بادرنجبویه از گیاهان بومی در کشور ما محسوب می‌شود که از گذشته برای درمان برخی مشکلات مورداستفاده قرار می‌گرفته است. طبع این گیاه گرم و خشک است و در طب سنتی به‌عنوان آنتی‌اکسیدان، ضد میکروب، ضدقارچ و ضدالتهاب کاربرد دارد. بادرنجبویه عطر خوشی دارد و به شکل‌های مختلف دمنوش، عصاره، روغن و عرق استفاده می‌شود. بادرنجبویه در کشور ما با نام‌های دیگری هم شناخته می‌شود و به دلیل شباهت گل‌های این گیاه به سر اژدها در برخی کشورها به آن سر اژدها گفته می‌شود.
از خواص دمنوش بادرنجبویه برای درمان سردرد و مشکلات گوارشی و کاهش علائم برخی از بیماری‌ها استفاده می‌شود و کاربرد موضعی هم دارد. این گیاه خواص بسیار زیادی دارد که موجب شده است در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی از آن بهره‌مند شوند. در ادامه درباره این گیاه اطلاعات بیشتری آورده شده است. اما افراد مبتلا به بیماری باید پیش از مصرف دمنوش بادرنجبویه با افراد متخصص و پزشک معالج خود مشورت کنند.
معرفی گیاه بادرنجبویه
بادرنجبویه گیاهی علفی، خوش‌عطر (شبیه به‌لیمو) و پایا از تیره نعناع است و به ساقه‌هایی راست با مقطع چهارگوشه مزین شده است. نام علمی این گیاه Melissa Officinalis است. ساقه‌ها و برگ‌ها پوشیده از پرز هستند. برگ‌ها سبز، بیضی یا تخم‌مرغی شکل هستند و دارای رگبرگ‌های متعددند. این گیاه دارای انواع مختلفی است که در ایران دو نوع از آن را می‌توان یافت.
نه‌تنها این گیاه به‌صورت دمنوش مصرف می‌شود و خواص دمنوش بادرنجبویه بسیار زیاد است، بلکه از آن در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی مانند صابون مایع و جامد و خمیردندان نیز استفاده می‌کنند. عرق و روغن بادرنجبویه نیز کاربردهای خود را در صنایع مختلف پیدا کرده‌اند.
ترکیبات و خواص دمنوش بادرنجبویه
اندام‌های هوایی این گیاه به‌ویژه برگ‌ها اسانسی دارند که متشکل از سیترونلال است. ترکیبات دیگر به‌کاررفته در این گیاه شامل سیترال، ژرانیول، لینالول و استات اوگنول می‌شود. اسانس به میزان کمی اسید رزماری، اسید فنولیک و فالونوئید هم دارد.
از ترکیبات مؤثری که در این گیاه وجود دارد به‌عنوان دارو برای درمان بیماری‌های عصبی، دستگاه گوارش و مشکلات قلبی استفاده می‌کنند. گیاهی که به‌نوعی ضدویروس، ضدباکتری، ضدقارچ، ضد اسپاسم، ضد نفخ و البته بسیار آرامش‌بخش است. برخی از خواص بادرنجبویه در زیر ذکر شده است.
کمک به بهبود سیستم عصبی
یکی از خواص بادرنجبویه تأثیری است که روی سیستم اعصاب می‌گذارد و به همین دلیل برخی افراد برای درمان اضطراب و بی‌خوابی به سراغ آن می‌روند. در واقع، می‌توان گفت که مصرف این گیاه می‌تواند در کاهش استرس و تقویت خلق‌وخو مؤثر باشد. مصرف این گیاه تأثیرات منفی استرس را تا حد زیادی پایین می‌آورد. حتی مصرف دمنوش آن در بهبود کیفیت خواب و کاهش علائم بی‌خوابی و اختلال‌های خواب اثرگذار است.
مؤثر در پیشگیری از مشکلات کبدی
علاوه بر خواص عرق بادرنجبویه به دلیل عطر خوبی که این گیاه دارد، از اسانس آن در رایحه‌درمانی نیز استفاده می‌شود. استشمام عطر آن باعث پایین آمدن تری گلیسیرید خون می‌شود و کمک‌کننده سنتز کلسترول در کبد است.
کمک به حفظ سلامت قلب
بادرنجبویه بر روی سازوکار و پالس‌های الکتریکی قلب مؤثر است. در طب سنتی ایران مصرف دمنوش این گیاه برای کاهش تپش قلب ناگهانی، تاکی‌کاردی و فیبریلاسیون قلب توصیه می‌شود. آریتمی قلب حالتی است که در آن ضربان قلب تندتر یا کندتر می‌شود و مصرف دمنوش بادرنجبویه بر روی آریتمی قلب مؤثر است. دمنوش این گیاه بر روی نتایج نوار قلب تأثیر می‌گذارد و فواصل زمانی الکتریکی را بالا می‌برد.
مؤثر در درمان دیابت
از خواص دمنوش بادرنجبویه می‌توان به درمان دیابت اشاره کرد. تحقیقات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که دمنوش، اسانس و روغن گیاه بادرنجبویه در پایین آمدن سطح قند خون و همچنین کاهش استرس اکسیداتیو مربوط به دیابت اثرگذار است. بیماران مبتلا به دیابت باید پیش از مصرف این گیاه به هر شکل با پزشک معالج خود مشورت کنند.
درمان تب‌خال
تب‌خال درمان دائمی ندارد، ولی به‌کاربردن بعضی از روش‌های درمانی می‌تواند تعداد دفعات تب‌خال زدن را کمتر و فاصله میان تب‌خال زدن را بیشتر کند. ولی از خواص بادرنجبویه برای درمان تب‌خال هم بهره برده می‌شود. این گیاه به علت داشتن ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مثل تانن و پلی‌فنل خاصیت ضدویروسی دارد که در درمان ویروس تب‌خال مؤثرند. استفاده موضعی از آن به شکل عصاره، روغن یا پماد در درمان تب‌خال کمک‌کننده است. مصرف موضعی این گیاه هم فاصله‌های تب‌خال زدن را طولانی می‌کند و هم موجب کاهش خارش و سوزش ناشی از آن می‌شود.
درمان تیروئید پرکار
مصرف دمنوش بادرنجبویه به افرادی که پرکاری تیروئید دارند توصیه می‌شود. ترکیبات موجود در این گیاه مانع از اتصال برخی ترکیبات که موجب فعالیت زیاد تیروئید می‌شود به گیرنده‌های تیروئید می‌شود. می‌توان گفت که خواص بادرنجبویه برای تنظیم پرکاری تیروئید مفید است. اما باید به این نکته مهم توجه داشت افرادی که داروی تیروئید مصرف می‌کنند، نباید به سراغ بادرنجبویه بروند و مشورت با پزشک ضروری است.
بهبود عملکرد دستگاه گوارش
از خواص گیاه بادرنجبویه برای درمان مشکلات گوارشی هم استفاده می‌شود. این گیاه به علت داشتن خواص آنتی‌اکسیدانی برای سلامت این دستگاه مفید است. مصرف دمنوش آن می‌تواند جلوی زخم معده را بگیرد و در رفع یبوست مؤثر باشد. این گیاه ضد نفخ و ضد اسپاسم است و باعث رفع احساس سنگینی معده می‌شود. در پایین آوردن علائم گوارشی با منشأ عصبی و مشکلات هضم غذا و درد معده نیز مؤثر است.
تقویت حافظه با استفاده از خواص دمنوش بادرنجبویه
آزمایش‌ها نشان داده است که یکی از خواص دمنوش بادرنجبویه تقویت حافظه است. ضمن این که قدرت تمرکز و یادگیری را بالا می‌برد.
تسکین درد دندان
این گیاه به طور معمول برای تسکین درد در طب سنتی توصیه می‌شود. از خواص ضدالتهابی و ضددرد بادرنجبویه می‌توان برای درمان دندان‌درد به‌صورت موضعی استفاده کرد.
درمان روماتیسم
خواص بادرنجبویه موجب شده است که به‌عنوان داروی گیاهی برای درمان بیماری روماتیسم تجویز شود. طبع گرم و خشک و خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی این گیاه باعث شده است که برای کاهش دردهای ناشی از روماتیسم مؤثر باشد.
کاهش علائم سرماخوردگی
خواص دمنوش بادرنجبویه برای کاهش علائم سرماخوردگی هم مفید است. مصرف این دمنوش در دوران سرماخوردگی می‌تواند التهاب گلو را کم کند و منجر به کاهش سرفه و آبریزش بینی شود.
دیگر خواص بادرنجبویه
خواص بادرنجبویه به مواردی که در بالا اشاره شد ختم نمی‌شود و از دیگر فواید مصرف آن به شکل‌های مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دفع‌کننده سموم بدن
- مسکن درد گوش و کاهش‌دهنده علائم میگرن
- رفع درد معده ناشی از اعصاب و هیستری و یرقان
- جلوگیری از استفراغ
- استفاده موضعی برای تسکین درد کمر و زانو
- درمان تپش قلب ناشی از مشکلات عصبی
- تقویت سیستم ایمنی با مقابله با عفونت‌ها و ورود باکتری و ویروس به سلول‌های بدن
- درمان قولنج در نوزادان
- درمان اسهال
استفاده از خواص بادرنجبویه برای لاغری
از خواص دمنوش بادرنجبویه می‌توان برای لاغری هم استفاده کرد. مصرف این دمنوش در طی روز باعث ایجاد حس سیری کاذب می‌شود و جلوی پرخوری را می‌گیرد. این مسئله را همواره مدنظر داشته باشد که مصرف هیچ دمنوشی به‌تنهایی نمی‌تواند شما را به وزن دلخواهتان برساند. بلکه در کنار آن تغییر سبک زندگی و داشتن فعالیت بدنی منظم ضروری است. ضمن این که مصرف این دمنوش باهدف لاغری باید زیر نظر افراد متخصص صورت گیرد، در غیر این صورت نباید آن را مصرف کنید.
دمنوش این گیاه دارای پلی‌فنول‌هایی است که مصرف انرژی و اکسیداسیون چربی را بالا می‌برند و در کاهش وزن کمک‌کننده هستند. بادرنجبویه ادرارآور است که در سم‌زدایی بدن مؤثر است و سوخت‌وساز را بالا می‌برد. این گیاه در کاهش چربی‌های مضر بدن نیز مؤثر است. مصرف دمنوش این گیاه پیش از مصرف وعده‌های غذایی می‌تواند مفید واقع شود.
عوارض مصرف بادرنجبویه و تداخل دارویی
برای بهره‌بردن از خواص دمنوش بادرنجبویه مصرف آن باید کنترل شده باشد. به دلیل این که استفاده طولانی‌مدت از آن می‌تواند عوارضی منفی را به دنبال داشته باشد. مصرف آن تنها در طی درمان توصیه می‌شود. از مصرف بی‌رویه آن باید خودداری شود. به طور حتم، مصرف این گیاه دارویی باید زیر نظر پزشک و افراد متخصص صورت گیرد. برخی از عوارض مصرف آن در ادامه آورده شده است:
- برای مصرف بادرنجبویه به هر شکل در دوران شیردهی باید حتماً با پزشک مشورت کنید.
- زنان باردار باید از مصرف این گیاه در دوران بارداری به‌شدت خودداری کنند.
- مصرف این گیاه در افراد دارای مزاج گرم ممکن است باعث بروز نشانه‌هایی مثل گرگرفتگی، خارش و قرمزی شود.
- احتمال بروز حساسیت به گیاه بادرنجبویه وجود دارد.
- پیش از استفاده موضعی از بادرنجبویه باید ابتدا آن را روی بخش کوچکی از دست امتحان کنید و مطمئن شوید که به آن حساسیت ندارید. در صورت بروز قرمزی از مصرف آن خودداری کنید.
- عصاره هیدرو الکلی بادرنجبویه تأثیر داروی خواب‌آور پنتوباربیتال را بیشتر می‌کند.
- مصرف بادرنجبویه همراه با داروی لووتیروکسین که برای کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شود، می‌تواند به علت داشتن خواص ضد تیروکسینی با آن تداخل دارویی ایجاد کند.
- این گیاه به علت مهار غلظت سروتونین با مصرف داروهای ضدافسردگی تداخل پیدا می‌کند.
- بادرنجبویه می‌تواند فشار داخل چشم را بالا ببرد و موجب کاهش تأثیرات داروهای گلوکوم شود.