الف - آ‏يا سه دهک بالا‏ي درآمد‏ي 70% ‏يارانه‏ها را مي‏برند؟

آ‏يا سه دهک بالا‏ي درآمد‏ي 70% ‏يارانه‏ها را مي‏برند؟

سیاست اصلاح قیمت حاملهای انرژی از ملزومات شفاف سازی حساب‏های کشور است و می‏تواند باعث اصلاح ساختار صنعت، کشاورزی و خدمات شده و تاثیر بسزایی در بهره‏وری بهینه از انرژی بر جای گذارد و البته این کار شهامت خودش را می‏طلبد که تجربه نشان می‏دهد فقط از جناب دکتر احمدی‏نژاد ساخته است. با این حال لازم است برای آماده‏سازی جامعه ، اطلاعات پایه و اسناد پشتیبان آن منتشر شود تا حداقل آنهایی که با نیت خدمت به اسلام و مسلمین شک و شبهه‏ای دارند به اقناع برسند و برای اجرای این کار عظیم کمک کنند چراکه بدون اطلاعات پایه قابل اتکا نمی‏توان پا به عرصه‏ای گذاشت که همه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی را جابجا می‏کند.

سالهاست که گفته می‏شود که 3 دهک بالا درآمدی 70درصد یارانه‏هایی را که توسط دولت پرداخت می‏شود، مصرف می‏کنند و 7 دهک دیگر فقط از 30 درصد آن بهره‏مند می‏شوند، حال سوال این است که آیا این برداشت واقعیت دارد یا اینکه یکی آنرا گفته و دیگران باور کرده و آن را تکرار و حتی تقویت کرده‏اند، در این مقاله سعی شده است با استفاده از آمارهای رسمی دستگاههای دولتی واقعیت را تا آنجا که بطور یک مقاله اجازه می‏دهد در بخش یارانه‏های انرژی روشن کنیم.

براساس ترازنامه انرژی سال 1385 که توسط دفتر برنامه‏ریزی کلان برق و انرژی معاونت امور برق و انرژی وزارت نیرو تهیه و منتشر شده است ترکیب بهره‏مندی از یارانه‏های انرژی در بخش‏های مختلف کشور در سال 1385 به شرح جدول زیر بوده است.

جدول 1- ترکیب بهره‏مندی از یارانه‏های انرژی در بخش‏های مختلف کشور(درصد)

شناخت ترازنامه انرژی وزارت نیرو در سال1385

جدول 2- ترکیب یارانه حامل‏های انرژی در سال 1385 به تفکیک حامل‏های مذکور ( درصد)

مأخذ: ترازنامه انرژی وزارت نیرو در سال1385

ترکیب جدول 2 در سال 1385 در شرایطی بود که مصرف روزانه حامل‏های انرژی به قرار جدول 3 بوده است.

جدول3 - مقدار متوسط روزانه مصرف حامل‏های انرژی در سال 1385

*مصرف گاز طبیعی شامل مصرف نیروگاهها، صنایع خانگی و تجاری است.
مأخذ: ترازنامه انرژی وزارت نیرو در سال1385

با مراجعه به جدول 2 ملاحظه می‏شود که آنچه به عنوان مصرف خصوصی ( توسط همه دهک‏های درآمدی جامعه شهری و روستایی) بوده است، حدود 50 درصد یارانه بنزین ( توسط خودروهای شخصی و موتورسیکلت‏ها ) و 25.7 درصد کل یارانه‏ها در بخش خانگی بوده است که جمع آنها حدود 37.9 درصد می‏شود حال همانطور که در جدول 2 مشاهده می‏گردد در سال 1385 حدود 28.2 درصد یارانه‏ها مربوط به مصرف نفت و گاز بوده است که براساس آمارهای ترازنامه انرزی سال 1385 حدود 53.27 درصد آنها در سیستم حمل و نقل( کامیون، اتوبوس، مینی‏بوس )، 13.21 در کشاورزی، 9.48 درصد در صنعت، 14.96 درصد در نیروگاهها،3.76 درصد در بخش عمومی، 2.8 درصد در بخش تجاری و فقط 2.7 درصد در بخش خانگی مصرف شده است.جدول زیر درصد ترکیب یارانه‏های حامل انرژی به تفکیک بخش‏های مختلف مصرف‏کننده و نوع حامل در سال1385 را نشان میدهد.

جدول 4- درصد ترکیب یارانه‏ حامل‏های انرژی به تفکیک بخش‏های مختلف مصرف‏کننده و نوع حامل در سال1385(درصد)

مأخذ: ترازنامه انرژی در سال1385

همه جدوال بالا نشان می‏دهد که 37.9 درصد یارانه‏ها در سال1385 دربخش خانگی و حمل ونقل شخصی( خودروهای شخصی و موتورسیکلت) مصرف شده است که اگر 3 درصد تجاری را هم به آن اضافه کنیم نزدیک 41 درصد خواهد شد.

حال سوال این است، آیا صاحبان موتورسیکلت‏ها، حدود 2 میلیون پیکان، بیش از 2 میلیون پراید، صدها هزار رنو، پی کی، سیناد، خودروهایی با بیش از ده سال عمر، در دهکهای 10، 9، 8 و یا حتی 7 قرار دارند، آیا نفت سفید و گاز مایع و نفت گاز مصرف خانگی که از یارانه (یا به عبارت بهتر از فرصت‏‏های کشور) بیشتری نسبت به بنزین، گاز طبیعی و برق استفاده می‏کردند، در سال 1385 توسط دهک‏های 10، 9،8 و حتی 7 بیشتر مصرف شده است یا توسط دهک-های فقیر بخصوص روستائیان محروم؟

شکی نیست که روند مصرف انرزی در کشور ما بسیار نامطلوب است اما باید دقت کنیم که برای اصلاح وضع نباید با آمار غیراقعی جامعه را دوقطبی کرده و نسبت به هم بدبین کنیم. آیا اگر صاحب سرمایه‏ای با خودروی شخصی به محل کارخالنه خود می‏رود، آن را باید به حساب اسراف گذارد و یا نیاز مدیریتی، این که در کارخانه-ای از حامل انرژی استفاده کنند آیا آن را باید به حساب صاحب کارخانه( که البته اکثر آنها یا دولتی هستند و یا توسط مدیری که دستگاههای دولتی منصوب می‏کنند اداره می‏شوند. ) گذارد یا همه کارگزاران شاغل در آن، سهیم هستند. صنعت و کشاورزی کشور ما صنعتی پرمصرف است و نیازمند اصلاح و شاید تغییر کامل خط تولید، آیا می‏شود انتظار داشت همه آنها با یک فرمان اصلاح شوند. اگر اینطور است چرا دولتهای گذشته و حال نتوانسته‏اند سیستم تولید و انتقال و توزیع برق را اصلاح کنند؟ چرا باز هم اجازه تولید خودروهای با دوبرابر مصرف استاندارد را می‏دهند؟ چرا بیش از 90درصد حمل کالا در ایران با کامیون و از طریف جاده‏ای انجام می‏شود؟ چرا پالایشگاه-های این کشور در بدترین وضعیت پالایشی قرار دارند و درصد قابل توجهی از نفت خام را به تولید نفت کوره تبدیل می کنند و بنزین با اکتان 87 ( آن هم با افزوده خطرناکی مثل MTBE) و گازوئیل یا صدها برابر حاوی گوگرد و نفت کوره..... تولید می‏کنند؟ چرا اختلافات بخشی همواره سایه سنگینی بر اجرای متروی تهران و دیگر شهرهای کشور انداخته است و مردم را مجبور به استفاده از خودرو و موتورسیکلت شخصی کرده‏اند؟ آیا واقعا مردم ما (همه اقشار) مسرفند؟

جمعیت متراکمی که برای استفاده از خطوط مترو، مراجعه می‏کنند، نشان می‏دهد که مردم ما ملتی بسیار منطقی هستند، مراجعه به ایستگاه میرداماد نشان می‏دهد که همه اقشار( پولدار و بی‏پول) رفاه خود را در استفاده از مترو می‏دانند.

امروزه رسیده اند که سیاست‏های قیمتی و غیرقیمتی را با هم اجرا کنند، امیدواریم سیاسیت قیمتی نیاز به مدیریت برای ارای سیاست-های غیرقیمتی را حذف نکند.
در سال 1387 برآورد می‏شود که مصرف متوسط حامل‏های انرژی در حدود اعداد جدول زیر شود.

جدول 5- برآورد مقدار متوسط مصرف روزانه حامل‏های انرژی در سال1387

• حدود 3 میلیون کمتر از بنزین مصرفی به قیمت 4000 ریال توزیع می-شود که در محاسبات بعدی حذف می‏گردد

در مورد مصرف برق و گاز طبیعی پیش‏بینی می‏شود که ارقام جدول فوق در سال 1388 به ترتیب به حدود 493 میلیون کیلووات ساعت و نزدیک 418.5 میلیون متر مکعب در روز برسد ولی فرض بر این است که با استفاده از کارت هوشمند در توزیع بنزین، نفت و گاز و کاهش سهمیه از 120 لیتر به 80 لیتر بنزین برای خودروهای شخصی و افزایش قیمت به 2000 ریال برای بنزین سهمیه‏ای و 4000 ریال برای بنزین آزاد، ارقام سال 1387 در سال1388 هم ثابت بماند و نفت کوره نیز به دلیل گسترش استفاده از گاز طبیعی در نیروگاهها و صنایع و همچنین مصرف نفت سفید و گاز مایع نیز ازمقدار تغییر نیابد.( اینها فرض است و ممکن است درصدی کم و زیاد شود، بخصوص اگر فصل سرد در سال آینده نسبت به سال جاری تغییر دما داشته باشد.)

حال با فروض فوق اگر قیمت‏های موجود ( بنزین1000 ریال، نفت سفید و نفت گاز165 ریال، نفت کوره بطور متوسط 58.5 ریال، گاز مایع 58 ریال، گاز طبیعی بطور متوسط 108 ریال و برق بطور متوسط 167 ریال ) یارانه‏های هریک نسبت به قیمتی که دولت برای نفت خام 48 دلاری برای حامل‏های مذکور اعلام کرده است( بنزین 4000 ریال، نفت سفید و نفت گاز 3500 ریال و نفت کوره و گاز مایع2000 ریال، برق1000 ریال، گاز طبیعی 1300ریال ) به شرح زیر خواهد بود.

جدول 6- برآورد یارانه‏های حامل‏های انرژی( میلیارد ریال)

• توضیح: پیش بینی می شود، در صورت کاهش بنزین سهمیه ای، توزیع بنزین آزاد نسبت به سال 1387 افزایش یابد که با توجه به این که قرار است برای آن یارانه ای منظور نشود، در این محاسبات منظور نشده است.
با ارقام فوق معلوم می‏شود که به فرض قبول قیمت‏های مورد نظر دولت، ترکیب یارانه‏های(با فرصت‏های کشور) برای حامل‏های مختلف نسبت به قیمت-های جاری به شرح جدول زیر خواهد بود.

جدول7- (درصد)

در شرایط سهمیه‏بندی فوق الذکر بنزین تقریبا 50% بنزین مصرفی(1000 ریالی ) توسط خودروهای شخصی و موتورسیکلت‏ها مصرف می‏شود. به عبارت دیگر حدود 6.25 درصد از یارانه‏های بنزین ( در اندازه 12.52%) توسط این گروه مصرف می‏شود که با توجه به ترکیب خودروهای کشور و توزیع بنزین آزاد 4000 ریالی ( که در شرایط بازار فرآورده‏های نفتی در سه ماهه آخر سال 1387 ، بالاتر از قیمت تمام شده بنزین وارداتی است) به نظر می‏رسد که بخش قابل توجهی از این بنزین توسط خودروها و موتورسیکلت هایی که متعلق به طبقات متوسط و پایین جامعه است (سهمیه موتورسیکلت-ها حدود6 میلیون لیتر، حدود 2 میلیون پیکان سپس 2 میلیون پراید و تعداد زیادی از خودروهای کم قیمت و فرسوده این منطق را تأیید می‏کند) مصرف شود.

پس می‏توان با قاطعیت نتیجه گرفت که در بخش مصرف بنزین دهک‏های 8،9،10 نه اینکه 70 درصد یارانه آن را مصرف نمی کنند بلکه از سطح چند درصد هم فراتر نمی رود و اکثر نیاز خود را به صورت آزاد تهیه می‏کنند.
در بخش نفت سفید و گازمایع آمار نشان می-دهد که بیش از 80% آن در روستا و توسط دهک‏های مختلف روستایی مصرف می‏شود. به نظر می‏رسد حتی دهک‏های بالای روستائی را نمی‏توان جزء مرفهین مسرف آورد.

از یارانه نفت و گاز مصرفی، حدود 53.7 درصد در بخش حمل و نقل کالا و مسافر مصرف می‏شود و 3.21 درصد آن در بخش کشاورزی، 9.48 درصد در صنعت، 14.96 درصد در نیروگاهها( به دلیل عدم توان تأمین گاز طبیعی موردنیاز نیروگاهها توسط وزارت نفت ) و 2.76 درصد در بخش عمومی و 2.18 درصد در بخش تجاری و فقط 2.7 درصد آن در بخش خانگی مصرف می‏شود که اتفاقا اکثر آن هم به ساکنین روستاهای کشور تعلق دارد. پس اینجا هم مرفهین اسرافی ندارند.

بهره‏مندهای یارانه نفت کوره نیز اصلا خانگی یا شخصی نیستند و به ترتیب عمده مصرف‏کنندگان آن نیروگاهها ( به دلیل عدم توان تأمین گاز طبیعی برای آنها توسط وزارت نفت )، صنایع، تجاری، حمل و نقل( کشتی‏رانی )، عمومی و بخش قابل توجهی از آنهم صادر می‏شود که در بودجه شرکت نفت یا شرک‏های دیگر تابعه وزارت نفت مصرف می‏شود.

و اما برق وگاز طبیعی

پیش‏بینی‏ها نشان می‏دهد که از حجم گاز مصرفی کشور در سال 1388 حدود 29.43 درصد برای مصرف نیروگاهها که یارانه آن در بخش برقی محاسبه می‏شود، 28.01 درصد فعالیت-های صنعتی، 37.5 درصد آن در بخش خانگی و 5.07 درصد در سایر بخشها (از جمله تجاری، حمل و نقل ، عمومی و...) مصرف می‏شود، حال ممکن است بفرمایند از 37.5 درصد خانگی چند درصد توسط دهک‏های 10،9،8،7 مصرف می‏شود.

ذکر این نکته لازم است که تعداد مشترکین شبکه گاز کشور تا پایان سال 1386 به 13360500 خانوار ( حدود 77% خانوارهای کشور در قالب 10184500 مشترک) رسید، که در 661 شهر و 5644 روستا قرار دارند و جمعیتی حدود 54 میلیون نفر را شامل می شود.

اضافه می‏شود که تعرفه گاز طبیعی در کشور به صورت پلکانی تعریف شدهاست و برای مصارف بالای دهک‏های 8،9، 10 تأثیر خواهد داشت به عبارت دیگر اگر موضوع یارانه‏ها مطرح باشد، دهک‏های 10 بامصرف 800 متر مکعب در ماه ( در7 ماهه گرم) و 950 متر مکعب در ماه ( در5 ماهه سرد) از تعرفه بالاتر از 690 ریال (موضوع قانون بودجه سال 86) برخوردار بوده‏اند به عبارت دیگر بر اساس بند «ک» تبصره 11 قانون بودجه سال 1385 دولت مکلف شده است که در سال 1385 در مورد مشترکین خانگی بهای گاز مصرفی دو دهک پائین مصرف‏کنندگان گاز را با تخفیف کامل اعمال نماید، بهای گاز مصرفی 5 دهک بعدی مصرف‏کنندگان را مطابق الگوی مصرف سال 1383 به قیمت‏های سا ل1383 تثبیت و مشترکین با مصارف بالاتر از آن را به صورت پلکانی مشمول جرایم عدم رعایت الگوی مصرف قرار دهد. این دستورالعمل در سال 1386 اعمال شد و بدین ترتیب بخشی از یارانه گاز مصرفی دهک‏های بالای مصرفی خانوار حذف شد درحالیکه برای دودهک پائین تخفیف کامل پیش‏بینی شده بود.

با این شرایط آیا بازهم می‏توان گفت که در مصرف گاز هم سه دهک بالا 70 درصد یارانه مصرف می‏کنند؟

در مورد برق، باید توجه داشت که از حدود 18.35 میلیون اشتراک کشور حدود 12.87 میلیون آن( یعنی حدود 70% ) در مناطق عادی (غیرگرمسیر) زندگی می‏کنند و 5.516 میلیون مشترک در مناطق گرمسیر (شامل دو دوره زمانی عادی و گرم) از این تعداد 43.8 هزار مشترک با مصرف بیش از 800 کیلووات ساعت در ماه 773ریال (یعنی بیش از قیمت واقعی آن ) برای هر کیلووات ساعت پرداخت می‏کنند یعنی از یارانه بهره‏ای نمی‏برند.

همینطور 368 و 342 مشترک مناطق عادی که مصرف آنها بین 500 تا 800 کیلووات در ماه است بابت هر کیلووات ساعت 431 ریال پرداخت می‏کنند که نزدیک قیمت واقعی برق است.

مشترکین با مصرف 350 تا 500 کیلووات این مناطق با تعرفه 211.8 ریال( حدود 900.97 هزار مشترک) حداقل 50% تعرفه را پرداخت می‏کنند و حدود 3.73 میلیون مشترک با مصرف 200 تا 350 کیلو ساعت، معادل 120 ریال برای هر کیلو ساعت ، حدود 6 میلیون مشترک نیز با مصرف بین 80 تا 200کیلووات ساعت از تعرفه 95.38 ریال برخوردارند و زیر 80 کیلووات ساعت مصرف در ماه، به صورت رایگان محاسبه می‏گردند. توجه شود که حدود 60% برق خانگی کشور، در این مناطق مصرف می‏شود.( این روش برای ماههای عادی درمناطق گرمسیر نیز صدق می‏کند که حدود 15 درصد برق مصرفی خانگی را به خود اختصاص می دهد. به عبارت دیگر جمع برق مصرفی جمع برق مصرفی عادی در کشور حدود 75 درصد برق خانگی است که شامل تعرفه پلکانی می گردند.ملاحظه می شود که مناطق عادی (و همچین ماهها عادی مناطق گرمسیر) هرچه مصرف بالا می‏رود از یارانه برق کاسته می‏شود و برعکس دهک-های پائین مصرف‏کننده، از یارانه برق کاسته می شود و برعکس دهک های پایین مصرف کننده، از یارانه بیشتری به واحد کیلووات ساعت، بهره‏مند می‏شوند.

در ماههای گرم مناطق گرمسیر این قاعده برای مصرف خانگی رعایت نمی‏شود که البته کمتر از 25درصد کل مصرف برق خانگی کشور است.

حال وارد قضاوت نمی‏شوم و با اطلاعات این گزارش که در اختیار خوانندگان متن قرار داده شد، قضاوت را به آنها واگذار می‏کنم که آیا به واقع سه دهک بالای درآمدی 70درصد یارانه‏ها می‏برند؟