الف - تغییر ساعت رسمی کشور - به چه علت؟

مدتیست با نزدیک شدن به سال جدید، موضوع تغییر ساعت رسمی کشور به چالشی جدید میان موافقان و مخالفان این طرح تبدیل شده است . بعد از تصویب قانون " ساعت شروع به کار بانک ها " ( که از نظر نگارنده در شان مجلس نبود و می بایست با سعه صدر بیشتر در همان دولت تصمیم گیری می شد ) حال در مورد یک موضوع جدید که اتفاقا در داخل آن هم کلمه " ساعت " به کار رفته است، اما تفاوتی اساسی با مصوبه ی فوق الذکر داشته و مسئله ای ملی محسوب می گردد ، مجلس در تلاش است تا کمترین ذهنیت بابت ایجاد یا تصور اختلاف میان دولت و مجلس در اذهان عمومی به جای گذارده شود.

لذا، بنظر می رسد بهترین راه حل این مسئله رجوع به دیدگاه کارشناسان و خبرگان مرتبط می باشد که در ذیل به برخی از این نظرات اشاره خواهد شد .

به صورت کاملا ملموس ، بیشترین بار مصرف انرژی در ساعات اولیه شب یعنی تقریبا از غروب آفتاب تا حد اکثر11 شب می باشد. غروب آفتاب در شش ماهه اول سال بطور متوسط حدود ساعت هفت و نیم بعد از ظهر است . بنابراین، مدت زمان بیشترین بار مصرف در این شش ماه حدود سه و نیم ساعت می شود . حال اگر ساعت رسمی کشور در این شش ماه به میزان یک ساعت جلو برود ، به این معنا که غروب آفتاب از ساعت هفت و نیم به هشت و نیم بعد از ظهر تغییر یابد ما توانسته ایم از این طریق زمان سه و نیم ساعته ی پر مصرفی را به دو و نیم ساعت کاهش دهیم.

با توجه به اینکه یکی از اصلی ترین مشکلات مبحث صرفه جویی در مصرف انرژی ، همانا کاستن از حجم فشار وارده بر نیروگاه ها در زمان پر مصرفی می باشد، لذا تغییر ساعت در شش ماه اول هر سال ، در کاهش این حجم بار موثر خواهد بود.
تغییر ساعت در شش ماه اول هر سال ، در کاهش این حجم بار موثر خواهد بود...
مطلب بعدی، کل میزان صرفه جویی انرژی در طول مدت شش ماه است. توضیح آنکه هر چند با توجه به بلندی طول روز و روشن شدن زودتر هوا این تغییر ساعت تفاوتی در میزان مصرف انرژی صبحگاهی ندارد ، اما همانطور که در فوق گذشت تغییر ساعت باعث کاهش مصرف انرژی شبانگاهی می شود . بر اساس نظرات کارشناسی شده و متفاوتی که در این مورد صورت پذیرفته است ، رقم ریالی این صرفه جویی در شش ماه ، بین 1000 تا 3500 میلیارد ریال می باشد . چنانکه در بدبینانه ترین حالت هر یک درصد صرفه جویی انرژی متاثر از تغییر ساعت، 600 میلیارد ریال صرفه جویی ریالی حاصل می گردد. اذا با توجه به گزارشات ارائه شده از تاثیرات این تغییر بر صرفه جویی انرژی و مالی، هیچ برآوردی کمتر از یک و نیم درصد کاهش مصرف وجود ندارد. یعنی در نازلترین حالت همان طور که گفته شد ، 1000 میلیارد ریال صرفه جویی قطعی می باشد.

نکته ی دیگر که باید به ان اشاره نمود ، فرهنگ مصرف در جامعه ایرانی می باشد . به این معنی که مردم ما عادت کرده اند حداکثر استفاده و گاه استفاده غیر ضرور را از اقلام متنوع انرژی بنمایند . البته یکی از علل این عادت، ارزان بودن انرژی در کشور و پرداخت یارانه قابل توجه بابت آن توسط دولت ها بوده است. ولی به هر جهت این نوع از اصراف در کشور ما نهادینه شده است، لذا یکی از راهکارهای کاستن غیر محسوس از مصرف بالا ، طرح تغییر ساعت بوده است و البته نتیجه آن هم مثبت ارزیابی می شود .
البته دیدگاه دیگری هم در ارتباط با این موضوع وجود دارد . چنانکه عده ای معتقدند :"به فرض تغییر مثبت تغییر ساعت بر صرفه جویی انرژی ، نباید با این کار باعث اختلال در زندگی مردم شویم ! به جای تغییر ساعت رسمی کشور ، ساعت شروع به کار مردم را تغییر دهیم ."

اگر بخواهیم این دیدگاه را مورد نقد قرار دهیم ، طرح چند نکته ضروری بنظر می رسد . این نکات عبارتند از :
اولا ، تجربه کوتاه مدت تغییر ساعت کاری در ابتدا سال 85 ، که اصلی ترین آن تغییر ساعت شروع به کار مدارس بود ، تجربه موفقی بنظر نمی رسد . چرا که این اتفاق باعث کاهش ساعت استراحت گروه سنی کودکان ، نونهالان و نوجوانی شد که در این سنین بیش از بسیاری از مراقبت های خاص دوران رشد نیازمند خواب خوب و کافی می باشند. در صورتیکه تغییر ساعت کار مدارس باعث بیدار شدن زودتر آنان در صبح و عدم تغییر ساعت به بالین رفتنشان در شب می شود. این حالت برای بزرگسالان نیز با درصد تاثیرگذاری کمتر صادق است.

ثانیا همانطوریکه در بالا اشاره شد، مساله اصلی در بحث انرژی، کاستن از بار مصرف در شامگاهان می باشد. لذا، تغییر زمان شروع به کار روزانه، تغییر در مصرف روزانه انرژی ندارد.

ثالثا، ایجاد اختلال در برنامه ریزی زندگی مردم به عکس نظر فوق زمانی اتفاق می افتد که مردم ساعت شروع و اتمام کارشان در شش ماه متفاوت با شش ماه قبل باشد، در حالیکه با توجه به تغییر ساعت رسمی در ابتدای سال و عید نوروز، تقریبا کسی متوجه این تغییر روند زندگی نمی شود و خیلی سریع به آن عادت می کنیم (هرچند اگر مساله صرفه جویی در مصرف نبود، طبیعتا، همان روال عادی زندگی، بهترین روش می توانست باشد اما...).

موضوع دیگری که در مخالفت با تغییر ساعت عنوان می شود، مساله ساعت شرعی یا زمان اذان ظهر می باشد. در این مورد چون امکان دارد مسائل خاص شرعی وجود داشته باشد و نگارنده از آن بی اطلاع باشد، لذا ابهامات خویش را در قالب چند سوال طرح می کنیم.

1-   با توجه به این که همه می دانند وقت نماز صبح، ظهر یا مغرب منوط به زمان طلوع و غروب آفتاب می باشد، نه ساعت قراردادی تعیین شده توسط انسان ها، آیا می توان با این استدلال که ظهر شرعی در تهران حدود دوازده ظهر است و تغییر ساعت رسمی باعث قرار گرفتن این وقت شرعی در ساعتی دیگر می شود، اصل صرفه جویی و مصالح امت اسلامی را نادیده گرفت؟ آنهم در شرایطی که وقت اذان مربوط به بخشی از کشور می شود و دیگر مناطق کشور مانند مشهد و یا ارومیه شرایطی متفاوت با تهران دارند.

2-   اگر این زمان مهم است، چرا ما بر خلاف بسیاری از کشورهای مسلمان، تاریخ خود را بر اساس تاریخ قمری محاسبه نمی کنیم؟ در حالیکه به نظر، تاریخ قمری ویژگی های مهمتری نسبت به تعصب بر تطابق وقت اذان ظهر با ساعت قراردادی ساخت انسان داشته باشد.

3-   در دین ما، تاکید بسیار بر سحر خیزی شده است. حال با بلند شدن روز و هنگام اذان صبح و همچنین طلوع آفتاب، آیا بهتر نیست راهکاری اندیشیده شود که فاصله بین نماز صبح و شروع بکار روزانه کاهش یابد. تا از این طریق هم از زمان روشنی هوا حدکثر استفاده را بکنیم و هم احتمال قضا شدن اذان صبح مومنان کاهش داده شود؟

دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که بر این باور است "باتوجه به تغییر ساعت در اروپا، اگر ساعت را تغییر ندهیم، باعث میشود، اختلاف ساعتمان با اروپا کاهش یابد و همچنین این کار در اروپا هم با چالش روبروست و در چند سال پیش در فرانسه بحث مفصلی در مورد عدم تغییر ساعت بوده است".

در پاسخ به مطلب نخست باید عنوان شود که اولا، ارتباط ما فقط با کشورهای اروپا و کشورهای غربی نیست. بسیاری از کشورهای شرقی ایران نیز ساعت رسمی شان را تغییر می دهند. ثانیا اگر، واقعا دغدغه هماهنگی با دیگر کشورها وجود دارد، چرا تاملی بر تغییر تعطیلی نیمه وقت یا کامل روزهای پنج شنبه و انتقال آن به روز شنبه نمی شود. تا از این طریق یک روز تعطیلی کشور با دنیا هماهنگ تر شود و به جای چهار روز اختلاف به سه روز کاهش یابد. (ما پنج شنبه و جمعه تعطیل هستیم و کشورهای دیگر، شنبه و یکشنبه).

در مورد بحث عدم تغییر ساعت، در اروپا نیز همانطور که در بالا اشاره شد، فرهنگ مصرف بی رویه در کشور ما و ارزان بودن انرژی در ایران، مساله ای است که به هیچ وجه در دیگر کشورها وجود ندارد و به همین خاطر باید گفت، به فرض عدم وجود چنین طرحی در دیگر کشورها نیز، در ایران این کار با توجه به وضع موجود باید اتفاق بیافتد.

در نهایت امید است، دولت محترم نیز در صورت وجود نظرات کارشناسی متفاوت یا متغایر با موارد فوق، اذهان عمومی و مجلس را نسبت به عدم وجود تفاوت قابل توجه در صرفه جویی انرژی قانع نماید و یا در صورت تایید آنها، به نحوی ارزنده به تصمیم گیری در این ارتباط پرداخته و اجازه اتلاف انرژی و هدر رفتن سرمایه های ملی را ندهد.

* نماینده مجلس شورای اسلامی