الف - ضرورت پیگیری ایجاد سامانه‌های پیام رسان جایگزین در مبادلات پولی دوجانبه

ضرورت پیگیری ایجاد سامانه‌های پیام رسان جایگزین در مبادلات پولی دوجانبه

یکی از تعهدات طرف‌های غربی در توافق برجامف اتصال بانک‌های ایرانی به سیستم پیام رسان بین‌المللی سوئیفت و استفاده بانک‌های ایرانی از این سیستم در مبادلات بین‌المللی بود.

اما پس از اجرایی شدن برجام گرچه مسئولین بانک مرکزی عنوان کرده‌اند بانک‌های ایرانی به سوئیفت متصل شده‌اند، بسیاری از بازرگانان مطرح داخلی همچنان عنوان می‌کنند امکان ارتباط با بانک‌های معتبر اروپایی از طریق این سیستم فراهم نیست و این بانک‌ها به دلایلی از طریق سیستم سوئیفت با طرف ایرانی ارتباط برقرار نمی‌کنند و در واقع اتصال بانک‌ها به سیستم سوئیفت در حال حاضر تصنعی و غیرکاربردی است.

پیش‌تر از وضع تحریم‌های بانکی علیه ایران، بانک‌های ایرانی برای تمامی تراکنش‌های خود، حتی تراکنش‌های داخلی(بین دو بانک ایرانی) از سیستم سوئیفت استفاده می‌کردند. اما پس از اجرا شدن تحریم‌های بانکی سیستم پیام رسان بومی «سپام» به منظور پوشش تراکنش‌های داخلی شروع به کار کرد تا دست کم بانک‌های ایرانی بتوانند پیام رسانی مربوط به تراکنش‌های داخلی خود را بدون مشکل انجام دهند. اما مبادلات بین‌المللی ایران از سیستم سوئیفت خارج شود و بازرگانان به ناچار به روش‌های غیرمتعارفی چون استفاده از صرافی‌ها و حواله‌جات خارج از شبکه بانکی روی آوردند.

وضع تحریم سوئیفت نشان داد که برخلاف ادعای این سیستم پیام رسان مبنی بر بین‌المللی و بی طرف بودن، این سیستم تحت نفوذ مستقیم آمریکا و متحدین اروپایی خود قرار داد و این کشورها هر زمان که اراده کنند، با کوچکترین بهانه‌ای امکان دسترسی ایران و یا هر کشور دیگری که با آن مشکل دارند، به این سیستم را قطع خواهند کرد.

به همین دلیل است که کشورهایی مانند چین و روسیه در سال‌های اخیر برای مبادلات داخلی خود سیستم سوئیفت را کنار گذاشته و از سیستم‌های داخلی خود استفاده می‌کنند و علاوه بر آن به دنبال ایجاد سیستم‌های پیام رسان دیگری برای استفاده در عرصه جهانی هستند تا از وابستگی خود به سیستم سوئیفت در مبادلات خارجی خود بکاهند. سیستم‌هایی چون Project Double Eagle در روسیه و Cross-border Inter-bank Payment System یا به طور اختصار CIPS در چین از جمله‌ی این سیستم‌های پیام رسان هستند.

بنابراین ایران می‌تواند در تجارت با شرکای اصلی تجاری خود همچون چین و روسیه استفاده از سوئیفت را کنار بگذارد و با همکاری کشورهای مقابل بستری را فراهم آورد تا نقل و انتقال پول بین دو کشور از طریق شبکه رسمی بانکی، ولی نه با استفاده از سیستم پیام رسان سوئیفت، بلکه با استفاده از سیستم‌های پیام رسان داخلی دو کشور انجام شود.

برای تحقق این امر لازم است از هر کشور یک بانک به عنوان رابط انتخاب شود و سیستم‌های پیام رسان داخلی نیز به منظور نقل و انتقال پول بین این دو بانک منتخب، وظیفه پیام رسانی را به عهده بگیرند. چنانچه بازرگانی بخواهد با استفاده از یک بانک دیگر کارهای پولی تجارت خود را انجام دهد نیز می‌تواند ابتدا با استفاده از شبکه بانکی و سیستم پیام رسان داخلی کشور خود پول خود را به بانک منتخب منتقل کند و سپس اقدام به ارسال پول به کشور دیگر نماید.

با توجه به غیر قابل اعتماد بودن نهادهای بین‌المللی، همچون سوئیفت، لازم است ایران به سمت کاهش وابستگی هرچه بیشتر از این نهادها حرکت نماید و تا جای ممکن برای مقاوم سازی اقتصاد داخلی از سیستم‌های داخلی استفاده نماید. استفاده از سیستم‌های پیام رسان داخلی برای مبادلات بین‌المللی، علاوه بر اینکه با تسهیل مبادلات مالی موتور تجارت ایران را با سرعت بیشتری به راه می‌اندازد، امکان رصد و اخلال در تجارت ایران توسط کشورهای غربی را نیز از بین خواهد برد.

بنابراین لازم است مسئولین بانک مرکزی ایران به صورت پیگیرانه و با برگزاری جلسات متعدد با مسئولین کشورهای دیگر بستر لازم را برای استفاده از سیستم‌های پیام رسان داخلی در مبادلات دوجانبه فراهم آورند.