الف - تکنولوژی‌های نو ، فرصتی برای رقابت تیم‌های ایرانی با اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی خارجی

تکنولوژی‌های نو ، فرصتی برای رقابت تیم‌های ایرانی با اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی خارجی

مقدمه
چندی پیش اعلام شد «معاونت علمی ریاست جمهوری در نظر دارد به منظور توسعه و ارتقاء صنعت بومی در بخش سامانه‌های پیام‌رسان داخلی و گسترش کاربری آنها، حمایت ویژه‌ای را از پیام‌رسان‌های داخلی داشته باشد. لذا آن دسته از پیام‌رسان‌های داخلی که تعداد کاربران فعال آنان به یک میلیون نفر برسد یک میلیارد تومان کمک بلاعوض دریافت خواهند کرد».

این خبر از یک سو خوشحال کننده است چرا که حاکی از توجه مسولین به اهمیت حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی است و از سوی دیگر نگران کننده چرا که گویای این مطلب است که هم‌چنان اِشکالات جدی در تصور مسولین در چگونگی حمایت از تیم‌های پیام‌رسانی داخلی در رقابت با رقبای خارجی وجود دارد. از همین رو، در این مقاله تلاش بر این است تا با بررسی گزارشان جهانی چند ماه اخیر مراکز معتبر بین‌المللی در این باره، نگاه دقیق‌تری به ترند جهانی حوزه پیام‌رسانی داشته باشیم و اهمیت حمایت از این فضا ملموس‌تر و جدی‌تر مورد بحث قرار بگیرد. لذا ابتدا طبق آمار جهانی به رشد بی‌سابقه استفاده از گوشی‌های موبایل در جهان و ایران می‌پردازیم. سپس نگاهی به تحقیقات معتبر بین‌المللی درمورد آینده جهانی پیام‌رسانی و اپ‌های موبایل خواهیم انداخت و در نهایت با ذکر جایگاه پیام‌رسانی در ایران و سهم کم‌رنگ آن در رقابت با رقبای خارجی، راه حل غلبه تدریجی پیام‌رسان‌های داخلی بر نقش محوری نمونه‌های خارجی را مطرح خواهیم کرد.

میزان دسترسی بی‌سابقه به اینترنت از طریق سیستم‌عامل اندروید و آغاز دوره جدید تکنولوژی
در فروردین‌ ماه ۱۳۹۶ به نقل از شرکت تحلیل‌گر وبStatCounterاعلام گردید[1] برای اولین بار سیستم‌عامل اندروید توانست به لحاظ مصرف اینترنت، پراستفاده‌ترین سیستم‌عامل جهان شودو این تاییدی است بر اینکه آینده تکنولوژی جهان در گوشی‌های هوشمند تعریف خواهد شد. نتیجه بررسی StatCounter نشان می‌دهد در اسفندماه ۹۵، سیستم‌عامل اندروید با تصاحب ٪۳۷.۹۳ از سهم بازارِ مصرف اینترنت، توانسته است رتبه اول جهان را بدست آورد. این درحالی است که سهم سیستم‌عامل ویندوز از این بازار ٪۳۷.۹۱ بوده است. به نقل از Aodhan Cullen مدیرعاملStatCounter، «این اتفاق یک مرحله مهمی در تاریخ تکنولوژی و پایانیک دوره تاریخی خواهد بود».

در ایران نیز براساس آمار این شرکت، ٪۴۷.۹۷ از سهم مصرف اینترنت متعلق به سیستم‌عامل ویندوز و ٪۴۲.۳۴ از سهم این بازار متعلق به سیستم‌عامل اندروید است و شاهد این هستیم که تعداد کاربران ایرانی که با اسمارت‌فون‌های خود به اینترنت دسترسی پیدا می‌کنند افزایش می‌یابد و در آینده‌ای نه چندان دور مصرف اینترنت در ایران بیشتر از طریق موبایل و تبلت خواهد بود.

بررسی آینده اپلیکیشن‌ها گوشی‌های هوشمند و پایان یافتن دوره اپلیکیشن‌ها
براین اساس، به علت استقبال کاربران اینترنتی ازگوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها شاهد شروع دوره تاریخی جدیدی در پیشرفت تکنولوژی هستیم. دوره‌ای که زمین فعالیت تکنولوژی از دسکتاپ به موبایل تغییر کرده است. تغییری ملموس و سرنوشت‌ساز که لازم است سیاست‌های تکنولوژیک خود را بار دیگر با این تغییر زمین بازتعریف کنیم چرا که در ایران نیز میزانمصرف اینترنت در گوشی‌های هوشمند (سیستم‌عامل‌های اندروید و آیفون) صعودی است و پیش‌بینی می‌شودحجم استفاده از اینترنت در تلفن‌های هوشمند بیشتر از لپتاپ‌ها و کامپیوتر‌های شخصی شود. از این رو، لازم است نگاهی به یکی از عناصر مهم در افزایش استفاده از اسمارت‌فون‌هاکنیم کهبرنامه‌ها و اپلیکیشن‌هایگوشی‌های هوشمند و تبلت‌هااست که هر روز به تعدادشان افزوده می‌شود.

طبق گزارش اخیر شرکت پژوهشی و مشاوره‌ای گارتنر[2] براساس تغییرات به وجود آمده در فعالیت کاربران، دوره اپ‌های اسمارت‌فون‌هارو به پایان است و دوره تاریخی جدیدی به نام «دوره پسا اپ‌ها[3]» آغاز شده است.پلتفرم‌های پیام‌رسانی به شدت در حال رشد و بلعیدن سایر اپ‌ها هستند و این پلتفرم‌هابه نوعی طراحی شده‌اند تا هر چه بیشتر وقت و توجه کاربران را به خود اختصاص دهند به طوری که گمان می‌رود اپ‌های پیام‌رسانی در دو سال آینده محبوبیت بیشتری را نیز نسبت به اپ‌های شبکه‌های اجتماعی پیدا کنند. طی یکی از تحقیقات گارتنر، ٪۷۲ افرادی که در این پیمایش شرکت کرده بودند روزی حداقل یک بار از برنامه‌های پیام‌رسانی‌شان استفاده می‌کنند.

Jessica Ekholm مدیر تحقیقاتی گارتنر، در همین مصاحبه عنوان می‌کند ما شاهد مهاجرت کاربران در استفاده از اپ‌های مستقل به جای دیگری هستیم. از آنجایی که تعداد اپ‌ها به شدت افزایش یافته است کاربران علاقه‌مندی‌شان به استفاده از این اپ‌ها کاهش یافته است. طبق گزارش گارتنر، میزان استفاده هر کاربر از برنامه‌های موبایل ثبات پیدا کرده و کاربران ترجیح می‌دهند بجای جستجو کردن و دانلود برنامه‌های جدید از برنامه‌هایی که هم‌اکنون نصب کرده‌اند استفاده کنند.

در سال‌های اخیر، فیس‌بوک تلاش‌های آگاهانه‌ای را برای افزایش استفاده از اپ پیام‌رسانی‌اش به نام Messenger انجام داده است. بدین نحو که کاربرانی که اپ فیس‌بوک را روی گوشی‌شان نصب کرده‌اند نمی‌توانند پیام‌های فیس‌بوکشان را مشاهده کنند یا از خدمات پیام‌رسانی فیس‌بوک استفاده کنند مگر آنکه اپ مسنجر فیس‌بوک را نصب کنند.

اگرچه این استراتژی ممکن است میزان استفاده از اپ شبکه‌اجتماعی فیس‌بوک را کاهش دهد اما فیس‌بوک آگاهانه به دنبال آن است تا در آینده‌ی برنامه‌های اسمارت‌فون‌ها جا نماند. از این رو، میزان کاربر اپ پیام‌رسانی خود را با وجود مالکیت Whatsapp (که بیش از ۱ میلیارد کاربر که اکثراً خارج از آمریکا در اروپا و آمریکای جنوبی هستند)به بیش از ۱ میلیارد کاربر رسانده است.

بر اساس گزارش گارتنر، در چین نیز پلتفرم پیام‌رسانی WeChat که خدمات بسیار متعدد و متنوعی مانند خدمات بانکی، خرید، تاکسی‌یاب و ... ارائه می‌دهد توانسته است ٪۹۵ محبوبیت را از آن خود کند. درواقع پیشگام مدل Super App در جهان WeChat بوده است و فیس‌بوک سعی دارد از این مدل تبیعت کند و با Super App کردن پیام‌رسان خود، حیات اپلیکیشن‌های خارج از اتمسفر پیام‌رسان خود را تحت تأثیر قرار دهد.

مساله‌ای به نام پیام‌رسان تلگرام
سوالی که اینجا Ekholm با آن مواجه می‌شود این است که آیا فیس‌بوک می‌تواند همانند WeChat به مدل چنین قدرتمندی تبدیل شود؟ پاسخ وی مثبت است. البته در اینجا قصدنداریم جزئیات نظر وی را مطرح کنیم بلکه هدف این است به اپلیکیشن پیام‌رسانی اشاره شود که به دلایل مختلف درحال تبدیل شدن به یک Super Appی است که درحال حاضر ٪۶۰ ترافیک اینترنتی کشور از طریق آن می‌گذرد، تلگرام! موفقیتی که یقیناً مدیرعامل این اپلیکیشن پیام‌رسانی تحقق آن را در مخیله خویش هم نمی‌پروراند! البته آن سوی این موفقیت، فاجعه‌ایست که هنوز در نزد مسولین کامل مبرهن نیست. فاجعه‌ای که اینترنت کشور رسماً کانالیزه شده و در حال محدود شدن به یک اپ هست. در اینجا مجال آسیب‌شناسی این فاجعه نیست و انشاالله در فرصت دیگر بیشتر به آن خواهیم پرداخت. در حال حاضر قصد داریم سؤال دیگری را مطرح کنیم و آن این است که برخورد ما با بحران سوپر اپ تلگرام چه خواهد بود؟

ساده‌ترین، بی‌مسولانه‌ترین و فاجعه‌آمیزترین جواب فیلترینگ است. جوابی که قبلاً به رسانه‌های اجتماعی دیگر داده شد و نتیجه فاجعه‌آمیزش شد تلگرام و تکرار این جواب یقیناً نتیجه‌ای بدتر از تلگرام خواهد بود که در گوشه‌ای دیگر از فضای سایبری در آینده سرباز می‌کند و شدیدتر امنیت ملی را تهدید می‌کند.

شرط لازم موفقیت پیام‌رسان‌های داخلی وجود سیاست‌گذاری‌های به موقع و دقیق از سوی دولت است تا مقوم توان تیم‌های ایرانی در مقابل رقیبان خارجی باشد.

اگرچه طرح‌های تشویقی اخیر دولت، امید بخش و حاکی از توجه به پیام‌رسان‌های داخلی است اما همچنان هیچ دردی از مشکلات پیام‌رسان‌های داخلی دوا نمی‌کند. طرح تشویقی چند ماه پیش که طی آن درصورتی که پیام‌ رسان بومی بتواند ۱ میلیون کاربر فعال داشته باشد هزینه بلاعوض ۱ میلیاردی دریافت خواهد کرد فارغ از اینکه گویا صاحبان این طرح اصلاً خبر ندارند جذب ۱ میلیون کاربر فعال در بین اپ‌های موبایل و پلتفرم‌های پیام‌رسانی و با حضور رقبای سرسخت خارجی چقدر مشکل است، زمانی که تیمی بتواند این میزان کاربر فعال جذب کند بعلت بیزینس پلن درستی که دارد دیگر نیازی به چنین کمک‌هایی نخواهد داشت که خود را محتاج دولت قرار دهد. درواقع چنین طرح‌های تشویقی تشریفاتی هستند و بود و نبودشان راه‌گشای مسائل بغرنج در حوزه IT نخواهد بود.

راه حل
خطاب ما با تیم‌های پیام‌رسان‌های بومی است که با سرسختی در حال رقابت با غول‌های پیام رسانی هستند. همانطور که در چند پاراگراف قبل آمد، آمار جهانی حاکی از آن است که دسترسی به اینترنت از طریق گوشی‌های هوشمند در مقایسه با لپتاپ و کامپیوتر‌های شخصی بیشتر شده است و در ایران نیز روند مصرف اینترنت به همین نتیجه در حال نزدیک شدن است. همچنین براساس گزارش‌ها، در حال حاضر رشد محبوبیت پلتفرم‌های پیام‌رسانی چنان بوده است که پیش‌بینی می‌شود ادامه حیات اپ‌های دیگر در خارج از فضا و مدل سوپر اپ‌ها سخت‌تر خواهد شد و شرکت‌های بزرگی مانند فیس‌بوک سعی بر تبیعیت از مدل پلفترم پیام‌رسانی WeChat دارند تا بتوانند نقش محوری خود را در نگه‌داشتن کاربر از دست ندهند.

یکی از راه‌حل‌های جدی برای رقابت با پیام‌رسان‌های خارجی مانند تلگرام، تبعیت از مدل سوپر اپ WeChat است که اپ‌های پیامرسان داخلی با رویکرد تبدیل شدن به یک پلتفرم پیام‌رسانی، سرویس‌های کاربردی به کاربران ایرانی ارائه دهند. سرویس‌هایی مانند ایجاد بستر خرید و فروش آنلاین برای صاحبان کسب و کار خُرد، ارائه خدمات بانکی متمرکز و خدمات ادارات دولتی، تاکسی‌یاب و بسیاری سرویس‌های دیگر که پیام‌رسان‌های خارجی اجازه استفاده از آنها را ندارند و یا اینکه تا به حال استفاده نکرده‌اند.

یقیناً راه‌حل‌های دیگری نیز وجود دارد که ذهن نگارنده بی‌اطلاع از آنهاست اما امید است تا با فاصله گرفتن از نگاه فیلترینگ، صنعت IT کشور بیشتر روی پای خود بایستد و در رقابت با رقبای خارجی بتواند سرویس‌های با کیفیت و ارزنده‌تری به کاربران ایرانی و خارجی ارائه دهد.

[1]http://gs.statcounter.com/press/android-overtakes-windows-for-first-time

[2]https://techcrunch.com/2017/02/21/facebook-on-course-to-be-the-wechat-of-the-west-says-gartner/
[3]Post-apps era