کد مطلب: 421658
کالبد شکافی یک اسطوره/ آیا فیدل کاسترو پایان یافته است ؟
دکتر ناصر فکوهی/ استاد دانشگاه تهران
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۱۷ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۳۸
زمانی که شخصیتی با پیشینه و تاریخچه‌ای تأثیرگذار، درمی‌گذرد، «مرگ» به مثابه مُهری نهایی بر زندگی، همه را به احترام برای او وامی‌دارد. ما را نیز باید وا دارد که در داوری‌های خود نسبت به او، با شتاب عمل نکنیم.
کاسترو، در 90 سالگی درگذشت، در حالی که بیش از 50 سال در قدرت بود و پس از خود نیز زمام امور را به برادرش سپرد. کاسترو، کشوری کوچک را با میراث تلخ و شیرین به جای گذاشت؛ از یک سو، یک سیستم اجتماعی که در میان کشورهای فقیر ِ آمریکای لاتین تنها نمونه‌ای است که در آن عدالت نسبی اجتماعی، برخورداری مردم از شرایط زیست ِ نسبتا قابل قبول از آموزش و بهداشت و زندگی سالم فراهم است؛ از
برخلاف آنچه اغلب در جملات کلیشه‌ای گفته می‌شود؛ مرگ فیدل، نه پایان یک دوران است، نه پایان یک اسطوره، نه ورق خوردن یک برگ از تاریخ و نه انتهای مفهوم انقلاب در جهان جدید.
بیلان جهانی ِ فیدل کاسترو، از او یک «اسطوره» برای پایداری در برابر یک قدرت خودخواه و زورگو یعنی آمریکا ساخته است؛ اسطوره‌ای که هر اندازه نفرت مردم جهان از زورگویی آمریکایی‌ها بیشتر می‌شود، قدرت بیشتری می‌گیرد: مردمان ِ اکثر پهنه‌هایی که این سلطه را تحمل کرده و زجر کشیده‌اند، حق داشته و دارند که در فیدل، دوستی برای خود و محرومیت‌هایشان ببینند، همانگونه که چه گورا، در نسل‌هایی پی‌درپی، اسطوره‌ای برای جوانانی بود که حاضر به پذیرش بی‌عدالتی‌های اجتماعی و بی‌رحمی‌های سرمایه‌داری آمریکایی نبودند و رویای بر پا کردن اتوپیایی جدید با
بیلان جهانی ِ فیدل کاسترو، از او یک «اسطوره» برای پایداری در برابر یک قدرت خودخواه و زورگو یعنی آمریکا ساخته است؛ اسطوره‌ای که هر اندازه نفرت مردم جهان از زورگویی آمریکایی‌ها بیشتر می‌شود، قدرت بیشتری می‌گیرد.
این تصویر در قاره آمریکا، بسیار قدرتمندتر بود و هست و حتی در خود کوبا، به‌رغم همه سختی‌هایی که مردم از فشار سیستم آمرانه سیاسی و تحریم بیرونی کشیده‌اند، امروز همه می‌دانند که اگر فیدل نبود، آنها امروز بی‌شک نه یک دموکراسی حتی نیم‌بند و بی‌حاصل، بلکه به احتمال قوی، همان چیزی را داشتند که در اکثر کشورهای مرکزی و جنوبی این قاره مشاهده می‌کنیم: جنگ‌ها و تنش‌های خونین و بی‌رحم میان دیکتاتورها فاسد و مافیاهای مواد مخدر و کارتل‌های نظامی‌گرای غرب؛ بی‌آنکه کمترین رفاهی برای مردم پایین‌دست یا حتی طبقه متوسط وجود داشته باشد.
آنچه ایالات متحده در طول قرن اخیر با آمریکای مرکزی و جنوبی کرده است، با حرکت از اندیشه «حیاط خلوت» پنداشتن این مناطق، جز تخریب در همه معانی کلمه و بی‌رحمی یک سرمایه‌داری نولیبرالی نبوده است. در این میان کمتر کسی را می‌توان سراغ گرفت که از رویاهای دموکراتیک در شرایطی فاجعه‌بار سخن بگوید.
از این رو، نباید شگفت‌زده شد که چه کسانی امروز از مرگ کاسترو شادمانی می‌کنند: گروهی کوبایی‌های مهاجر ِ میامی که سهم‌شان از سرنوشت این کشور، صرفا پناه بردن به آمریکا و جا خوش کردن در مدارهایی اغلب از فساد و ثروت‌جویی بوده و آرزوهایی برای بازگشت به دوران سیاه دیکتاتوری ِ باتیستا و کوبایی که به کازینوی ثروتمندان آمریکایی بدل شده بود؛ کوبایی که در آن تنها تعداد انگشت شماری از مردم، شانس آن را داشتند که به مثابه پادوهای این کازینوی
مردم کوبا می‌دانند که اگر فیدل نبود، آنها امروز همان چیزی را داشتند که در اکثر کشورهای مرکزی و جنوبی این قاره مشاهده می‌کنیم: جنگ‌ها و تنش‌های خونین و بی‌رحم میان دیکتاتورها فاسد و مافیاهای مواد مخدر و کارتل‌های نظامی‌گرای غرب و ...
و البته در کنار این گروه، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، این شومن ِ پوپولیست که حتی الفبای ادب دیپلماتیک را نمی‌داند و در اولین واکنش بین‌المللی خود، نشان داد که انتظار برای آنکه در دوره ریاست‌جمهوری‌اش از شخصیتی که در دوره نامزدی‌اش نشان داده بود، فاصله بگیرد، رویایی خام است و مردم آمریکا، اگر نتوانند راهی برای خلاصی از او بیابند، باید چهار و یا هشت سال کابوس و ننگ کم سابقه را در تاریخ کشور خویش تحمل کنند.
واکنش ترامپ به مرگ فیدل کاسترو زمانی بی‌آبرویی بیشتر او را نشان می‌دهد که به چند نکته انکارناپذیر توجه کنیم: در ابتدای انقلاب کوبا، کاسترو، این جوان بورژوا و تحصیلکرده حقوق با آینده‌ای روشن، شخصیتی معتدل به حساب می‌آمد که نه گرایشی به مارکسیسم داشت و نه به شوروی. او تنها در پی آن بود که کشور خود را از فساد و تبدیل شدن ِ آن به یک مرکز هرزه‌گری برای ثروتمندان آمریکایی نجات دهد. اما آمریکا در آن زمان (و حتی پیش از آن از قرن نوزدهم در برابر اسپانیا و بریتانیا) نگاهی بسیار بیشتر از امروز، مالکانه به این جزیره کوچک داشت، بنابراین کمکی به کاسترو نکرد، بلکه مانع کمک کشورهای دیگر از جمله کانادا به کوبا شد. و همین امر بود که فیدل را به سوی شوروی سوق داد.
آمریکا، در طول نیم قرن، صدها بار به جان کاسترو سوء قصد کرد و بارها و بارها برای کودتا و اشغال این جزیره نقشه کشید و حتی پس از سقوط شوروی، باز هم دست از فشار بر این مردم برنداشت؛ زیرا بر آن بود که از کوبا مثالی تاریخی بسازد که عدم تبعیت از «برادر بزرگ» چه فاجعه‌ای برای مردمان کشورهای «حیاط خلوت» به وجود خواهد آورد.
«فاجعه»ای که امروز ممکن است گروهی از نخبگان کشورهای توسعه یافته و حتی
«اتوپیاهای انقلابی» و چهره‌های کاریزمایی انقلاب، همچون کاسترو، نه تنها به پایان نرسیده‌اند، بلکه می‌توانند هر آن دوباره ظاهر شده و گسترش یابند
کاسترو، نه قهرمانی معصوم بود، نه دیکتاتوری بی‌رحم، اما او یک «آرمان‌گرای انسان‌دوست» اما «اراده‌گرا» بود که به آمریت باور داشت و گمان می‌کرد چاره‌ای جز تداوم بخشیدن به نبود دموکراسی در جزیره کوبا برای به انجام رساندن اصلاحات اقتصادی وجود ندارد و باید میان نان و آزادی، «نان» را برگزید. او می‌خواست قاره خود و دستکم جزیره خود را از نفرین پانصد سالهای که با ورود اروپاییان در آن آغاز شده بود، نجات دهد. این نکته‌ای است که روشنفکران و هنرمندانی چون ژان پل سارتر، سیمون دو بووار، اولیور استون و
آمریکا، در طول نیم قرن، صدها بار به جان کاسترو سوء قصد کرد و بارها برای کودتا و اشغال این جزیره نقشه کشید؛ زیرا بر آن بود که از کوبا مثالی تاریخی بسازد که عدم تبعیت از «برادر بزرگ» چه فاجعه‌ای برای مردمان کشورهای «حیاط خلوت» به وجود خواهد آورد.
از این رو، برخلاف آنچه اغلب در جملات کلیشه‌ای گفته می‌شود؛ مرگ فیدل، نه پایان یک دوران است، نه پایان یک اسطوره، نه ورق خوردن یک برگ از تاریخ و نه انتهای مفهوم انقلاب در جهان جدید: امروز جهان، زیر هدایت باندهای مافیایی و قدرت‌های بزرگ نظامی و موجودات هیولایی که به نام تروریسم به جان همه انداخته‌اند، چهار نعل به سوی آشوبی بزرگ می‌تازد، طبیعت تخریب‌شده و همه ما را تهدید می‌کند، نظام‌های اجتماعی و سیاسی کشورهای مرکز و پیرامون فروپاشیده یا در معرض فروپاشی هستند و دیگر کسی حاضر نیست «جنگ» را به مثابه یک راه حل برای بحران‌های اقتصادی–اجتماعی (همچون قرن بیستم) بپذیرد.
و در این شرایط، «اتوپیاهای انقلابی» با همه خطرات و تهدیداتی که در بر دارند و چهره‌های کاریزمایی انقلاب، همچون کاسترو، نه تنها به پایان نرسیده‌اند، بلکه می‌توانند هر آن دوباره ظاهر شده و گسترش یابند. از این رو، شکی نداشته باشیم که برغم همه اشتباهات و کژراه‌هایی که کاسترو در زندگی خود طی کرد، در تاریخ آمریکای لاتین و در تاریخ دستاوردهای دموکراتیک جهان، او را در کنار رهبرانی چون بولیوار، چه گورا، گاندی، مارتین لوترکینگ و ... قرار خواهند داد و نه در کنار چهره‌های دیکتاتوری چون قذافی و پول پوت و استالین و ... او در جایی قرار می‌گیرد که می‌تواند تا سالهای سال چه بخواهیم و چه نه، سرچشمه «اتوپیاهای انقلابی» قرن بیست‌ویکم باشد. و در این راه، نه اظهارات سیاستمدار تازه‌کاری چون ترامپ تأثیر خواهند داشت و نه تحلیل‌های روشنفکران استعمارزده جهان سومی.
منبع :روزنامه ایران
کلمات کلیدی : فیدل کاسترو+ناصر فکوهی
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
