«پژوهشگران معاصر ایران جلد دهم» (غلامحسین مصاحب، ذبیحالله صفا، محمدتقی دانشپژوه، عباس زریاب خویی و محمد معین)
نویسنده: هوشنگ اتحاد
ناشر:
فرهنگ معاصر، چاپ دوم
۶۸۵ صفحه، ۳۲۰۰۰ تومان
شما میتوانید کتاب
« پژوهشگران معاصر ایران جلد دهم » را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
روایت است روزگاری که برای گذراندن دوره دکتری به کمبریج مسافرت کرد، قصد شاگردی نزد پرفسوری را داشت که بهسختی دانشجویان خارجی را میپذیرفت. آن روز استاد انگلیسی با دیدن این جوان علاقهمند ایرانی از او میپرسد: شما در ایران غلامحسین مصاحب را میشناسید که تحقیقاتی درباره خیام کرده؟
در جواب استاد میگوید: غلامحسین مصاحب خود من هستم!
پرفسور انگلیسی هم او را بهعنوان دانشجوی خود میپذیرد.
غلامحسین مصاحب شانس شاگردی خاص برتراند راسل را هم داشت. کلاسهای راسل به دو شکل عمومی و خصوصی برگزار میشد. در کلاسهای عمومی پانصد نفر در کلاس حاضر میشدند، اما در کلاسهای خصوصی راسل تنها پنج نفر از مستعدترین شاگردانش را برمیگزید، کسانی که به گمانش میتوانستند رسالت علمی موردنظر او را بر دوش بکشند. غلامحسین مصاحب نیز به لحاظ استعداد علمی، پشتکار و دقت فردی شاگردی نمونه و برجسته بود چنانکه اساتیدی چنین بزرگ با همه سختگیریشان او را برمیگزیدند.
پرورش یافتن در چنین سطوحی و نزد اساتید سختگیری از این دست، باعث شد وقتی خود مصاحب نیز به استادی بزرگ بدل شد در حین انجام کار علمی و پژوهشی استاندارهایی داشته باشد که بههیچوجه از آنها عدول نکند. او زندگی علمی پرفرازونشیبی داشت از انتشار روزنامهی «برق» در جوانی، تا تحصیل و تدریس و پژوهش و راهاندازی خانه ریاضیات، یعنی جایی برای تربیت اساتید ریاضی که بتوانند در دانشگاهها تدریس کنند و...
اما از همه اینها که بگذریم مهمترین دستاورد زندگی او سرپرستی و تألیف دایره المعارف مصاحب است. کاری سترگ که در ابتدا قرار بود با ترجمه و انتشار دایره المعارف کوچک کلمبیا انجام شود و در کشورهای همسایه به همین ترتیب انجامشده بود، اما مصاحب آن را به شیوه خاص خود انجام داد. نخست آنکه بخشهای ناکارآمدش را برای مخاطب فارسی حذف کرد و سپس گفت آیا باید بزرگان این دیار توسط آنچه غربیان نوشتهاند به مخاطب معرفی شوند؟ بهاینترتیب این پروژه ابعادی دیگر پیدا کرد، اساتیدی برای نوشتن مدخلها دعوت شدند و افزون بر آن درزمینهٔ انتخاب معادلهای فارسی نیز کار بزرگی انجام شد. دقت و وسواس مصاحب در این زمینه شهره خاص و عام بوده و اهمیت کار او چنان است که برخی آن را از مهمترین دستاوردهای فرهنگی این سده محسوب میکنند.
جلد دهم کتاب پژوهشگران معاصر ایران که به قلم هوشنگ اتحاد و به همت نشر فرهنگ معاصر منتشرشده، با پرداختن به زندگی و آثار چنین پژوهشگر بزرگی آغاز میشود. هوشنگ اتحاد در این مجموعه ۱۳ جلدی، به فراخور اهمیت و گستره فعالیت پژوهشگران و البته منابع موجود درباره آنها، گاه یک جلد را به یک نفر اختصاص و گاه دو تا پنج نفر از این پژوهشگران را در یک جلد مورد توجه قرار داده است. در کتاب حاضر نیز علاوه بر غلامحسین مصاحب، زندگی و خدمات نامآوران دیگری نیز توسط نویسنده موردبررسی قرارگرفتهاند؛ از جمله ذبیحالله صفا، محمدتقی دانشپژوه، عباس زریاب خویی و محمد معین که هر یک به سهم خود دینی بزرگ بر گردن اهل فرهنگ و ادب داشتهاند.
آیا این موجب شرمساری نیست که دانشجوی زبان و ادبیات فارسی برای تحصیل درباره تاریخ ادبیات فارسی، محتاج استفاده از کتابهای پژوهشی فرنگیان در در این زمینه باشند. یعنی تاریخ آنچه ما به داشتنش فخر می فروشیم، فرنگیان برایمان بنویسند .اما سرانجام ذبیحالله صفا با صرف سالهایی طولانی از عمرش، که تا دم مرگ او نیز ادامه داشت، به دوران احاطه تاریخهای ادوارد بروان و یان ریپکا درباره تاریخ زبان و ادبیات فارسی، پایان داده و کتابی چنان ارزنده تألیف کرده که شهرت جهانی پیداکرده است. ذبیح الله صفا کیست و چه کرد؟ در کتاب حاضر می توانیم با زندگی و آثار این چهره نامدار بیشتر آشنا شویم.
فهرست نگاران و نسخه شناسان باوجودآنکه منشأ خدمات بسیار هستند اما کمتر شناخته میشوند و بهواسطه زحماتی که کشیدهاند موردتکریم قرار میگیرند. محمدتقی دانشپژوه از بزرگترین فهرست نگاران نسخههای خطی در ایران بود. او سالهای زیادی از عمر خود را صرف فهرستنگاری و سروسامان دادن به نسخههای خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و همچنین تهیه میکروفیلم از روی آنها کرد. او در لابهلای این اوراق با صرف عمر دانش خود بستری را فراهم آورد که پژوهشگران دیگر با آسودگی بتوانند از این منابع برای آثار خود بهره ببرند. در این کتاب لااقل گوشه هایی از خدمات این چهره که کمتر مورد توجه قرار گرفته به مخاطبان عرضه شده است.
سخن گفتن از سطح دانش و معلومات عباس زریاب خویی تکرار مکررات است؛ او نهتنها درزمینهٔ ترجمه متون فلسفی آثاری ماندگار از خود برجای گذاشته، بلکه نقشی درخور ستایش دریافتن معادلهای فلسفی و غنی شدن زبان فلسفی ما برداشته است. زریاب خویی تسلطی حیرتانگیز در حوزه تاریخ فلسفه و ادبیات ایران داشت اشرافی که به گذشته محدود نمانده و با زمان پیشآمده بود. چهره زریاب خویی نیز کمتر برای علاقمندان ادبیات آشناست که در کتاب حاضر می توانند به شکلی در خور با او نیز آشنا شوند.
دکتر محمد معین از نوادر روزگار بود. خوشبختانه دست تقدیر او را به علیاکبر دهخدا رساند. ازاینسبب دکتر معین از پیمودن راههایی که دهخدا با زحمت زیاد پیموده بود بینیاز شد و خود نیز بهعنوان وصی امین و صالح خیال علامه دهخدا را بعد از مرگ راحت ساخت. معین علاوه بر فرهنگ سترگ فارسیاش پژوهشهایی گوناگون در حوزه زبان و ادبیات فارسی و همچنین ترجمههایی از زبانهای دیگر به فارسی انجام داده بود. او به زبانهای انگلیسی، عربی و فرانسه مسلط بود و تکلم میکرد؛ همچنین با زبانهای آلمانی، روسی ، یونانی و لاتین آشنایی داشت و زبانهای باستانی ایران همانند اوستایی، پهلوی و سانسکریت را تدریس میکرد. معین برای نوشتن این فرهنگ بزرگ چه راهی را پیمود و چگونه زندگی و عمر خود را پای آن گذاشت. هوشنگ اتحاد روایتی خواندنی از این تلاش و حاصل آن پیش روی ماطب گذاشته است.
اتحاد در این جلد از کتاب نیز همانند دیگر مجلدات آن عمل کرده است. او ابتدا متنی درباره زندگی و آثار هر یک از این شخصیتها نوشته، سپس نمونههایی از آثار این پژوهشگران را نقل کرده است تا مخاطب با نثر و شیوه کار آنها آشنا شود و در آخر نیز کتابشناسی آثار هر نویسنده و یادداشتهای مربوط به هر فصل را آورده است.
اتحاد برای تألیف و تنظیم متن اصلی که به زندگی و آثار این پژوهشگران اختصاص دارد از منابع موجود درباره ایشان استفاده کرده، از گفتگو و خاطره گرفته تا مقاله و تحلیل. او درواقع به شیوهای فکر شده دست به تدوین این منابع زده و با افزودن نکاتی به آن متنی تازه و خواندنی ساخته است. متنی که نهتنها نکات موردنظر اتحاد را به مخاطب منتقل میکند، بلکه مخاطب را با دیدگاههای مختلف موجود آشنا میسازد.
اتحاد در تالیف و تنظیم متن این کتاب، تنها به ارائه اطلاعاتی از زندگی این بزرگان بسنده نکرده، بلکه با روایت های ریز و درشتی که از شیوه زندگی و خلقیات این اساتید ارائه شده مخاطبان در واقع درس درست زندگی کردن را از آنها می آموزند. خواندن فرازهایی از زندگی این شخصیتها، پشتکار آنها در کسب علم و شیوهای که در زندگی خود در رفتار با دیگران بکار میبستهاند درسهاییست که هر یک از ما می توانیم برای اعتلای علمی و انسانی زندگی خود از آنها بهره بگیریم.