کد مطلب: 366786
تأثیرپذیری شاعران بزرگ از «نهج‌البلاغه»
تاریخ انتشار : دوشنبه ۷ تير ۱۳۹۵ ساعت ۲۰:۵۱
یک مترجم «نهج‌البلاغه» می‌گوید، بسیاری از شاعران ادبیات فارسی از جمله فردوسی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ تحت تاثیر سخنان حضرت علی (ع) بوده‌اند.
سیدمحمدمهدی جعفری در گفت‌وگو با ایسنا، درباره حضور شخصیت حضرت علی (ع) و کلام ایشان در شعر شاعران بزرگ ایران و تأثیرپذیری این شاعران از نهج‌البلاغه اظهار کرد: هر چند که نهج‌البلاغه در سال ۴۰۰ هجری تألیف شده است و سیدرضی تألیف آن را در این سال به پایان رسانده اما قبل از تألیف این کتاب سخنان حضرت امیر (ع) در شعر و سخن بسیاری از شاعران شیعه و سنی رواج داشته است و دانشمندان و شاعران زیادی تحت تأثیر کلام ایشان بوده‌اند.
او در ادامه گفت: بر خی از شعرهای فردوسی تحت تأثیر سخنان امیرالمومنین (ع) است، اما چون پایان تدوین شاهنامه فردوسی سال ۴۱۰ هجری است فکر نمی‌کنم فردوسی تحت تأثیر کتاب نهج‌البلاغه بوده باشد؛ چون این شاعر بزرگ در محیط و خانواده شیعی زندگی می‌کرده در شاهنامه از سخنان امیرالمومنین (ع) استفاده فراوانی کرده است که من در مقاله‌ای با موضوع تأثیر نهج‌البلاغه در ادب فارسی ثابت کرده‌ام که شاهنامه برای دو منظور به وسیله فردوسی سروده شده است. هدف فردوسی یکی این بود که شیعه اثنی عشری را در مقابل ایدئولوژی اهل تسنن که توسط سلطان محمود ترویج می‌شد گسترش دهد و دوم اینکه زبان فارسی را که در آن زمان بین دو خلافت عرب و سلطنت ترک قرار گرفته بود نجات دهد. به نظر من این دو منظور اصلی فردوسی از سرودن شاهنامه بوده است. دلیل اینکه فردوسی و شاهنامه همواره مورد غضب سلطان محمود قرار گرفته بود نیز همین موضوع بود.
جعفری سپس درباره تأثیر کلام حضرت علی (ع) در شعر شاعران فارسی‌زبان اظهار کرد: این تأثیر از زمان نخستین شاعران فارسی‌زبان وجود داشته است و حتی قبل از فردوسی در آثار رودکی هم این تأثیر را می‌بینیم. اما با تألیف نهج‌البلاغه شاعران بیشتری مثل سنایی و ناصرخسرو از این کتاب تأثیر گرفتند تا اینکه به قرن هفتم هجری می‌رسیم. در قرن هفتم شرح‌نویسی و شعر گفتن بسیار رواج پیدا کرده بود و شاعران نیز از نهج‌البلاغه بیشتر از پیش در آثارشان استفاده می‌کردند. از اوایل قرن هفتم عطار به شدت تحت تأثیر قرار گرفت به طوری که حتی برخی از جمله‌های نهج‌البلاغه را به شکل ترجمه در آثار خود منعکس کرد.
او در ادامه بیان کرد: بعد از عطار، مولانا بهره زیادی از نهج‌البلاغه گرفت و بیش از هر کسی تحت تأثیر این کتاب بود تا جایی که خودش می‌گوید: ای علی که جمله عقل و دیده‌ای/ شمه‌ای واگو از آنچه دیده‌ای...، و در ادامه بسیاری از سخنان حضرت امیرالمومنین (ع) را نقل می‌کند. در آخر قرن هفتم این سعدی است که از نظر کمیت بیشتر از مولانا در اشعارش از نهج‌البلاغه استفاده می‌کند. من این موضوع را در کتابی با عنوان «تأثیر نهج‌البلاغه در شاعران قرن هفتم تا نهم هجری» به تفصیل آورده‌ام و در آنجا گفته‌ام که به صورت گذرا سعدی در اشعارش ۲۵۰ مورد از نهج‌البلاغه استفاده کرده است. در این زمینه یک خانم پژوهشگر در مصر پایان‌نامه‌ای نوشته است که در آن پایان‌نامه به این نتیجه رسیده که باب اول بوستان سعدی شرح عهدنامه امیرالمومنان (ع) با مالک اشتر است. باب اول بوستان سعدی درباره سیره پادشاهان است. همچنین دیباچه گلستان از خطبه اول نهج‌البلاغه متأثر است. بنابراین می‌بینیم که سعدی در آثارش حتی از مولانا هم در تأثیرگیری از کلام حضرت امیر (ع) پیشی گرفته است.
جعفری درباره تأثیرپذیری حافظ از نهج‌البلاغه نیز گفت: او در حدود ۶۰ مورد از اشعارش تحت تأثیر نهج‌البلاغه قرار داشته است. برای مثال در نهج‌البلاغه آمده است کسی که پایداری می‌ورزد پیروزی را به دست می‌آورد اگرچه زمان درازی طول بکشد و حافظ با تأثیرگیری از این کلام حضرت امیر نوشته است: صبر و ظفر هر دو دوستان قدیم‌اند/ بر اثر صبر نوبت ظفر آید.
او با بیان اینکه موضوعات حکمی نهج‌البلاغه منابع گسترده‌ای برای شعر شاعران بوده است، جامی را نیز یکی دیگر از شاعرانی دانست که تحت تأثیر نهج‌البلاغه شعر سروده است.
این پژوهشگر متون دینی سپس درباره وضعیت نهج‌البلاغه در دنیای امروز گفت: این کتاب تا به حال به ۲۷ زبان از جمله اردو، پنجابی، فرانسه، انگلیسی، روسی، اسپانیایی و... ترجمه شده است. البته ترجمه به این زبان‌ها به گستردگی زبان فارسی نیست.
جعفری ادامه داد: نهج‌البلاغه اگر به جهان امروز عرضه شود پیام روز را دارد و درمان دردهای بشری در این روزگار است. چنانچه حدود ۸۰ سال پیش زمانی که عهدنامه مالک اشتر با امیرالمومنین (ع) توسط مورخ الدوله سپهر به زبان فرانسه ترجمه شد وقتی رئیس‌جمهور فرانسه آن را خواند گفت من نویسنده این عهدنامه را نمی‌شناسم اما این عهدنامه برای اداره جهان امروز کافی است.
او با بیان اینکه اگر بتوان نهج‌البلاغه را به دنیا عرضه کرد دنیا قدرش را بهتر از ما می‌داند، افزود: نهج‌البلاغه آیین کشورداری است آن هم نه به شیوه روزگار گذشته بلکه به شیوه امروز و حتی مترقی‌تر از روزگار ما. در این کتاب می‌توان از بیمه عمر، کار، رسیدگی به طبقات فرودست و کارمندان احکامی پیدا کرد. شاید به همین خاطر است که برخی به آن شبهه وارد می‌کنند و می‌گویند احکام این کتاب از زمان حضرت علی (ع) جلوتر است اما من اسناد و قرائنی پیدا کرده‌ام که هیچ جای شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد که این سخنان از آنِ حضرت علی (ع) است.
این مترجم نهج‌البلاغه در پایان سخنانش گفت: به جوانان توصیه می‌کنم اگر به نهج‌البلاغه مراجعه کنند پاسخ بسیاری از سوالات خود را می‌توانند در آنجا دریافت کنند. البته نهج‌البلاغه نیازمند آن است که به شکل ساده به هنرهایی مثل فیلم، تئاتر و داستان تبدیل شود تا جوانان راحت‌تر از آن استفاده کنند.
سیدمحمدمهدی جعفری در گفت‌وگو با ایسنا، درباره حضور شخصیت حضرت علی (ع) و کلام ایشان در شعر شاعران بزرگ ایران و تأثیرپذیری این شاعران از نهج‌البلاغه اظهار کرد: هر چند که نهج‌البلاغه در سال ۴۰۰ هجری تألیف شده است و سیدرضی تألیف آن را در این سال به پایان رسانده اما قبل از تألیف این کتاب سخنان حضرت امیر (ع) در شعر و سخن بسیاری از شاعران شیعه و سنی رواج داشته است و دانشمندان و شاعران زیادی تحت تأثیر کلام ایشان بوده‌اند.
او در ادامه گفت: بر خی از شعرهای فردوسی تحت تأثیر سخنان امیرالمومنین (ع) است، اما چون پایان تدوین شاهنامه فردوسی سال ۴۱۰ هجری است فکر نمی‌کنم فردوسی تحت تأثیر کتاب نهج‌البلاغه بوده باشد؛ چون این شاعر بزرگ در محیط و خانواده شیعی زندگی می‌کرده در شاهنامه از سخنان امیرالمومنین (ع) استفاده فراوانی کرده است که من در مقاله‌ای با موضوع تأثیر نهج‌البلاغه در ادب فارسی ثابت کرده‌ام که شاهنامه برای دو منظور به وسیله فردوسی سروده شده است. هدف فردوسی یکی این بود که شیعه اثنی عشری را در مقابل ایدئولوژی اهل تسنن که توسط سلطان محمود ترویج می‌شد گسترش دهد و دوم اینکه زبان فارسی را که در آن زمان بین دو خلافت عرب و سلطنت ترک قرار گرفته بود نجات دهد. به نظر من این دو منظور اصلی فردوسی از سرودن شاهنامه بوده است. دلیل اینکه فردوسی و شاهنامه همواره مورد غضب سلطان محمود قرار گرفته بود نیز همین موضوع بود.
جعفری سپس درباره تأثیر کلام حضرت علی (ع) در شعر شاعران فارسی‌زبان اظهار کرد: این تأثیر از زمان نخستین شاعران فارسی‌زبان وجود داشته است و حتی قبل از فردوسی در آثار رودکی هم این تأثیر را می‌بینیم. اما با تألیف نهج‌البلاغه شاعران بیشتری مثل سنایی و ناصرخسرو از این کتاب تأثیر گرفتند تا اینکه به قرن هفتم هجری می‌رسیم. در قرن هفتم شرح‌نویسی و شعر گفتن بسیار رواج پیدا کرده بود و شاعران نیز از نهج‌البلاغه بیشتر از پیش در آثارشان استفاده می‌کردند. از اوایل قرن هفتم عطار به شدت تحت تأثیر قرار گرفت به طوری که حتی برخی از جمله‌های نهج‌البلاغه را به شکل ترجمه در آثار خود منعکس کرد.
او در ادامه بیان کرد: بعد از عطار، مولانا بهره زیادی از نهج‌البلاغه گرفت و بیش از هر کسی تحت تأثیر این کتاب بود تا جایی که خودش می‌گوید: ای علی که جمله عقل و دیده‌ای/ شمه‌ای واگو از آنچه دیده‌ای...، و در ادامه بسیاری از سخنان حضرت امیرالمومنین (ع) را نقل می‌کند. در آخر قرن هفتم این سعدی است که از نظر کمیت بیشتر از مولانا در اشعارش از نهج‌البلاغه استفاده می‌کند. من این موضوع را در کتابی با عنوان «تأثیر نهج‌البلاغه در شاعران قرن هفتم تا نهم هجری» به تفصیل آورده‌ام و در آنجا گفته‌ام که به صورت گذرا سعدی در اشعارش ۲۵۰ مورد از نهج‌البلاغه استفاده کرده است. در این زمینه یک خانم پژوهشگر در مصر پایان‌نامه‌ای نوشته است که در آن پایان‌نامه به این نتیجه رسیده که باب اول بوستان سعدی شرح عهدنامه امیرالمومنان (ع) با مالک اشتر است. باب اول بوستان سعدی درباره سیره پادشاهان است. همچنین دیباچه گلستان از خطبه اول نهج‌البلاغه متأثر است. بنابراین می‌بینیم که سعدی در آثارش حتی از مولانا هم در تأثیرگیری از کلام حضرت امیر (ع) پیشی گرفته است.
جعفری درباره تأثیرپذیری حافظ از نهج‌البلاغه نیز گفت: او در حدود ۶۰ مورد از اشعارش تحت تأثیر نهج‌البلاغه قرار داشته است. برای مثال در نهج‌البلاغه آمده است کسی که پایداری می‌ورزد پیروزی را به دست می‌آورد اگرچه زمان درازی طول بکشد و حافظ با تأثیرگیری از این کلام حضرت امیر نوشته است: صبر و ظفر هر دو دوستان قدیم‌اند/ بر اثر صبر نوبت ظفر آید.
او با بیان اینکه موضوعات حکمی نهج‌البلاغه منابع گسترده‌ای برای شعر شاعران بوده است، جامی را نیز یکی دیگر از شاعرانی دانست که تحت تأثیر نهج‌البلاغه شعر سروده است.
این پژوهشگر متون دینی سپس درباره وضعیت نهج‌البلاغه در دنیای امروز گفت: این کتاب تا به حال به ۲۷ زبان از جمله اردو، پنجابی، فرانسه، انگلیسی، روسی، اسپانیایی و... ترجمه شده است. البته ترجمه به این زبان‌ها به گستردگی زبان فارسی نیست.
جعفری ادامه داد: نهج‌البلاغه اگر به جهان امروز عرضه شود پیام روز را دارد و درمان دردهای بشری در این روزگار است. چنانچه حدود ۸۰ سال پیش زمانی که عهدنامه مالک اشتر با امیرالمومنین (ع) توسط مورخ الدوله سپهر به زبان فرانسه ترجمه شد وقتی رئیس‌جمهور فرانسه آن را خواند گفت من نویسنده این عهدنامه را نمی‌شناسم اما این عهدنامه برای اداره جهان امروز کافی است.
او با بیان اینکه اگر بتوان نهج‌البلاغه را به دنیا عرضه کرد دنیا قدرش را بهتر از ما می‌داند، افزود: نهج‌البلاغه آیین کشورداری است آن هم نه به شیوه روزگار گذشته بلکه به شیوه امروز و حتی مترقی‌تر از روزگار ما. در این کتاب می‌توان از بیمه عمر، کار، رسیدگی به طبقات فرودست و کارمندان احکامی پیدا کرد. شاید به همین خاطر است که برخی به آن شبهه وارد می‌کنند و می‌گویند احکام این کتاب از زمان حضرت علی (ع) جلوتر است اما من اسناد و قرائنی پیدا کرده‌ام که هیچ جای شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد که این سخنان از آنِ حضرت علی (ع) است.
این مترجم نهج‌البلاغه در پایان سخنانش گفت: به جوانان توصیه می‌کنم اگر به نهج‌البلاغه مراجعه کنند پاسخ بسیاری از سوالات خود را می‌توانند در آنجا دریافت کنند. البته نهج‌البلاغه نیازمند آن است که به شکل ساده به هنرهایی مثل فیلم، تئاتر و داستان تبدیل شود تا جوانان راحت‌تر از آن استفاده کنند.
کلمات کلیدی : امام علی (ع) ،نهج‌البلاغه
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
