الف - ایران مقتدر؛ جمعيت 150 میلیوني

*محمد قنادی

مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با مسئولان نظام نسبت به استمرار سیاست‌های سال‌های گذشته در حوزه جمعیت موضع گرفتند و از مطلوب بودن جمعیت 150 میلیون نفری برای کشور سخن به میان آوردند. با توجه به حساسیت‌هایی که نسبت به این موضوع وجود دارد ممکن است برخی از افراد به صورت علنی و یا غیرعلنی نسبت به این فرمایشات موضع‌گیری کنند فلذا در اینجا تلاش شده است با برخی از توضیحات، درستی این سخنان تبیین شود و بیان شود که ظرفیت مطلوب کشور برای افزایش جمعیت حتی فراتر از 150 میلیون نفر است و نه تنها جای نگرانی از افزایش جمعیت نیست بلکه روند رو به رشد کشور در زمینه های مختلف علمی و فناوری و اقتصادی نشان دهنده‌ی نیاز کشور به افزایش جمعیت و از همه مهم‌تر جلوگیری از متوقف شدن رشد جمعیت و سالخوردگی جمعیت است.

1- کشور پهناور ایران به لحاظ اقلیمی دارای ظرفیت بالایی برای جمعیت است؛ برخلاف تصور عمومی جامعه، ایران به لحاظ سرزمین‌هاي زیستی رتبه بالایی را داراست. در حالی که ایران با وسعت 1.6 میلیون کیلومتر مربع در رتبه 18 کشورهای جهان قرار دارد به لحاظ سرزمینهای زیستی با حدود 616 هزار کیلومتر مربع در رتبه 15 کشورهای دنیا قرار دارد. تراکم جمعیتی ایران با جمعیت 75 میلیون نفر در حدود 50 نفر در کیلومتر مربع است و اين در حالي است كه به نسبت اكثر كشورهاي منطقه و جهان تراكم پاييني است و از آن مهم تر تراكم زيستي كشور در حدود 116 نفر در كيلومتر مربع است كه باز هم به نسبت اكثر كشورهاي جهان در رتبه‌ي بسيار پاييني قرار دارد.

2- موضوع آب مسئله اي است كه براي بسياري از افراد دغدغه ايجاد كرده است و بالاتر رفتن جمعيت كشور را ناسازگار با ذخاير سالانه آب كشور مي دانند. در اين مورد بايد اين توضيح را داد كه در حال حاضر ايران به لحاظ مصرف آب در رتبه 11 جهاني قرار دارد در حالي كه به لحاظ جمعيت در رتبه 18 جهان است يعني كشور ما در مصرف آب شديداً دچار سوءمصرف است. از تمام آب مصرفي در ايران حدود 90 درصد در بخش كشاورزي مصرف مي شود و 2 درصد در صنعت و در حدود 8 درصد مصرف شهري است؛ اين واقعيت در شرايطي است كه در بخش كشاورزي تا 40 درصد سوءمدیریت مصرف آب وجود دارد یعنی با کمی اصلاح در بخش کشاورزی معادل چندین برابر جمعیت فعلی ظرفیت آب آزاد خواهد شد.

3- معضل بیکاری شاید مهم‌ترین مشکلی باشد که برخی منتقدان افزایش جمعیت به آن اشاره دارند. این انتقاد در شرایطی است که یکی از مهم‌ترین عوامل اشتغال‌زایی در کشورها وجود بازار است؛ افزایش جمعیت یعنی افزایش نیاز به کالا و خدمات و از آن فراتر ایجاد خواسته‌ها جدیدتر و متنوع‌تر در کالا و خدمات. از طرف دیگر جمعیت بیشتر یعنی نیروی کار بیشتر و این به معنای افزایش رشد اقتصادی است. موضوع مهم و اساسی در مسئله جمعیت، تغییرات کُند و بسیار زمان‌بَر آن است چرا که هر جامعه پس از تغییر سیاست‌های جمعیتی‌اش نزدیک به سه دهه باید منتظر بماند تا نتایج این تغییرات را مشاهده کند؛ به همین دلیل مطرح کردن مشکلات کنونی جامعه مانند بیکاری در مخالفت با افزایش جمعیت غلط و از روی عدم تسلط مطرح کنندگان اینگونه مباحث بر مسئله های اجتماعی است.

4- کشورهای پرجمعیت نه تنها در عرصه اقتصادی قدرتمند‌ترند بلکه در عرصه علم و فناوری نیز ظرفیت بالاتری را تولید علم و خلق فناوری دارند. به طور مثال کشور روسیه با 147 میلیون نفر جمعیت دارای یک میلیون متخصص هوافضا است آیا می توان تصور کرد کشوری که به طور مثال در مجموع 2 میلیون نفر جمعیت دارد یک میلیون متخصص هوافضا داشته باشد؟! بسیاری از تخصص‌ها و شاخه‌های علمی و فنی مستلزم وجود جمعیت است. ایران در مسیر پیشرفت قرار دارد و به سوی اقتدار منطقه‌ای و جهانی در حرکت است، سال 1404 چشم‌انداز توسعه و برتری منطقه‌ای ایران و سال 1435 چشم‌انداز مرجعیت علمی ایران در جهان است. دستیابی به این چشم‌اندازها تنها در گروی رشد مستمر و البته عقلانی جمعیت است.

در پایان باید متذکر شد که تشویق به افزایش جمعیت به معنای بازگشت به رشد جمعیت در دهه 60 نیست بلکه باید با تدوین سیاست‌های درست در حوزه جمعیت، شرایط را برای به تعادل رسیدن فرزندآوری خانواده ها فراهم کرد؛ نه تعداد بسیار زیاد فرزندان برای خانواده‌ها و جامعه مطلوب است و نه بسنده کردن به یک یا دو فرزند. مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران اعم از دولت و مجلس باید سیاست‌هایی را اتخاذ و اجرا کنند که شرایط اقتصادی و اجتماعی برای خانواده ها به نحوی تغییر کند که ایشان تشویق و ترغیب به داشتن فرزندان بیشتری شوند. این سیاست ها از حوزه فرهنگ سازی تا حمایت های مالی از تولد فرزندان بیشتر را در بر خواهد گرفت.

*کارشناس شبکه تحلیل‌گران تکنولوژی ایران (ایتان)