الف - آخرین وصیت های امام علی علیه السلام

وقتی به آخرین ساعتهای عمر ایشان میرسیم که جان عالم به فدایشان باد، کلامی جز عصارۀ عمر مولای متقیان را نمی توان برای دریافت اشارتی حکمت آمیز برای شیوۀ حکومتداری صحیح برگزید.

حکمت و حکومت علوی، در آخرین ساعتهای حیات جسمانی امیرمومنان علیه السلام، آخرین وصایای ایشان در بستر بیماری را در مقابل دیدگان شما می گذارد تا هر که به اندازۀ وسعت و صدقِ نیّتش، نمی از این یم بردارد.

محل شکاف سر ایشان رابا پارچه زردی بسته بودند. کم کم اثر زهری که به تیغ ابن ملجم بود، آشکار شده بود. آنقدر که زردی پارچه و رنگ رخسار مولا، از هم قابل تشخیص نبودند. در آن هنگام، چنین وصیت فرمودند:

"سفارش من براى شما آنكه
به خدا شرك نورزيد، و سنت محمد (ص) را تباه نكنيد، اين دو ستون دين را برپا داريد، و اين دو چراغ را روشن نگهداريد، آنگاه سزاوار هيچ سرزنشى نباشيد.

من ديروز همراهتان بودم و امروز مايه عبرت شما مى باشم، و فردا از شما جدا مى گردم،
اگر ماندم خود اختيار خون خويش را دارم، و اگر بميرم، مرگ وعده گاه من است،
اگر عفو كنم، براى من نزديك شدن به خدا، و براى شما نيكى و حسنه است، پس عفو كنيد. (آيا دوست نداريد خدا شما را بيامرزد؟)
بخدا سوگند! مرگ ناگهان به من روى نياورده كه از آن خشنود نباشم، و نشانه هاى آن را زشت بدانم،
بلكه من چونان جوينده آب در شب كه ناگهان آن را بيابد، يا كسى كه گمشده خود را پيدا كند، از مرگ خرسندم كه: (و آنچه نزد خداست براى نيكان بهتر است.)"

"وَ مِنْ كَلام لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ
قالَـهُ قُبَيْلَ مَوْتِـهِ عَلى سَبيـلِ الْوَصِيَّـةِ، لَمَّـا ضَرَبَـهُ ابْـنُ مُلْجَـم لَعَنَـهُ اللّـهُ
وَصِيَّتى لَكُمْ اَنْ لا تُشْرِكُوا بِاللّهِ شَيْئاً، وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَلاتُضَيِّعُوا سُنَّتَةُ. اَقيمُوا هذَيْنِ الْعَمُودَيْنِ، وَ اَوْقِدُوا هذَيْنِ الْمِصْبـاحَيْـنِ ، وَ خَلاكُـمْ ذَمٌّ.

اَنَا بِالاَْمْسِ صاحِبُكُمْ، وَ الْيَوْمَ عِبْرَةٌ لَكُمْ، وَ غَداً مُفارِقُكُمْ. اِنْ اَبْقَ فَاَنَا وَلِىُّ دَمى، وَ اِنْ اَفْنَ فَالْفَناءُ ميعادى، وَ اِنْ اَعْفُ فَالْعَفْوُ لى قُرْبَةٌ، وَ هُوَ لَكُمْ حَسَنَةٌ، فَاعْفُوا «اَلا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَكُمْ»؟!
وَ اللّهِ ما فَجَاَنى مِنَ الْمَوْتِ وَارِدٌ كَرِهْتُهُ، وَ لا طالِعٌ اَنْكَرْتُهُ. وَ ما كُنْتُ اِلاّ كَقارِب وَرَدَ، وَ طالِب وَجَدَ «وَ ما عِنْدَاللّهِ خَيْرٌ لِلاَْبْرارِ»."