غیر متعهدها؛ نیم قرن پرچمدار استقلال خواهی، برابری و صلح
26 شهريور 1395 ساعت 10:05
حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران روز جمعه به ونزوئلا سفر کرد تا ضمن سپردن ریاست جنبش عدم تعهد (NAM) به کشور میزبان، در هفدهمین اجلاس سران این جنبش نیز شرکت کند.
به گزارش ایرنا، با برگزاری هفدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در جزیره مارگاریتا ونزوئلا ، ریاست چهار ساله جمهوری اسلامی ایران بر این جنبش به پایان رسید. جمهوری اسلامی ایران در شانزدهمین اجلاس سران عدم تعهد در تابستان ۱۳۹۱ (اوت ۲۰۱۲) در تهران، ریاست غیرمتعهدها را از مصر تحویل گرفته بود و قرار بود سال گذشته ریاست را به ونزوئلا منتقل کند که به دلیل تعویق اجلاس ونزوئلا ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد نیز یک سال تمدید شد.
اجلاس سران عدم تعهد معمولا هر سه سال یک بار در پایتخت یکی از کشورهای عضو برگزار می شود. رئیس کشور میزبان اجلاس نیز ریاست دوره ای جنبش عدم تعهد را بر عهده می گیرد. رییس جمهوری کشورمان در حاشیه اجلاس غیرمتعهدها با تعدادی از سران کشورهای جهان نیز دیدار و گفت و گو میکند.
پیش از این نیز محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان صبح روز سه شنبه ۲۳ شهریور در راس هیات کارشناسی برای شرکت در اجلاس غیرمتعهدها عازم جزیره مارگاریتای ونزوئلا شده بود. پیش از نشست سران غیرمتعهد در روزهای گذشته نشست کارشناسان ارشد و وزیران امور خارجه برگزار شد. آخرین نشست کمیته هماهنگی جنبش عدم تعهد به ریاست ایران روز پنجشنبه گذشته (۱۸ شهریور) به منظور انجام هماهنگیهای لازم پیش از برگزاری اجلاس سران، در مقر سازمان ملل در نیویورک برگزار شد. در این نشست پیشنویس سند نهایی اجلاس سران مورد تایید قرار گرفت و بدین ترتیب آماده ارسال به اجلاس سران در ونزوئلا شد. این پیش نویس ۱۹۴صفحه ای مشتمل بر یک مقدمه، سه فصل و ۹۰۷ بند است که در آن مواضع جنبش عدم تعهد درباره موضوعات مختلف بینالمللی و منطقهای تبیین شده است.
**تاریخچه جنبش عدم تعهد
اصطلاح عدم تعهد (non-alignment) را اولین بار «وی.کی. کریشنا منون» دیپلمات هندی در سال ۱۹۵۳ (۱۳۳۲ خورشیدی) در سازمان ملل به کار برد. در آوریل ۱۹۵۴ گروهی از کشورهای آسیایی در شهر کلمبو پایتخت سریلانکا گرد هم آمدند تا درباره همکاری با یکدیگر و با کشورهای تازه استقلال یافته آسیایی و آفریقایی بحث و تبادل نظر کنند که این اولین تلاش عملی کشورهای در حال توسعه در اوایل دوران جنگ سرد برای همکاری و دستیابی به مواضع مشترک بود. جواهر لعل نهرو در این کنفرانس بار دیگر اصطلاح عدم تعهد را به کار برد. لعل نهرو همچنین در سخنرانی خود از پنج اصل راهنما در روابط هند با چین نام برد که این پنج اصل بعدها به پایه و اساسی برای جنبش عدم تعهد تبدیل شد. این اصول عبارت بودند از: احترام متقابل به تمامیت ارضی و حق حاکمیت، عدم تجاوز متقابل ، عدم مداخله متقابل در امور داخلی ، برابری و نفع متقابل ، و همزیستی مسالمت آمیز.
کنفرانس باندونگ اندونزی در سال ۱۹۵۵ که با شرکت شماری از کشورهای آسیایی و آفریقایی به میزبانی «سوکارنو» رئیس جمهوری اندونزی برگزار شد ، نقطه عطفی در مسیر شکل گیری جنبش عدم تعهد بود سوکارنو در ترویج ایده عدم تعهد و شکل گیری جنبش غیرمتعهدها نقش مهمی داشت. کشورهای شرکت کننده در این کنفرانس اعلام کردند که تمایل به جهتگیری در قطببندی جنگ سرد ندارند و در همین ارتباط بیانیهای در تاکید بر ارتقای صلح و همکاری جهانی صادر کردند که در بر دارنده پنج اصل نهرو بود.
شش سال پس از کنفرانس باندونگ ، اولین کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد به ابتکار «یوزیپ بروز تیتو» رئیس جمهوری یوسگلاوی در سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد برگزار شد.
در کنفرانس لوزاکا در سپتامبر ۱۹۷۰ کشورهای شرکت کننده دو مساله حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه ها و همچنین دوری جستن از معاهدات و اتحادهای نظامی قدرت های بزرگ را به عنوان هدف های جنبش مشخص کردند. مخالفت با استقرار پایگاههای نظامی در کشورهای خارجی نیز به عنوان هدف دیگری مشخص شد.
سوکارنو ، جواهر لعل نهرو ، تیتو ، جمال عبدالناصر و اکوامه انکروما سران سابق اندونزی ، هند ، یوگسلاوی ، مصر و غنا به عنوان بنیاندگذاران جنبش عدم تعهد شناخته میشوند. همگی این رهبران طرفدار یک موضع متعادل و حد وسط بین دو بلوک غرب و شرق دوران جنگ سرد برای کشورهای در حال توسعه بودند. این جنبش به مثابه نشانه ای از پایان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذیرش سلطه قدرتهای بزرگ و مجمعی برای اعلام نظرات و مواضع کشورهای در حال توسعه بود و عضویت در آن به منزله دستیابی به استقلال در زمینه های گوناگون به شمار می آمد.
نام «جنبش عدم تعهد» اولین بار در پنجمین کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد در سال ۱۹۷۶ در کلمبو سریلانکا به کار رفت که کشورهای شرکت کننده به عنوان «کشورهای عضو جنبش» مشخص شدند. جنبش عدم تعهد ساختار و تشکیلات یک سازمان رسمی را ندارد که علت آن با فلسفه وجودی این تشکل برای وارد نشدن در ترتیبات ژئوپولتیک و نظامی مرتبط است. در واقع بنیانگذاران جنبش عدم تعهد چون مخالف دسته بندیها و بلوک سازیهای جهانی بودند نمی خواستند به جنبش و تشکل خود شکل یک سازمان مشخص را بدهند. با این حال در سال ۱۹۹۶ برخی مبانی ساختاری و سازمانی برای این تشکل تعریف شد که طبق آن کنفرانس اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد عالیترین نهاد تصمیمگیر این جنبش تلقی میشود. شرایط عضویت در جنبش عدم تعهد مطابق با مبانی اصلی سازمان ملل متحد است و کشور نامزد عضویت باید رویه عملی مطابق با «اصول باندونگ» نشان داده باشد.
بنیانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشینان بعدی اعتقاد داشته اند که با توجه به تنوع جغرافیایی و سیاسی کشورهای عضو، در صورت ایجاد ساختارهای رسمی سازمانی ممکن است جنبش عدم تعهد دچار فروپاشی شود زیرا سازمانی فراملی متشکل از بیش از یکصد شور با اهداف و ایدئولوژیهای مختلف قادر به ایجاد ساختاری اداری برای اجرای سیاستهای مورد توافق همه نخواهد بود.
جنبش عدم تعهد در دوره پس از جنگ سرد با چالشهای گوناگونی رو به رو شد و حتی به زعم برخی فلسفه وجودی آن زیر سوال رفت و حتی چند کشور معدود از این جنبش خارج شدند ؛ با این حال ، کشورهای فعال جنبش آن را همچنان سر پا نگاه داشتند و در طول زمان و مشخص شدن گروه بندی های سیاسی پس از دوران جنگ سرد و اعمال نفوذ برخی قدرت های غربی در امور داخلی کشورها و مناطق دیگر، ضرورت وجودی جنبش عدم تعهد به عنوان تشکلی از کشورهای خواستار استقلال و برابری در سطح جهان به اثبات رسید. در حال حاضر ۱۲۰ کشور عمدتا از آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین که دو سوم اعضای سازمان ملل را تشیل میدهند در جنبش عدم تعهد عضویت دارند و این جنبش همچنین با داشتن ۱۷ عضو ناظر از جمله چین و برزیل ، بطور عمده نگرشها و دیدگاههای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور های در حال توسعه را نمایندگی می کند. تصمیم گیری در کلیه اجلاسهای جنبش عدم تعهد نیز براساس اجماع کشورهای عضو است.
**عضویت ایران در جنبش عدم تعهد
ایران پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹) به علت عضویت در پیمان نظامی بغداد (پیمان سنتو) به عضویت جنبش غیرمتعهدها در نیامد و در واقع شرایط عضویت در این جنبش را نداشت . اما با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم وابسته پهلوی و انحلال پیمان سنتو، جمهوری اسلامی ایران در سپتامبر ۱۹۷۹ همزمان با ششمین اجلاس سران غیرمتعهدها در هاوانا پایتخت کوبا به عضویت این جنبش درآمد.
جمهوری اسلامی ایران براساس اصول استقلالطلبانه انقلاب اسلامی که در شعار «نه شرقی ، نه غربی ، جمهوری اسلامی» تبلور یافت ، همواره در نزدیک طول مدت عضویت خود در جنبش عدم تعهد برای برای استفاده از ظرفیتهای این جنبش جهانی برای تاکید بر مواضع اصولی و عزتخواهانه انقلاب اسلامی ایران و دفاع از حقوق ملتهای جهان در برابر زیاده خواهی های نظام سلطه استفاده کرده است.
جنبش عدم تعهد نیز در مقابل در حد ظرفیت های موجود خود در دفاع از مواضع اصولی و منافع ایران موضعگیریهایی داشته است که از آن جمله می توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر ۱۳۶۷، حمایت از اجرای قطعنامه ۵۹۸ و دفاع از برنامه صلحآمیز هستهای ایران اشاره کرد.
غیرمتعهدها در نشستهای شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین بارها در بیانیههایی از این شورا خواستهاند به دور از فشارهای سیاسی و اعمال نفوذ کشورهای غربی ضمن پاسداری از حقوق هسته ای ملتهای جهان ، برای خلع سلاح هستهای و نظارت بر برنامه هسته ای همه کشورها و رژیم ها از جمله رژیم صهیونیستی اقدام کند.
حمایت جنبش عدم تعهد از مواضع ایران در موضوع هسته ای از این جنبه قابل اهمیت بوده است که دفاع ایران از حقوق هسته ای خود به معنای دفاع از حقوق هسته ای همه کشورهای درحال توسعه بود و نوع برخورد و تعامل با موضوع هسته ای ایران میتوانست به سیاست و نسخه واحدی برای این کشورها نیز تبدیل شود.
در این میان ، برگزاری شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران در تابستان ۱۳۹۱ در زمان اوج تحریم های ظالمانه غرب علیه ملت ایران ، نقطه عطفی در تاریخ جنبش عدم تعهد بود. در حالی که چند کشور زیادهخواه غربی با اعمال تحریمهایی مدعی انزوای جهانی ایران بودند ، حضور نمایندگان بیش از ۱۲۰ کشور شامل سران دهها کشور و شخصیتهایی مانند بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد در تهران، نشان داد که انزوای ایران در واقع توهم و سیاست شکست خورده چند کشور است که خود را به معنای کل جهان می پندارند.
مهم ترین مواضع جمهوری اسلامی ایران که در کنفرانسهای اجلاس سران این جنبش بیان شده است ، عبارتند از: درخواست برای ارتقای نقش جهانی جنبش با هدف تحقق برابری در عرصه بینالمللی ، حرکت جنبش به سوی جنبه ایجابی و نقش آفرینی و رهبری در جهان معاصر، لزوم تقویت هویت جنبش بر اساس صلح، معنویت و محبت و تحقق آرمان های بشری برای غلبه بر ناامنی و تبعیض و بی ثباتی، تلاش برای تصحیح روندهای یکجانبه گرایانه و تبعیض آلود موجود؛ و همچنین تقویت جنبش غیرمتعهدها از طریق تعاملات فرهنگی و سیاسی اعضا و لزوم بازنگری کلی در اهداف و ساختار شورای امنیت سازمان ملل متحد.
قطعنامه پایانی شانزدهمین اجلاس غیرمتعهدها که «بیانیه تهران» نامیده شده است در ۱۱ بند به تصویب رسید که در آن به مسائل متنوعی از جمله بحران های سیاسی و اقتصادی، موضوع فلسطین، حق دارا بودن انرژی صلح آمیز هسته ای و صلح پایدار جهانی اشاره شده است.
بازخوانی بیانات رهبر معظم انقلاب در اجلاس عدم تعهد در تهران
حضرت آیتالله خامنهای رهبر انقلاب در اجلاس شانزدهم غیرمتعهدها در تابستان ۱۳۹۱ در تهران فرمودند : همان طور که «احمد سوکارنو» یکی از بنیانگذاران این جنبش در کنفرانس معروفِ باندونگ در سال ۱۹۵۵ گفت، مبنای تشکیل عدم تعهد، نه وحدت جغرافیایی یا نژادی و دینی، بلکه وحدت نیاز است. آن روز کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، به پیوندی که بتواند آنها را از سیطره شبکه های اقتدارگرا و مستکبر و سیری ناپذیر مصون بدارد، نیازمند بوده اند؛ امروز با پیشرفت و گسترش ابزارهای سلطه گری، این نیاز همچنان پابرجا است.
ایشان خاطرنشان کردند: شرایط کنونی جهان فرصتی شاید تکرارنشدنی برای جنبش عدم تعهد است. سخن ما آن است که اتاق فرمان جهان نباید با دیکتاتوری چند کشور غربی اداره شود. باید بتوان یک مشارکت دموکراتیک جهانی را در عرصه مدیریت بین المللی شکل داد و تضمین کرد. این است نیاز همه کشورهایی که مستقیم یا غیرمستقیم از دست اندازی چند کشور زورگو و سلطه طلب زیان دیده اند و میبینند.
رهبر معظم انقلاب تاکید کردند: شورای امنیت سازمان ملل دارای ساختار و سازوکاری غیرمنطقی، ناعادلانه و کاملا غیر دموکراتیک است؛ این یک دیکتاتوریِ آشکار و یک وضعیت کهنه و منسوخ و تاریخ مصرف گذشته است. با سوء استفاده از همین سازوکار غلط است که آمریکا و همدستانش توانسته اند زورگوییهای خود را در لباس مفاهیم شریف بر دنیا تحمیل کنند. آنها میگویند «حقوق بشر» ، و منافع غرب را اراده میکنند؛ میگویند «دموکراسی» ، و دخالت نظامی در کشورها را به جای آن مینشانند؛ میگویند «مبارزه با تروریسم»، و مردم بیدفاع روستاها و شهرها را آماج بمبها و سلاحهای خود میسازند.
**اجلاس هفدهم غیرمتعهدها زیرسایه بدعهدی غربیها در برجام
هفدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در حالی برگزار می شود که بیش از یک سال از توافق هسته ای ایران و کشورهای ۱+۵ (برجام) گذشته و نقض عهد کشورهای غربی در ایجاد شرایط لازم برای منتفع شدن ایران از لغو تحریم ها برای بسیاری از کشورهای مستقل جهان آشکار شده است.
در این حال باید منتظر ماند و دید جنبش عدم تعهد که همواره تلاش کرده با اجماع بر سر مواضع مستقل و اصولی بایستد در این زمینه چه موضع گیری خواهد داشت.
اما در پایان آنچه مسلم است اینکه جنبش عدم تعهد با گذشت بیش از نیم قرن از اعلام وجود و فعالیت خود و با وجود تمام فراز و نشیب ها و اختلافات موجود میان برخی از کشورهای عضو ، با ایستادگی کشورهای قدرتمند و مقتدری همانند جمهوری اسلامی ایران همچنان میتواند پرچمدار استقلال؛ منادی برابری و رفع ظلم و تبعیض در عرصه بین المللی؛ و نقطه امید و اتکای ملتهای ستم دیده جهان باشد.
کد مطلب: 392523
آدرس مطلب: http://alef.ir/vdcb55bffrhb9sp.uiur.html?392523