اوایل شهریورماه سال جاری، دانشگاه صنعتی شریف بار دیگر داغدار از دست دادن یکی از دانشجویان خود شد. اگرچه در ظاهر این دانشجو با هدفی نامعلوم دست به خودکشی زده است اما به اذعان دوستان و نزدیکان و بررسی شرایط وی، به نظر می‌رسد اتفاقاتی که در مسیر تحصیلی وی و در آستانه نزدیک شدن به زمان دفاع پایان‌نامه کارشناسی ارشد این دانشجوی المپیادی رخ داده است، در این تصمیم وی نقش به سزایی داشته است.

این داستان که خاطرات غم‌انگیز خانواده دانشگاه صنعتی شریف را زنده کرد، جمعی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی را بر آن داشت که در مقاله‌ای که در روزنامه داخلی این دانشگاه نیز به چاپ رسید، این موضوع را بهانه ای برای طرح مسئله جهت ریشه‌یابی و یافتن راهکاری برای پیشگیری از تکرار آن قرار دادند:

یکی از دانشجویان دانشکده شیمی دانشگاه صنعتی شریف خودکشی می‌کند و گویا جان انسان این‌قدر بی‌ارزش شده است که کمتر کسی در دانشگاه از این موضوع باخبر می‌شود؛ چه برسد به اینکه در مورد چرایی این موضوع ریشه‌یابی و حل مشکلی صورت گیرد. حتی در مورد اخیر، سیاست در پیش‌گرفته شده از سوی دانشگاه و دانشکده‌ی مربوطه سرپوش گذاشتن بر روی این حادثه و علل وقوع آن بوده است.

هدف از این نوشتار نه متهم کردن یک فرد خاص و یا محدود دانستن دلایل وقوع این اتفاق به یک مسئله، که انتقاد به سیستم نظارت و ارزیابی اساتید محترم است. اختیارات هر منصبی بایستی با میزان مسئولیت و پاسخگویی آن منصب برابر باشد. متاسفانه هیئت علمی دانشگاه جزو معدود مشاغلی است که با اینکه اختیار تام در چگونگی برخورد با دانشجو دارد ولی هیچ‌گونه پاسخگویی به هیچ بخشی ندارد. نحوه نمره دادن به دانشجو در کلاس و شیوه برخورد استاد با دانشجویانش به ویژه دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری هیچ‌گونه ضابطه و قانون عملی‌ای را نمی‌شناسد و تنها وجدان و اخلاق‌مداری استاد است که این رابطه را تعریف می‌کند. حال اگر استادی به هر نحوی به دانشجویی واقعاً ظلم کند یا به وظایف خود در قبال دانشجو عمل نکند، کدام نهادی در دانشگاه یا خارج از آن است که به دانشجو کمک کند و از حق او دفاع نماید؟

تنها سیستم ارزیابی اساتید که در دانشگاه موجود است در واحدهای درسی‌ای است که ایشان ارائه می‌کنند. این ارزیابی فقط مربوط به نحوه‌ی تدریس اساتید است و شامل مسائل اخلاقی نمی‌شود. جای خالی این سیستم ارزیابی در مقطع تحصیلات تکمیلی کاملا مشهود است. مشکل مهم دیگر این است که همین سیستم ارزیابی محدود و ناقص هم فقط در زمینه‌ی ارتقای رتبه‌ی اساتید تاثیرگذار است و در کاهش رتبه‌ی ایشان هیچ تاثیری ندارد. همین موضوع ناکارآمدی این سیستم ارزیابی را بیشتر نمایان می‌کند.

نگارندگان، با تجربه‌ سال‌ها تحصیل در این دانشگاه مشاهده کرده‌اند که در اکثر موارد، دانشجو (به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی) راه مدارا و ظلم‌پذیری را در پیش می‌گیرند تا دوران تحصیل خود را زودتر و با تنش کمتری به پایان برسانند. این امر علاوه بر اینکه بازده‌ی کار علمی-پژوهشی را در دانشگاه کاهش می‌دهد، دانشجو را سرخورده‌تر نیز می‌کند. این موضوع گاهی تا حدی پیش می‌رود که ادامه‌ی تحصیل را برای دانشجویان به شدت مشکل می‌کند و دانشجویان برای فرار از این مشکلات بارها به فکر انصراف از تحصیل می‌افتند که البته این تلاش برای فرار از وضعیت ناخوشایند گاهی به تصمیمات اسف بارتری منجر می‌شود که تصمیم به خودکشی هم یکی از آن ها است.

به این موارد اگر مشکلات مالی (به‌خصوص در دانشجویان دکتری که عموماً سنی از آنان گذاشته)، مشکلات خانوادگی و ... را نیز اضافه کنیم، می‌توان عللی برای میزان بالای استرس و افسردگی در این قشر از دانشجویان پیدا کرد. مشکلات روانی‌ای که در اکثر دانشجویان به خودکشی منجر نمی‌شود ولی می‌توان آثار این مشکلات را، کم و بیش در تعداد زیادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی مشاهده کرد. یکی از راه کارهای پیشنهادی، ایجاد نهادی مستقل در دانشگاه برای رسیدگی به شکایات دانشجویان و بررسی صحت آن و ترتیب اثردادن به آن می‌باشد. بدیهی است که این نهاد بایستی مستقیماً زیر نظر وزارت علوم بوده و اختیار تغییر پایه‌ی اساتید را داشته باشد.

در نهایت با توضیح همه‌ی این مسائل در این نوشتار کوتاه و غیرتخصصی نمی‌توان انتظار داشت که دلیل یا دلایل اصلی خودکشی اخیر در دانشگاه و یا به طور کلی خودکشی‌ها معلوم شود؛ اما هدف نویسندگان جلب توجه تصمیم‌گیران دانشگاه به این موضوع است که رفتار اساتید در دانشگاه بر زندگی دانشجویان تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد و این تاثیر در دانشجویان تحصیلات تکمیلی بسیار بیشتر می‌باشد. می‌توان گفت که اگر کمیته‌ای برای بررسی واقعه‌ی اخیر تشکیل شود، لازم است در بررسی‌هایش به این موضوع توجه کاملی داشته باشد.

الف