داخلی صفحه یادداشت بینندگان آرشيو يادداشت

۱

غلبه هويت جويي بر صراحت كودتا

بخش تعاملی الف - ميرزا سعدين داورپناه

قيام شكوهمند مردم تركيه در برابر كودتاگران، بي شك حادثه اي تاريخي تلقي مي شود كه طي آن مردم مقابل تانك و تفنگ ايستادند تا قواعد جاري و وضع موجود را حفظ كنند.  قيام ملت تركيه ستايش برانگيز است و هر ناظري را هيجان زده مي كند.

بي ترديد اين مردم مسئوليت پذير با انگيزه هاي گوناگون به ميدان مقابله با كودتا آمدند و نمي توان تمام قوت مقاومت را بسود هويت، ايدئولوژي، حزب يا فرد خاصي مصادره كرد.

در بررسي انگيزه هاي مقاومت مدني در برابر كودتا، مي توان دو خاستگاه اصلي و عمده را برشمرد و ضمن اين دسته بندي ملاحظه داشت كه هر كدام از اين دو عنوان، افرادي را شامل مي شود كه لزوما در عرصه هاي ديگر فرهنگي و سياسي هم جهت نيستند. (بديهي است كه برخي هر دو انگيزه را داشتند و كساني هم با تفكرات خاص به ميدان آمدند.)

مدتهاست كه تجربه كودتا، ارتش را بمثابه تهديد اصلي ثبات سياسي تركيه نشانده و سياستمداران به هر طريقي تلاش مي كنند كه تاثير ارتش بر معادلات سياسي را مهار كنند. اردوغان نيز طي سال ها حكمراني به ادله هايي براي پاكسازي همواره ارتش از نيروهاي سركش متوسل شده است و در اين تلاش دست كم موفق بوده چنين باوري را در جامعه نهادينه كند كه پذيرش درخواست پيوستن به اتحاديه اروپا، مشروط به داشتن ارتشي غير سياسي است.

- يكي از دو خاستگاه مقاومت در برابر كودتاچيان، تمايل جدي بخشي از مردم به قطع دخالت ارتشيان در سياست مي باشد تا از اين رهگذر شايستگي پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا تقويت شود.

- يكي ديگر از انگيزه هاي اصلي، اسلام خواهي بخش بزرگي از جامعه تركيه است كه حزب عدالت و توسعه را بيش از ديگر احزاب موجود به خود نزديك مي بينند.

در هر حال خيزش در برابر كودتاچيان با وجود چنين انگيزه هاي قدرتمندي نيز محتاج سازماندهي شجاعانه و تشكيل هسته اوليه قيام است. اگر چه نمي توان از تاثير شبكه هاي مجازي چشم پوشيد اما نقش كليدي و حساس ايجاد هسته اوليه قيام را تنها اندكي پس از اعلام كودتا، مساجد بر عهده گرفتند كه با اذان گويي مكرر، انبوه مخالفين كودتا را گرد مناره ها آوردند و به خيابان سرازير كردند. (١)

مساجد در ساعات بي ثباتي، محل فرماندهي و بازداشت كودتاچيان شد (٢) و امنيت مسجد، سنگر مستحكم مسلماناني بود كه واليان كنوني به اتكاي خود آگاهي هويتي ايشان، حزب حاكم بر تركيه هستند.

حزب حاكم تركيه هر چند حزبي اسلامگرا خوانده مي شود ولي آنچنان مقيد به خوانش معمول از شريعت نيست و مي كوشد قرائتي ملي از اسلام تركيه ارائه كند و به اتكاي آن گفتماني بسازد كه وحدت ملي را تضمين نمايد. در اين تجربه چند هفته پيش با اعلام رسمي عادي سازي روابط با اسرائيل در ماه روزه رمضان، چرخش نابهنگامي كرد كه بسياري از مسجديان را رنجاند.

علي رغم برآشفتگي افراطيون سلاحدار و واكنش غير قابل قبولي كه در فرودگاه آتاتورك از خود نشان دادند، همچنان حزب اردوغان يك حزب اسلامي بشمار مي رود و از حمايت آشكار اسلامخواهان تركيه در برابر افراطيون سكولار برخوردار است.

نمود غير قابل انكار ظرفيت تشكيلاتي مساجد طي قيام تاريخي عليه كودتا، مساجد تركيه را در رديف ديگر مساجد جهان اسلام، فراتر از هر سازمان و گروه ديگر تركيه متجلي كرد.

(سخن به ميان آوردن از نقش «شركت خصوصي امنيتي سادات» در پيوستگي با مديريت مسجدي ضد كودتا، نتنها جايگاه مساجد را در اين معادلات مخدوش نمي كند بلكه در برداشتي واقعبينانه، پذيرش واقعيت تاثيرگذاري بازوي نظامي مستقل اسلامخواهان، ادعاي نقش تعيين كنندگي مساجد را مستحكم تر مي نماياند.)

بر همين اساس اتهامزني به «گولن»، روحاني سرشناس امريكانشين، تلاش «اردوغان» براي كاهش نفوذ جنبش اسلامگراي رقيبي است كه به سازماندهي گسترده مراكز خيريه و مدارس اشتهار دارد. جدي ترين رقيب حزب عدالت و توسعه در تلاش براي جلب حمايت مساجد، تشكيلات مذهبي وابسته به گولن مي باشد و ميل به برخورداري از همين ظرفيت تعيين كنندگي مساجد، آرايش چنين صحنه رقابت آشكاري را رقم زده است.

سرانجام اگر چه ظهور و تسلط قدرت مسجد بر بخش بزرگ جامعه شهري، جديدترين واقعيت آشكار تركيه است اما همچنان بخش بزرگي از شهرنشينان تركيه، تمايلات اروپايي خود را بر اسلامخواهي ترجيح مي دهند.

دولت تركيه سال هاست ميان اين دو مسير سرگردان مانده و بايد در آينده ديد كه آيا وزش پر توان اسلام خواهي مي تواند كشتي تركيه را به انتخاب و طي مسيري مستقيم متقاعد كند يا تنها بادي به بادبان است براي تغيير مسيرهاي مكرر و ادامه مارپيچ سكان داران تركيه روياباف و بي احتياط...

١) http://goo.gl/GOQRdn
٢) http://goo.gl/38Js1R