور اسقاطی بوده که ۸۰ درصد خود این سواری‌ها هم غیراستاندارد هستند. با این حجم از وسایل نقلیه اسقاطی طبیعی است هوای سالم نداشته باشیم. در هیچ جای جهان، شما چنین آماری نمی‌بینید. این آمار نشان از یک فاجعه برای هوای پاک کشور دارد.
این ناوگان فرسوده اگر بهترین بنزین‌های جهان را هم مصرف کند باز هم آلایندگی بالایی دارد. ۴ درصد سواری‌ها اسقاطی هستند اما حداقل ۸۰ درصد خودروهای سواری از استاندارد لازم برخوردار نیستند. اینکه گفته می‌شود ۶۱ درصد ذرات معلق برای منابع متحرک و ۸۳ درصد گازهای آلاینده برای صنایع متحرک است در واقع این خودروها نفس مردم ایران را بریده‌اند. متأسفانه صنعت خودرو لوس بار آمده و بازار را به‌شکل انحصاری در اختیار دارد. واردات خودرو ممنوع است و هر محصول با هر سطح استاندارد و کیفیتی تولید شود بازار فروش دارد. جایگزینی هم به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی وجود ندارد؛ به‌عنوان مثال ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها باید جایگزین شوند یعنی از ۱۱ میلیون، میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده و اسقاطی هستند. از سوی دیگر هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری به اندازه ۸خودرو سواری آلودگی ایجاد می‌کند. وقتی این میزان آلودگی موتورسیکلت مورد محاسبه قرار گیرد عدد بزرگی می‌شود.
در ادامه این موضوع باید به سخنان داریوش گل علیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد که اواخر شهریور ماه سال گذشته عنوان کرد، تاکنون در کشور ۲۶ میلیون خودرو شماره گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده‌اند، همچنین ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت شماره گذاری شده که حدود ۱۰ میلیون از آنها فرسوده‌اند و عموماً نیز کاربراتوری هستند، سن فرسودگی موتورسیکلت ۶ سال تعیین شده است و سن فرسودگی خودرو هم نیز متفاوت است مثلاً سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.
به گفته گل علیزاده شرایط خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی وضعیت بغرنجی دارند زیرا بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند که ضمن آلایندگی بالاتر نسبت به خودروهای نو، سوخت بیشتری هم مصرف می‌کنند.
وی تاکید کرد، سهم خودروها به عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است، از این منابع متحرک خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی بوس، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خودشان اختصاص می‌دهند. بر اساس آنالیزی که انجام شد بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود از جنس دوده است که نشان می‌دهد میزان گوگرد سوخت نفت و گاز بالا است در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهد.
با توجه به شرایط پیش رو به نظر می‌رسد دولت باید راهکاری را در نظر بگیرد تا هر یک از ارگان‌ها دیگری را متهم به آلودگی و افزایش انتشار ذرات معلق در هوا نکنند. مهمترین راه می‌توان توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، سرمایه گذاری بخش خصوصی در میادین گازی و بی نیازی از خوراک در فصل زمستان که از این طریق نیروگاه‌ها دیگری نیازی به استفاده از سوخت مایع پیدا نکنند در کنار آن خروج خودروهای فرسوده از حمل و نقل عمومی و جایگزینی خودروهای جدید مهمترین راه برای برون رفت از این شرایط به شمار می‌آید. حال باید دید راهکار دولت برای برون رفت از این وضعیت چیست و توپ آلودگی هوا همچنان از زمینی به زمین دیگر پاسکاری می‌کند؟