کد مطلب: 358610
پیشنهاد کتاب/ «رمان تاریخی»؛ گئورگ لوکاچ؛ ترجمه امید مهرگان؛ ثالث
رمان در پی چه هدفی ست؟
بخش فرهنگی الف، 12 خرداد 1395
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۲ خرداد ۱۳۹۵ ساعت ۲۳:۱۰
«رمان تاریخی»
نوشته: گئورگ لوکاچ
ترجمه امید مهرگان
ناشر: ثالث، چاپ دوم ۱۳۹۳
۵۵۳ صفحه، ۲۵۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «رمان تاریخی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
از کتابی می خواهیم بگوییم که نویسنده نامدارش چهره ای آشنا در حوزه فلسفه، جامعه شناسی و ادبیات محسوب می شود، بسیاری از آثار او به فارسی برگردانده شده و از هریک چندین ترجمه نیز در بازار است. کتاب «رمان تاریخی» در این روزگار به عنوان اثری کلاسیک در حوزه زیباشناسی مارکسیستی و نظریه ماتریالیستی ادبیات شناخته می شود، گئورگ لوکاچ نویسنده این رمان از معدود متفکران مارکسیست است که در دوران زوال این مکتب که حتی نامش نیز حساسیت برانگیز و کلیشه‌ای شده (!) کماکان نظراتش خوانده شده و مورد بحث است. این نکته نیز تا حدی ناشی از این است که لوکاش اگر چه متفکری سوسیالیست است اما سوسیالیسم او برخلاف بسیاری از این قسم متفکران با روشن بینی بیگانه نیست. بنابراین اگر مترجم کتاب در معرفی آن نوشته: «کتاب مملو از بصیرت ها و ایده های درخشانی است که حتا امروز نیز به کار فهم پراکسیس یا کنش ادبی و نقد جریان های ایدئولوژیک و ارتجاعی در ادبیات و تاریخ نگاری می آید.» می توان این نکته را پذیرفت.
از میان ترجمه های موجود، حاصل کار امید مهرگان که به همت نشر ثالث به بازار آمده (بدون اینکه بخواهیم ترجمه های دیگر را رد یا قبول کنیم)، از کیفیتی مقبول و قابل اعتماد برخوردار است، چرا که ترجمه روان و قابل فهمی از کتاب ارائه کرده است. اهمیت این نکته زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که توجه داشته باشیم نثر لوکاچ به خصوص در اواخر عمر، دشوارنویس و از نثری با جمله های او طولانی برخوردار است، اما مهرگان توانسته از این دشواری کاسته و با وجود اینکه کتاب از متنی تئوریک برخوردار است آن را به اثری خواندنی و قابل درک بدل سازد. خوشبختانه این مترجم و نشر ثالث آثار دیگری از لوکاچ را نیز در اختیار علاقمندان فارسی زبان این متفکر برجسته معاصر قرار داده اند.
آنگونه مترجم در مقدمه کتاب آورده: «رمان تاریخی در سال ۱۹۳۶ نوشته شد و در سال ۱۹۵۵ در برلین منتشر شد (نسخه روسی آن مدت کوتاهی پس از نگارش کتاب در مسکو به چاپ رسید.) ترجمه حاضر بر اساس متن اصلی آلمانی صورت گرفته و تقریبا در همه موارد با ترجمه انگلیسی آن مطابقت داده شده است. »
این کتاب در چهار فصل نوشته شده است: فرم کلاسیک رمان تاریخی: در این فصل ابتدا به شرایط اجتماعی و تاریخی ظهور رمان پرداخته شده است. سپس آثار سر والتر اسکات مورد بررسی قرار گرفته و همچنین به رمان تاریخی کلاسیک و تقابل آن با رمانتیسم پرداخته شده است.
رمان تاریخی و درام تاریخی عنوان فصل دوم را تشکیل می دهند که در آن خواننده بخش هایی همانند: فاکت های زندگی به منزله شالوده افتراق میان اپیک و درام؛ خاص بودن کاراکترپردازی دراماتیک؛ مسئله عمومی بودن؛ باز نمایی تصادم درایک و درام، رئوس رشد و تحول تاریخی گری در درام و دراماتوژی نیز هستیم.
فصل سوم با عنوان رمان تاریخی و بحران رئالیسم بورژوایی؛ به مباحثی همچون تغییرات در برداشت تاریخی بعد ار انقلاب ۱۸۴۸؛ خصوصی کردن، مدرنیزه کردن و اگزوتیسم؛ ناتورالیسم اپوزیسیون تهی دستان؛ کنراد فردیناند مایر و نوع جدید رمان تاریخی؛ گرایش های عام دکانس و تثبیت رمان تاریخی به عنوان یک ژانر خاص هم پرداخته است.
نهایتا در فصل چهارم با عنوان رمان تاریخی و اومانیسم دموکراتیک؛ لوکاچ به مشخصات عام ادبیات اومانیستی و اعتراض در دوره امپریالیستی؛ مردمی بودن و روح راستین تاریخ؛ فرم بیوگرافیک و معضله آن، رمان تاریخی رومن رولان و چشم اندازهای رشد و تحول اومانیسم جدید در رمان تاریخی، توجه داشته است.
لوکاچ در ابتدای نوشته می گوید به هیچ وجه مدعی نیست که تاریخ کامل و مفصل رمان تاریخی را ارائه کرده است. اگرچه جای چنین تاریحی را خیلی می دانسته اما قصد تاریخ نگاری صرف نداشته به نیت پرداختن به مسائل اصولی و نظری به سراغ چنین موضوعی آمده است. اما چه شده که در دورانی که مدرنیته در ادبیات در حال متحول کردن آن است، لوکاچ به سراغ رمان تاریخی آمده است، گونه ای که قدیمی ترین ژانرهای رمان محسوب می شود و حتی اگر قول او را بپذیریم، رمانی ست که اوجش در قرن نوزدهم بوده است.
رویکرد لوکاچ به رمان تاریخی همانقدر که تئوریک و نظریه پردازانه است، از پشتوانه های ایدئولوژیک هم برخوردار است. لوکاچ در این زمینه صادقانه دست خود را رو می کند، رمان تاریخی برای او به عنوان یک ابزار محسوب می شود، اگر نه همانند سیاستمداران کمونیست به شکلی کاملا صد درصدی ، اما در نگاه او نیز این مسئله یکی از جنبه های مهم به حساب می آید. به نظر لوکاچ رمان تاریخی هم در اتحاد جماهیر شوروی و هم در دیگر کشورها در جبهه مردمی ضد فاشیستی نقش خارق العاده ای بازی می کند. همین است که نقش رمان تاریخی را شایسته توجه و بررسی می سازد و به خصوص که او معتقد است در بسیاری موارد رمان تاریخی آن روزگار، از سوی میراث زیانباری درحال تهدید بوده، میراثی که از پسماندهای جریان بورژوازی ست.
شاید به ظاهر نظرات لوکاچ تفاوت چندانی با دیگر نظریه‌پردازان و ایدولوگ های سوسیالیست نداشته باشد، چرلا که او هم ادبیات گذشته را در خدمت نظام های بورژوازی می داند و با همین نگاه ایدوئولوژیک از ادبیات مدرنیستی صرف نظر می کند. اما این همه ماجرا نیست. لوکاچ شیفته ادبیات رئالیستی است و اگر به رمان تاریخی گرایش نشان می دهد از آن روست که عقیده دارد که رمان تاریخی بهترین گونه برای تبلور ادبیات رئالیستی است.
لوکاچ دارای این واقع بینی هست که بداند که ادبیات به صرف پرداختن به توده های محروم جامعه و یا پرولتاریا به ادبیاتی برجسته بدل نخواهد شد، برای لوکاچ اگرچه محتوا از اهمیت برخوردار است اما همانند منتقدان کمونیست شوروی شرط لازم و کافی برای ارائه ادبیاتی ایده آل نیست، بلکه به گمان او فرم و ادبیت کار نیز برای آنکه آن را به اثری برجسته بدل سازد ضروریست. به همین خاطر از رمان نویسانی همانند سر والتر اسکات که به نوشتن رمانهای تاریخی قهرمان‌پرورانه در خدمت آرمانها پادشاهی شهره است و یا بالزاک و داستایفسکی سخن می گوید ارزش های آثارشان را نفی نکند.
او نگاه او به ادبیات، بیشتر از دیالکتیک هگلی تبعیت می کند. بنابراین هرچه زمان پیش می رود و جهان از مناسبات متفاوت با گذشته و پیچیده تری برخوردار می شود، ادبیات هم باید پیش رفته و کامل شود تا پاسخگوی زمان خود باشد. اما مشکل او آنجاست که شیوه های مدرنیستی و یا دیگر سبک های شناخته شده در آن روزگار را در خدمت حکومت های فاشیستی ارزیابی می کند.
لوکاچ رمانهای تاریخی پیش از قرن نوزدهم را رمانهای تاریخی برجسته (ویا واقعی) نمی داند. به گمان او رمان تاریخی با انقلاب فرانسه زاده شده و در آثار سروالتر اسکات، الکساندر پوشکین و بالزاک به اوج خود می رسد و از سوی دیگر از راه رسیدن فلوبر و پس از او اشتفان تسوایک را که نمایندگان رئالیسم بورژوازی می داند، آغاز افول رمان تاریخی ارزیابی می کند. لوکاچ با توجه به گستره مطالعاتش (معروف بود که او بیش از یک میلیون صفحه کتاب خوانده) در این اثر کلاسیک کوشیده رمان تاریخی را در بستر تحولاتش تعریف کرده و ماهیت متغییر آن را دربرابر دید خواننده قراردهد.
نوشته: گئورگ لوکاچ
ترجمه امید مهرگان
ناشر: ثالث، چاپ دوم ۱۳۹۳
۵۵۳ صفحه، ۲۵۰۰۰ تومان
شما می‌توانید کتاب «رمان تاریخی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
از کتابی می خواهیم بگوییم که نویسنده نامدارش چهره ای آشنا در حوزه فلسفه، جامعه شناسی و ادبیات محسوب می شود، بسیاری از آثار او به فارسی برگردانده شده و از هریک چندین ترجمه نیز در بازار است. کتاب «رمان تاریخی» در این روزگار به عنوان اثری کلاسیک در حوزه زیباشناسی مارکسیستی و نظریه ماتریالیستی ادبیات شناخته می شود، گئورگ لوکاچ نویسنده این رمان از معدود متفکران مارکسیست است که در دوران زوال این مکتب که حتی نامش نیز حساسیت برانگیز و کلیشه‌ای شده (!) کماکان نظراتش خوانده شده و مورد بحث است. این نکته نیز تا حدی ناشی از این است که لوکاش اگر چه متفکری سوسیالیست است اما سوسیالیسم او برخلاف بسیاری از این قسم متفکران با روشن بینی بیگانه نیست. بنابراین اگر مترجم کتاب در معرفی آن نوشته: «کتاب مملو از بصیرت ها و ایده های درخشانی است که حتا امروز نیز به کار فهم پراکسیس یا کنش ادبی و نقد جریان های ایدئولوژیک و ارتجاعی در ادبیات و تاریخ نگاری می آید.» می توان این نکته را پذیرفت.
از میان ترجمه های موجود، حاصل کار امید مهرگان که به همت نشر ثالث به بازار آمده (بدون اینکه بخواهیم ترجمه های دیگر را رد یا قبول کنیم)، از کیفیتی مقبول و قابل اعتماد برخوردار است، چرا که ترجمه روان و قابل فهمی از کتاب ارائه کرده است. اهمیت این نکته زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که توجه داشته باشیم نثر لوکاچ به خصوص در اواخر عمر، دشوارنویس و از نثری با جمله های او طولانی برخوردار است، اما مهرگان توانسته از این دشواری کاسته و با وجود اینکه کتاب از متنی تئوریک برخوردار است آن را به اثری خواندنی و قابل درک بدل سازد. خوشبختانه این مترجم و نشر ثالث آثار دیگری از لوکاچ را نیز در اختیار علاقمندان فارسی زبان این متفکر برجسته معاصر قرار داده اند.
آنگونه مترجم در مقدمه کتاب آورده: «رمان تاریخی در سال ۱۹۳۶ نوشته شد و در سال ۱۹۵۵ در برلین منتشر شد (نسخه روسی آن مدت کوتاهی پس از نگارش کتاب در مسکو به چاپ رسید.) ترجمه حاضر بر اساس متن اصلی آلمانی صورت گرفته و تقریبا در همه موارد با ترجمه انگلیسی آن مطابقت داده شده است. »
این کتاب در چهار فصل نوشته شده است: فرم کلاسیک رمان تاریخی: در این فصل ابتدا به شرایط اجتماعی و تاریخی ظهور رمان پرداخته شده است. سپس آثار سر والتر اسکات مورد بررسی قرار گرفته و همچنین به رمان تاریخی کلاسیک و تقابل آن با رمانتیسم پرداخته شده است.
رمان تاریخی و درام تاریخی عنوان فصل دوم را تشکیل می دهند که در آن خواننده بخش هایی همانند: فاکت های زندگی به منزله شالوده افتراق میان اپیک و درام؛ خاص بودن کاراکترپردازی دراماتیک؛ مسئله عمومی بودن؛ باز نمایی تصادم درایک و درام، رئوس رشد و تحول تاریخی گری در درام و دراماتوژی نیز هستیم.
فصل سوم با عنوان رمان تاریخی و بحران رئالیسم بورژوایی؛ به مباحثی همچون تغییرات در برداشت تاریخی بعد ار انقلاب ۱۸۴۸؛ خصوصی کردن، مدرنیزه کردن و اگزوتیسم؛ ناتورالیسم اپوزیسیون تهی دستان؛ کنراد فردیناند مایر و نوع جدید رمان تاریخی؛ گرایش های عام دکانس و تثبیت رمان تاریخی به عنوان یک ژانر خاص هم پرداخته است.
نهایتا در فصل چهارم با عنوان رمان تاریخی و اومانیسم دموکراتیک؛ لوکاچ به مشخصات عام ادبیات اومانیستی و اعتراض در دوره امپریالیستی؛ مردمی بودن و روح راستین تاریخ؛ فرم بیوگرافیک و معضله آن، رمان تاریخی رومن رولان و چشم اندازهای رشد و تحول اومانیسم جدید در رمان تاریخی، توجه داشته است.
لوکاچ در ابتدای نوشته می گوید به هیچ وجه مدعی نیست که تاریخ کامل و مفصل رمان تاریخی را ارائه کرده است. اگرچه جای چنین تاریحی را خیلی می دانسته اما قصد تاریخ نگاری صرف نداشته به نیت پرداختن به مسائل اصولی و نظری به سراغ چنین موضوعی آمده است. اما چه شده که در دورانی که مدرنیته در ادبیات در حال متحول کردن آن است، لوکاچ به سراغ رمان تاریخی آمده است، گونه ای که قدیمی ترین ژانرهای رمان محسوب می شود و حتی اگر قول او را بپذیریم، رمانی ست که اوجش در قرن نوزدهم بوده است.
رویکرد لوکاچ به رمان تاریخی همانقدر که تئوریک و نظریه پردازانه است، از پشتوانه های ایدئولوژیک هم برخوردار است. لوکاچ در این زمینه صادقانه دست خود را رو می کند، رمان تاریخی برای او به عنوان یک ابزار محسوب می شود، اگر نه همانند سیاستمداران کمونیست به شکلی کاملا صد درصدی ، اما در نگاه او نیز این مسئله یکی از جنبه های مهم به حساب می آید. به نظر لوکاچ رمان تاریخی هم در اتحاد جماهیر شوروی و هم در دیگر کشورها در جبهه مردمی ضد فاشیستی نقش خارق العاده ای بازی می کند. همین است که نقش رمان تاریخی را شایسته توجه و بررسی می سازد و به خصوص که او معتقد است در بسیاری موارد رمان تاریخی آن روزگار، از سوی میراث زیانباری درحال تهدید بوده، میراثی که از پسماندهای جریان بورژوازی ست.
شاید به ظاهر نظرات لوکاچ تفاوت چندانی با دیگر نظریه‌پردازان و ایدولوگ های سوسیالیست نداشته باشد، چرلا که او هم ادبیات گذشته را در خدمت نظام های بورژوازی می داند و با همین نگاه ایدوئولوژیک از ادبیات مدرنیستی صرف نظر می کند. اما این همه ماجرا نیست. لوکاچ شیفته ادبیات رئالیستی است و اگر به رمان تاریخی گرایش نشان می دهد از آن روست که عقیده دارد که رمان تاریخی بهترین گونه برای تبلور ادبیات رئالیستی است.
لوکاچ دارای این واقع بینی هست که بداند که ادبیات به صرف پرداختن به توده های محروم جامعه و یا پرولتاریا به ادبیاتی برجسته بدل نخواهد شد، برای لوکاچ اگرچه محتوا از اهمیت برخوردار است اما همانند منتقدان کمونیست شوروی شرط لازم و کافی برای ارائه ادبیاتی ایده آل نیست، بلکه به گمان او فرم و ادبیت کار نیز برای آنکه آن را به اثری برجسته بدل سازد ضروریست. به همین خاطر از رمان نویسانی همانند سر والتر اسکات که به نوشتن رمانهای تاریخی قهرمان‌پرورانه در خدمت آرمانها پادشاهی شهره است و یا بالزاک و داستایفسکی سخن می گوید ارزش های آثارشان را نفی نکند.
او نگاه او به ادبیات، بیشتر از دیالکتیک هگلی تبعیت می کند. بنابراین هرچه زمان پیش می رود و جهان از مناسبات متفاوت با گذشته و پیچیده تری برخوردار می شود، ادبیات هم باید پیش رفته و کامل شود تا پاسخگوی زمان خود باشد. اما مشکل او آنجاست که شیوه های مدرنیستی و یا دیگر سبک های شناخته شده در آن روزگار را در خدمت حکومت های فاشیستی ارزیابی می کند.
لوکاچ رمانهای تاریخی پیش از قرن نوزدهم را رمانهای تاریخی برجسته (ویا واقعی) نمی داند. به گمان او رمان تاریخی با انقلاب فرانسه زاده شده و در آثار سروالتر اسکات، الکساندر پوشکین و بالزاک به اوج خود می رسد و از سوی دیگر از راه رسیدن فلوبر و پس از او اشتفان تسوایک را که نمایندگان رئالیسم بورژوازی می داند، آغاز افول رمان تاریخی ارزیابی می کند. لوکاچ با توجه به گستره مطالعاتش (معروف بود که او بیش از یک میلیون صفحه کتاب خوانده) در این اثر کلاسیک کوشیده رمان تاریخی را در بستر تحولاتش تعریف کرده و ماهیت متغییر آن را دربرابر دید خواننده قراردهد.
کلمات کلیدی : لوکاچ
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
