داخلی صفحه اقتصادی آرشيو خبر

۱۴

برنامه ساختمان شیشه ای میرداماد برای حل بحران بانک ها/ ادغام بانکها و چند نکته؛ ایده خوب، بدون اراده کافی نیست

*سید بهاء الدین حسینی هاشمی؛ 21 خرداد 96

چند سال می‌گذرد که ادغام بانک‌های کشور مطرح‌شده است و تاکنون در حد سخن مانده است. اینکه بانک‌ها با بحران روبرو هستند، موردقبول همه قرارگرفته و بانک مرکزی هم در تلاش برای رفع این بحران است که با اعلام رسمي رئیس‌کل بانك مركزي براي آغاز ادغام بانك‌ها، این موضوع یکی از اقدامات بانک مرکزی خواهد بود.
 
ادغام، توسعه، ایجاد و یا حتی تعطیلی بانک در هر کشوری، بستگی به شرایط و اوضاع اقتصادی و سیاسی دارد؛ معمولاً در شرایط رکود و بحران برای مدیریت هزینه‌ها، بانک‌ها باهم ادغام می‌شوند تا در هزینه‌های ستادی (جاری) آن‌ها صرفه‌جویی شود و با آزاد کردن بخشی از دارایی‌ها بتوان منابع جدید ایجاد کنند که این موضوع طبیعی است؛ البته در شرایط رونق اقتصادی برعکس ادغام، توسعه بانک‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد و بانک‌های جهانی نیز مشارکت می‌کنند و توسعه شعب انجام داده می‌شود.
 
اظهارنظر کارشناسان و مردم در مورد بحران بانک‌ها بی‌ربط با شرایط اقتصادی ما نیست؛ به‌هرحال در شرایط رکود و تورم طولانی قرار داشتیم؛ در دوره‌ای که تورم همراه با رکود ایجاد شد؛ در حال حاضر بااینکه گفته می‌شود از حال رکود خارج هستیم، اما هنوز همه بخش‌های اقتصادی از رکود خارج نشده‌اند.
 
با توجه به شرایط برای خروج از رکود، نیاز به سرمایه افزایش خواهد یافت که بخشی باید با تقویت بانک‌ها انجام شود تا بتوانند خلق اعتبار کنند که این موضوع در اختیار بانک‌ها است که تقاضایی که ایجادشده و وجود دارد را بالفعل کنند؛ یعنی تقاضا تحریک کرده تا گردش مالی ایجاد شود و بتوانند در مقابل زیان‌های مالی که در اثر رکود و وصول نشدن به‌موقع مطالبات بانک‌ها، کاهش سرمایه و بحران‌های دیگری مقاومت کنند و این موضوع طبیعی است.
 
سخنی که اجرایی نشده/قانون روشنی برای ادغام بانک‌ها وجود ندارد
بارها در مورد ادغام بانک‌ها و اصلاح ساختار نظام بانکی و ساماندهی وضع بانک‌ها سخن‌های زیادی گفته‌شده است؛ اما در عمل توفیقی به دست نیامد و نداشتیم. طرح موضوع ادغام بانک‌ها از طرف رئیس‌کل بانک مرکزی، شاید یک راهنمایی و مشاوره به سرمایه‌گذاران و سهامداران بانکی است که این راه برای سهامداران و حفظ و صیانت از سرمایه و منافع آن‌ها مناسب است؛ اما تصمیم‌گیری برای ادغام بانک‌ها را باید بانک‌هایی اتخاذ کنند که دچار که دچار مشکل هستند و این اقدام با مذاکراتی که باهم دارند و باراهنمایی بانک مرکزی انجام شود و راهکاری برای آن پیداکرده و به نتیجه برسند و پس‌ازآن ادغام انجام شود.
 
متأسفانه در کشور ما قانون برای ادغام بانک‌ها به‌روشنی وجود ندارد، یعنی نمی‌توان دو بانک را ادغام کرد؛ و ابتدا باید بانک‌هایی که قصد ادغام دارند، منحل شده و سپس بانک جدیدی با سهامداران بانک منحل شده، ایجاد شود که این شرایط موضوع ادغام را دچار مشکل می‌کند.
 
از طرف دیگر، ادغام بانک‌ها راهکار و چاره است و اگر بانک مرکزی و دولت اعلام می‌کند، قاعدتاً در این خصوص اختیار بانک‌های خود و بانک‌هایی که زیرمجموعه دولتی هستند رادارند که عمدتاً بانک‌های بزرگی هستند و ادغام آن‌ها می‌تواند مؤثر باشد که می‌توان بانک ملی، بانک سپه و بانک‌های تخصصی مانند رفاه، صنعت و معدن و کشاورزی نام برد که بانک‌های تخصصی قابل ادغام نیستند، زیرا فعالیت آن‌ها تخصصی است.
 
بانک‌های دوگانه‌ای که زمین گیر شدند/ ایده خوب بدون اراده!
در بانک‌های نیمه‌دولتی یا درواقع بانک‌هایی که ازلحاظ اداری دولتی هستند، اما ازلحاظ سهامداری نیمه‌دولتی محسوب می‌شوند (بانک‌هایی که واگذار شدند) مانند بانک‌های صادرات، ملت، تجارت که وضعیت خوبی به دلیل دوگانگی مالکیت و مدیریت ندارند یعنی نه خصوصی هستند نه دولتی؛ و هیچ‌کدام از امتیاز هیچ بخشی استفاده نمی‌کنند و دچار مشکل و بحران بزرگی شده‌اند. مدیریت این بانک‌ها در اختیار دولت است، اما مالکیتشان در ظاهر این بانک‌ها خصوصی هستند که این موضوع یک پارادوکس و بیماری در نظام بانکی ما است؛ به‌طوری‌که سه بانک خوب و موفق کشور، زمین‌گیر شده‌اند.
 
ادغام بانک‌ها ایده خوبی است، اما باید پشت آن اراده برای اجرا و توافق باشد؛ یعنی صرفاً خواستن رئیس‌کل بانک مرکزی کفایت نمی‌کند و مالکان و سهامداران بانک‌ها باید در این مورد تصمیم بگیرند؛ اما اینکه این ایده مطرح‌شده، خوب است؛ اگرچه تجربه ادغام را در کشور نداریم، زیرا این اقدام بسیار تخصصی و حساس است.
 
ادغام بانک‌ها در کشورهای دنیا مانند امریکا، ژاپن، المان و سوئیس به‌وفور انجام‌شده است. در ایران هم می‌توانیم با مشاوره گرفتن از شرکت‌ها و مؤسساتی که در این زمینه تجربه و تخصص دارند و بررسی تجربه‌ها از آن استفاده کرد؛ البته در کشور تنها تجربه انحلال بانک تات را داشتیم که در پی آن بانک آینده با ادغام بانک تات با دو موسسه اعتباری دیگر انجام شد که به سمت و سویی دیگر رفت.
 
توجه به نکاتی قبل از ادغام/نخست شفافیت و اصلاح ساختار بعد ادغام
قبل از انجام ادغام بانک‌ها، بانک مرکزی باید تلاش کند تا انحصار سهامداری را مخصوصاً در بانک‌های خصوصی از بین ببرد. بانک مرکزی به‌خوبی می‌داند که سه الی چهار بانک در کشور در دست یک خانواده، سازمان و یا گروه است که این آفت بزرگی محسوب می‌شود و منابع را به در منافع خود و جریانشان سوق می‌دهند.
 
مهم‌تر از همه این است که خیلی از بانک‌های کشور، سهامشان در ظاهر به نام‌های مختلف است، اما در باطن که به‌راحتی می‌توان تشکیل داد، سهام آن بانک متعلق به یک خانواده و یک گروه است که این موضوع باید مدنظر بانک مرکزی قرار گیرد.
 
نکته دیگر این است که قبل از ادغام بانک‌ها که کار بزرگی است، باید اصلاح ساختاری در نظام بانکی انجام شود تا به مرحله ادغام برسیم.
در اقتصاد ایران پیش از شروع ادغام، هم اصلاح ساختار بانکی و هم اصلاح ساختار اقتصادی لازم است انجام شود، زیرا ادغام بانک‌ها یک مرحله پیشرفته‌ای و حساسی است که دو الی سه گروه سهامدار می‌خواهند تصمیم بگیرند که یک بانک واحد تشکیل دهند و در این راه منافع خود حفظ و افزایش دهند که درک این موضوع و قبول اینکه مدیریت صددرصدی را در یک موسسه (بانک) ادغام‌شده، به یک‌دوم و یا یک‌سوم کاهش یابد، کمی مقاومت خواهند کرد.
 
لازم است پیش از ادغام بانک‌ها، همان‌طور که تأکید شد، اصلاحات ساختار بانک‌ها انجام شود؛ همچنین باید نظام بانکی شفاف شود، یعنی شفافیتی در ترازنامه، دارایی‌ها، (ازآنجایی‌که بانک‌ها دارایی خود را به دلیل اینکه سود واهی تقسیم کرده‌اند و ارزش دفتری این دارایی‌ها باارزش روز نمی‌خواند، یعنی ارزش دفتری بیشتر از ارزش روز است) وثایق و املاک تملیکی که بانک‌ها دارند، ایجاد شود؛ ارزش روز دارایی‌ها ارزیابی‌شده و بانک‌ها باید به یک ترازنامه واقعی داشته باشند تا امکان ادغام فراهم شود.
 
باید وضعیت ذخایر، تعدیل سازی دارایی‌های سمی و دارایی واقعی بانک‌ها لحاظ شود، باید وضعیت ترازنامه واقعی به نسبت کفایت سرمایه مناسب و خوب باشد تا به ساختار واقعی و منطقی حاصل شود.

*مدیرعامل اسبق بانک‌های صادرات و سرمایه/کارشناس مسائل بانکی