الف - سایه بحران آب بر سر پایتخت

«امیدوارم مردم عزیزمان در کاهش مصرف آب بیشترین همکاری را با ما داشته باشند.»
این جمله ای بود که وزیر نیرو همزمان با بیان پایان ذخیره سدهای آب تهران طی ۳۰ روز آینده بر زبان آورد.

اگر این خبر صرفاً برای تحریک تغییر رفتار مردم پایتخت بوده است که باید بر عدم صداقت مسئولان خوش سابقه ای چون ایشان تاسف خورد. اما اگر این خبر دقیق و خطر این قدر نزدیک است، باید گفت آیا از این محافظه کارتر هم می توان به مساله حکمرانی و اداره امور عمومی نگاه کرد؟ چنانچه واقعا مردم پایتخت ایران تنها ۳۰ روز تا قطعی های وسیع آب فاصله دارند چرا باید مسئولان امر به توصیه های اخلاقی و خواهش و تمنا بسنده کنند؟!

البته در جامعه ای که یا دولت از تمام ابزارهای در اختیار خود استفاده کرده یا امکان بهره گیری از ابزارهای کم هزینه تر را ندارد (با شرط وجود سطح بالایی از سرمایه اجتماعی) درخواست از مردم برای همیاری کاملا معقول و رایج است.

مشکل تامین آب البته در سالهای گذشته گریبان برخی دیگر از هموطنان را نیز گرفته بود اما هیچگاه به اندازه امسال که خشکی، پایتخت نشینان را محاصره کرده به چشم نیامد و بر زبان ها نیفتاد. حال در شرایطی که مرزهای وضعیت قرمز را نیز پشت سر گذاشته ایم آیا دولت هیچ ابزاری برای مدیریت بهینه تر موجودی اندک آب پایتخت در اختیار ندارد؟ به فهرست خام زیر توجه کنید:

۱. تعرفه استفاده از آب در این شرایط ویژه چه تفاوتی با فصل فراوانی عرضه آب کرده است؟ مگر نه اینکه در ماه های کمبود مرغ و تخم مرغ و میوه، مردم می پذیرند که قیمت های متفاوتی را باید بپردازند؟

۲. چند درصد از مشترکان پرمصرف آب تهرانی تاکنون مشمول قطع آب شده اند؟

۳. چه تعداد از استخرهای دولتی و خصوصی تهران از استفاده از منابع آبی در شهریورماه ممنوع شده اند؟ به نظر نمی رسد تا حال در کشورهای مختلف کسی به علت یک یا دو ماه نرفتن به استخر از دنیا رفته باشد!

۴. چه تغییری در مقررات بهره برداری از آب در دستگاه ها و مراکز دولتی و عمومی پایتخت اعمال شده است؟

۵. قطع کامل حجم وسیع آبرسانی برای زیباسازی شهر چه تاثیری می تواند بر کاهش مصرف بگذارد؟ واقعا یک یا دو ماه مواجهه با منظره خیابانهای شسته نشده (فقط جارو شده) در سطح شهر از عدم تامین مایه حیات مردم دشوارتر است؟

۶. چرا از ماه ها پیش که این پیش بینی صورت گرفته بود طرح ضربتی برای ترمیم حداقل بخشی از شبکه انتقال آب شهری تهران (که یک سوم یا حداقل یک چهارم آب پایتخت را به هدر می رود) صورت نگرفت؟

۷. ...

این فهرست را می توان تا پنجاه اقدام عاجل ادامه داد، اما سوال این است که چرا مسئولان دولتی بدون اعمال تعدادی از این اقدامات، طی روزهای اخیر تنها و بارها از مردم درخواست نموده اند که در مصرف خود صرفه جویی کنند؟ این نوع مواجهه غیرمسئولانه وزیر مربوط و هیات دولت با این مساله ناشی از چه نوع نگاهی به اداره امور عمومی است؟ رویکرد تساهل گرا در امور کاملا خطیر و شانه خالی کردن از وضع مقررات سخت حتی برای ایامی معدود و بسنده کردن به استدعا و تقاضا از مولفه های یک مدیریت غیرمسئولانه و محافظه کارانه است.

مدیریتی که برخلاف تمام قواعد حکمرانی در عصر اطلاعات (که امکان بیشترین نظارت و کنترل را بر رفتارها فراهم می کند) در هنگام تنگنای بودجه ای دولت نیز تنها از مردم خواهش می کند خودشان از دریافت یارانه انصراف دهند.

البته بخش دیگری از مشکل بخش آب و موارد مشابه نیز فراتر از رویکرد و مشی روان شناسی مسئولان است و به فقدان ساختارهای معین و پاسخگو باز می گردد. آیا زمان مناسب برای تعیین حوزه دقیق وظایف و اختیارات مسئولان مختلف در بحث آب فرانرسیده است تا وزرای مختلف از یک سو و مدیران ملی و شهری - استانی از سوی دیگر مسئولیت را به گردن هم نیندازند؟ از سوی دیگر آیا وزاری مرتبط با تامین امنیت غذا و آب و درمان و شغل مردم نیز به سهولت وزیر علوم در زمان ارتکاب نخستین اشتباهات در معرض استیضاحی جدی قرار می گیرند؟