اخيرا انتشار بخش هايي از سند سياست گذاري حزب جمهوريخواه در كنار سخنان دونالد ترامپ عليه برجام، زمينه توجه مجدد رسانه ها به اعتبار حقوقي برجام شده است!
در متن سند منتشره جمهوريخواهان مي خوانيم:
«ما، توافق دولت ايالات متحده با ایران را توافقی شخصی بین رئیس جمهور و شریکان شخصی اش دانسته و آن را برای رئیس جمهور بعدی غیر الزام آور می دانیم... برجام بدون به دست آوردن تأیید دو سوم سنا، الزامات مربوط به "معاهده" را ندارد.»(١)
هر چند چنين موضعي در قبال برجام، همسو با اظهارات و تبليغات "سياسيون برجام پسند" نيست اما بي ارتباط با واقعيات و خوانش طرف ايراني از برجام نيز نمي باشد.
در واپسين روزهاي مردادماه ٩٤، محمد جواد ظريف مصاحبه اي با "پايگاه الف" انجام داد و روايت خود از جايگاه حقوقي برجام را تشريح نمود.(٢)
«من معتقد هستم که برجام یک توافق بین المللی نیست که نیاز به تصویب مجلس داشته باشد... در واقع کنگره هم نگفته است که این یک قرارداد بین المللی است که باید تصویب شود.»
همچنين وزير خارجه جمهوري اسلامي در همين مصاحبه ياداوري كرد: «ما یک امکانی داریم که اگر طرف مقابل تخلفی کرد، بازگشت پیدا می کنیم. طرف مقابل هم این امکان را دارد که اگر ما تعهداتمان را اجرا نکردیم بازگشت پیدا کند.»
آقاي حسن روحاني، رييس جمهور كشورمان نيز در نشستي خبري با تبيين جايگاه حقوقي برجام و ميزان الزام آور بودنش چنين فرمود:
« امروز یک معاهده جدید وجود ندارد و در برجام هم گفته شده ایران به صورت داوطلبانه این کار را انجام می دهد. ضمن اینکه هیچ یک از کشورهای ۱+۵ برجام را به پارلمان خود نبرده اند که ما ببریم. اگر برجام را به مجلس ببریم الزامی برای دولت می شود، یعنی کار را به نفع طرف مقابل انجام دهیم البته ممکن است برخی ها نظرشان این باشد که باید به مجلس برود اما در آن صورت چیزی را که تا به حال رییس جمهور و وزیر خارجه امضا نکرده اند باید امضا کنند یعنی الزاماتی را بر خودمان وارد کنیم که هیچ کشوری نکرده است.» (٣)
آنچنان كه آشكار است، اين اظهار نظرات رييس جمهور و وزير خارجه ايران در پاسخ به چرايي عدم ارسال لايحه برجام به مجلس شوراي اسلامي مي باشد. با اينحال ماده واحده مصوب مجلس شوراي اسلامي، از سوي برخي رسانه ها با عنوان درشت «تصويب برجام» تيتر شد.
ابراهيميان، سخنگوي شوراي نگهبان روز ٢٥ مهرماه، كنفرانس خبري ويژه اي تشكيل داد و با ريزبيني تاكيد كرد «برخي تيترها با عنوان "تصويب برجام" رهزن است و مخاطب را به اشتباه مي اندازد».
او اضافه بر اين نيز توضيحات مفصلي داشت از جمله اينكه:
«ما در شورای نگهبان به این نتیجه رسیدیم که برجام یک سند حقوقی نیست... برجام یک قرارداد بین المللی نیست که آن را بررسی کنیم؛ بلکه یکسری قول و قرار و برنامه اجرایی است که دولت در هنگام اجرای آن ها باید یکسری قواعد را رعایت کند... نه مجلس و نه شورای نگهبان اقدامات مشروحی را که در برجام آمده، تصویب نکرده اند و این به معنی موافقت و یا مخالفت با برجام نیست؛ چون آن اقدامات به یک سند حقوقی تبدیل نشده و یک سند سیاسی بوده و قول و قراری برای یکسری اقدامات اجرایی بین دو طرف بوده است.» (٤)
بعبارتي آنچنانكه برجام نزد مراجع قانوني جمهوري اسلامي يك سند حقوقي شناخته نمي شود، در ايالات متحده امريكا نيز اعتبار يك توافق حقوقي بين المللي را ندارد.
(نامه رهبر انقلاب خطاب به رييس جمهور و رييس شوراي عالي امنيت ملي حاوي «الزامات اجراي برجام» نيز بيرون از اين مباحث بوده و يك حكم در چارچوب نظام حقوقي ملي ايران محسوب مي شود.)
فراتر از جمعبندي مقامات جمهوري اسلامي از ميزان وفاداري امريكا به تعهدات برجامي اش، بايد در نظر داشت كه برجام بندهاي متعددي دارد كه زمينه طرح خواست "بازرسي هاي گسترده" از اماكن غير هسته اي را فراهم مي آورد.
آنچنان كه در قطعنامه ٢٢٣١ پيش بيني شده است، مقاومت ايران در برابر خواسته هاي نا متعارف بازرسي، اين راه رفته را به نقطه اعتبار و حاكميت قطعنامه هاي پيشين باز خواهد گرداند و همان مقررات قطعنامه هاي پيشين شوراي امنيت، بازگشت تحريم هاي جهاني را تضمين خواهد كرد.
(تحريم هاي ثانويه امريكا اگر چه اهرم موثر تشديد فشار هستند، اما تنها بخشي از تخريب فضاي بين المللي عليه ايران بشمار مي روند و بدون جلب اجماع جهاني بر رهبري امريكا عليه برنامه هسته اي ايران نيز احكام قطعنامه ها وضعيت تحريمي دشواري بر كشورمان تحميل خواهند كرد.)
فارغ از پيروزي هر سياستمداري در انتخابات امريكا، رويه چند ماه اخير طرف مقابل كه در سكوت طرف ايراني با به روز كردن ليست تحريم هاي جاري، فشار تحريمي خود بر جمهوري اسلامي را ادامه داده، ميدان تقابل را پيچيده تر كرده است.
ضمنا اين احتمال را همواره بايد در نظر داشت كه به تكرار تمام سال هاي بحران هسته اي، خواست بازرسي هاي گسترده به عنوان ابزار قدرتمند مهار ايران، همچنان سايه ابهام را بر آينده اين پرونده گسترانيده است.
«ايراد و انتقادات بسياري» به برجام وارد شده كه مهمترين آن سكون و چشم انتظاري براي يك آينده مبهم است.
آيت الله خامنه اي در اولين سخنراني سال ١٣٩٤ فرمود:
« وقتی که اجازه نمیدهند که شما برای زمین خودت از بیرون آب بیاوری، باید چاه حفر کنی و از درون زمین خودت آب بیرون بیاوری تا محتاج آب آن همسایه‌ی بخیل نباشي» (٥)
يالله! نبايد معطل شد...
١- http://goo.gl/QyF75E
٢- http://goo.gl/1ujNSQ
٣- http://goo.gl/Ze3OZd
٤- http://goo.gl/vs19KR
٥- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29236
