الف - سدی بر سونامی گردشگری

" ایران برای سونامی گردشگران خارجی آماده می‌شود. ایران و قدرت‌های جهان در حال به سرانجام رساندن توافق هسته‌ای هستند که تحریم‌ها و موانع برنامه هسته‌ای ایران را از میان برمی‌دارد. سیاست‌های متعادل رئیس‌جمهور حسن روحانی و تسهیل قوانین صدور ویزا، درهای ایران را برای بازگشت توریست‌های خارجی باز می‌کند.

گردشگری صنعتی است که در دوره پس از تحریم، بیش از دیگر بخش‌ها رشد خواهد کرد.گردشگری مسلما موتور محرک برای بیرون آوردن اقتصاد ایران از بحران است. صنعت گردشگری ایران بازار شکوفایی برای سرمایه‌گذاران است. بعد از رفع تحریم‌ها، ما در انتظار سونامی گردشگران هستیم. مقامات ایرانی تلاش می‌کنند تا موانع سر راه گردشگران و مسائل مربوط به صدور ویزای مسافران ۱۹۰ کشور دنیا برای ورود به فرودگاه تهران را از میان بردارند. ویزای آن‌ها اعتبار ۳۰ روزه با امکان تمدید ۱۵ روزه خواهد داشت. مسوولان گردشگری همچنین در حال برنامه‌ریزی برای صدور ویزاهای الکترونیک در اوایل سال آینده هستند.

ما نیاز داریم تعداد هتل‌های چهار و پنج ستاره خود را از ۱۳۰ به ۴۰۰ واحد طی ۱۰ سال آینده برسانیم. پس از رفع تحریم‌ها، ما باید سیستم حمل و نقل هوایی‌مان را نوسازی کنیم و هواپیماهای جدید بخریم.

مقدم توریست‌ها و سرمایه‌گذاران آمریکایی را گرامی می‌داریم. هیچ مانع و محدودیتی برای آن‌ها در دیدار از ایران یا سرمایه‌گذاری در کشور وجود ندارد."

این عبارات بخشی از صحبت های رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، آقای مسعود سلطانی فر، در مصاحبه با آسوشیتدپرس در تاریخ ۲۶ مهرماه ۱۳۹۴ می باشد. که در آن مصاحبه ایشان از آمادگی ایران برای سونامی گردشگران خارجی خبرداد و بار دیگر تأثیر توافق هسته‌ای بر افزایش تعداد گردشگران خارجی در ایران را مورد تاکید قرار داد.

اما هم اکنون با بروز تحولات چند ماهه اخیر در سطح منطقه و جهان مانند حوادث پاریس، انفجار هواپیمای روسیه در شرم الشیخ مصر و افزایش تنش های میان روسیه و ترکیه، که با تاثیر چشمگیر بر صنعت گردشگری این کشور ها روبروشده است مسئولان و دست-اندرکاران حوزه گردشگری ما را متوجه این نکته می کند که برنامه ریزی و سیاست گذاری در حوزه گردشگری کشور باید در جهتی باشد که کشور بتواند در مواقع بحرانی و حساس به خود اتکا کند و اگر به گفته برخی از کارشناسان، مسئولان و فعالین این حوزه، صنعت گردشگری می تواند جایگزین درآمد های نفتی برای کشور شود و این افزایش درآمد از طریق صنعت گردشگری را در راستای اقتصاد مقاومتی می دانند، باید این سیاست ها و جهت گیری ها درون زا باشد نه در جهتی که ما را وابسته تر و این صنعت را متکی به تصمیات خاصی نماید.

اهمیت توجه به این نکته در جدیدترین اقدامی است که از سوی دولت آمریکا صورت گرفته است. در این راستا طرحی به تصویب نمایندگان آمریکا رسیده است، که بر اساس آن شهروندان کشورهای دارای وضعیت لغو ویزا با آمریکا که بعد از یک مارس ۲۰۱۱ (زمان شروع ناآرامی‌ها در سوریه) به سوریه، عراق، ایران و سودان سفر کرده باشند، نمی‌توانند بدون ویزا به آمریکا بروند.

طرح کنگره آمریکا از لحاظ اقتصادی می تواند تاثیرات منفی بر اقتصاد ایران داشته باشد. اغلب ۳۸ کشوری که توافقنامه لغو ویزا با آمریکا دارند کشورهای تاثیرگذار اروپایی هستند که تمایل دارند در دوره پساتحریم با ایران تعامل نزدیک اقتصادی داشته باشند. در صورت تصویب نهایی طرح کنگره، آنها برای سفر به ایران دچار تردید می شوند چراکه اگر به ایران سفر کنند نمی توانند دیگر بدون ویزا به آمریکا بروند و این چالش بزرگی در روابط اقتصادی ایران و اروپا و همچنین کشورهای مهم دیگری همچون ژاپن و استرالیا که در زمره آن ۳۸ کشور هستند ایجاد می کند. از سوی دیگر گردشگران خارجی برای سفر به ایران دچار تردید خواهند شد و این امر، صنعت گردشگری ایران را که از سال گذشته جزو ده مقصد پیشنهادی سفر قرار گرفته بود تهدید می کند. طرح کنگره می تواند اتباع ۳۸ کشوری را که بخش اعظم گردشگران ورودی به ایران را – به غیر از گردشگران مذهبی – تشکیل می دهند از سفر به ایران منصرف کند.

محمدعلی واقفی، عضو هیات‌مدیره جامعه تورگردانان ایران گفته است: «اگر این طرح به امضای مسوولان امر برسد قطعا می‌توان گفت گردشگری ایران دیگر رونقی نخواهد داشت؛ چراکه بیش از ۷۰ درصد از گردشگران ( کسانی که به صورت تور وارد کشور می شوند) ما از کشورهایی هستند که نام آنها در این لیست قرار دارد.»

اگر این طرح به تصویب برسد و اروپا و کشورهای دیگر نیز مطابق عرف حاکم بر توافق‌های بین‌المللی طرح مشابهی را تصویب کنند، (که البته دور از ذهن نخواهد بود) آن وقت ایرانی-امریکایی‌ها یا ایرانیانی که شهروند امریکا شده‌اند نیز نمی‌توانند بدون اخذ ویزا به کشور دیگری سفر کنند.

این نگرانی وجود دارد که در پی این مصوبه ایران هراسانه و خلاف توافق برجام، شهروندان ۳۸ کشوری که با آمریکا لغو روادید دارند و حتی ایرانیان مقیم این کشورها که تابعیت دوگانه دارند از جمله استادان و دانشمندان از بیم مشکلات بعدی در ورود به امریکا یا سفر به کشورهای دیگر حاضر به سفر به ایران نباشند.

طرح محدود کردن سفر بدون ویزا به امریکا با ۴۰۷ رای مثبت و ۱۹ رای منفی در مجلس نمایندگان آمریکا به تصویب رسیده است.

حال باید بر اساس اظهارات مطرح شده از سوی رئیس سازمان متولی امر گردشگری در کشور و دیگر دست اندکاران و فعالین این صنعت که به صورت مکرر بعد از توافق برجام انجام گرفته است، که توافق برجام را راهکار اصلی برای این حوزه می دانستند، این نکته را به ایشان یادآور شد که نباید ذوق زده شده و تمام راه حل های حوزه گردشگری کشور را بر اساس نحوه و شیوه تعامل و ارتباط ما با دولت های غربی عنوان کنند و توافق و امثال آن را پایانی بر رفع تمامی مشکلات در این حوزه بدانند. چرا که اگر ما درآمد های ناشی از گردشگری را به عنوان جایگزینی برای درآمد های نفتی می دانیم و آن را یکی از اولویت های اقتصاد مقاومتی قلمداد می کنیم باید متوجه این امر باشیم که اولاً بر اساس تجربه اکثریت کشور های پیشرو در صنعت گردشگری، توسعه و پیشرفت در این بخش اقتصادی باید درون زا باشد یعنی الویت در تمام برنامه های گردشگری باید گردشگری داخلی و ساماندهی به آن باشد و ثانیاً باز هم بر اساس تجربه و الگوی سایر کشور ها که از این نکته که بیش از ۸۰ درصد گردشگران ورودی به هر کشور از حوزه ی منطقه ای آن کشور می باشند (البته این نکته هم در مورد کشور ما صادق است) پیروی می کند، اولویت اصلی ما در بحث سیاست گذاری و بازاریابی و تعین بازار هدف باید کشور های منطقه ای و حوزه تمدنی ما باشد نه سایر کشور هایی که به صورت مستقیم تحت تاثیر سیاست های آمریکا هستند. در آخر می توان گفت که اگر مسئولان و درست اندکاران امر گردشگری خواهان توجه حاکمیت به بخش گردشگری هستند باید تمامی برنامه و اقدامات شان در راستای توسعه درون زای این صنعت و بر اساس رویکرد عدم وابستگی باشد.
*کارشناس، پژوهشکده مطالعات راهبردی حکمت