توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 444608
عزاداری فاطمی در جامعه ایرانی
بخش فرهنگی الف، 23 بهمن 95
تاریخ انتشار : شنبه ۲۳ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۱۳:۱۷
چهار جریان‌اجتماعی و سه طیف سنتی فعال در نسبت و ارتباط مردم با مراسم آئینی شیعه

جامعه ایران و جمعیت آن از گروه ها، طیف ها و اقشار مختلفی در نسبت با آیین های مذهبی و دینی برخوردار است. یکی از آئین های مذهبی مهم جامعه ایرانی فاطمیه است.

به گزارش خبرانلاین، بحث و بررسی شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) در طول تاریخ اسلام همواره مطرح بوده است. البته آئین های مذهبی مربوط به فاطمیه بیشتر در دوران معاصر مورد توجه جدی تری قرار گرفته است. آنچه ضرورت دارد تا با شناختی درست به آن نگریسته شود، درک وضعیت کنونی جامعه ایرانی نسبت به برگزاری آئین مذهبی فاطمیه و ارتباط گروه ها و طیف های مختلف جامعه ما با پدیده های مذهبی مرتبط با عزاداری فاطمیه است.
همچنین تولید محتوای مذهبی و آئینی در رسانه ها نیز باید بر اساس شناخت درستی از مخاطبان صورت بگیرد.  

در متن زیر به شکلی ساده سعی شده است تا گروه ها و طبقات مختلف جامعه ایرانی را مورد دسته بندی و بررسی قرار دهیم. همچنین نمونه هایی از محتوای مورد علاقه مخاطبان ایرانی در ایام فاطمیه آمده است.

جریان اول: طبقه سنتی 

طبقه سنتی جامعه ایران، درکی مبتنی بر متون «سنت» به معنای منبع اصلی درک دینی دارند. این طبقه دایره وسیعی از جامعه ایران را تشکیل می دهد که به سنت های دینی و ایمانی وابسته هستند. به مراسم و آئین های سنتی دینی مقید هستند. به مراسم فاطمیه و شخصیت حضرت فاطمه(س) عمیقا عشق می ورزند. ارادت و ارتباط درونی آنها با ائمه اطهار و خصوصا بانوی بزرگ اسلام، «احساسی» یا «عقلی» یا «قلبی» است.

این طبقه در رویارویی با تمام مفاهیمی که به زندگی حضرت زهرا(س) برمی گردد، با نوعی برخورد «حس گرایانه فردی و موروثی» یا «مستند به مکتوبات روایی و تاریخی» یا «معرفت شناسانه و درک قلبی» می نگرند. طبقه سنتی متدین جامعه ایران، سه طیف با سه نوع گرایش ارتباط دینی دارد.

البته هر سه طیف از این طبقه، عرض ارادت و دوستی خود را با استمرارعزاداری های پیوسته در مجالس یادبود اتفاقات ناگوار تاریخ زندگی آن بانوی اسلام، ابراز می کنند.

در درون این طبقه سنتی، می توان سه طیف فعال را شناسایی کرد:

طیف اولِ سنتی ها:

عامه مردم متدین و اقشار مذهبی گوناگونی که به شکل عمومی جزء عوام جامعه ایرانی در لایه های مختلف جمعیتی محسوب می شوند. این طیف عموما از سواد کلاسیک بالایی نیز برخوردار نیستند. عشق و علاقه انها به احساسات فردی، گرایش های شخصی بر محورنذر و نیازهای فردی وابسته است. محبت‌ورزی به ائمه اطهار(ع) و خصوصا حضرت فاطمه (س) در این طیف البته ریشه ها و گرایش های فردی عمیقی دارد.
این طیف عموما در مراسم سنتی عزاداری های خانگی یا محافل مذهبی و مساجد شرکت دارند. عامه مردم مذهبی در جامعه ایران از این دسته اند.

این طیف بیشتر با شیوه های جدید عزاداری و روضه خوانی و سینه زنی های متنوع، ارتباط بهتری برقرار می کنند. به نظر می رسد جمعیت وسیعی از مردم ایران دراین گروه شناسایی شوند.

عموما این طیف اول،  مخاطب مطالب زیر هستند :

شام غریبان فاطمه(س) با مداحی آذری حاج سلیم مؤذن زاده

مزار حضرت زهرا(س) کجاست؟

فاطمه (ص) آبروی دو عالم

شعرخوانی مرحوم آقاسی در وصف حضرت زهرا(س)

از آنجا که محتوا و مخاطب خبرآنلاین این طیف از جریان سنتی جامعه ایرانی نبوده، محتوای مذهبی تولید شده در خبرآنلاین در این خصوص بسیار محدود است. 

طیف دومِ سنتی ها:

گروه هایی از جامعه متدین تحصیل کرده گذشته تا حال هستند که شکل علاقه مندی ها و ابراز ارادت های مذهبی شان، شبیه طیف اول است. با این تفاوت که این طیف برای عزاداری و ارادت ورزی خود به حضرت زهرا(س) مطالعه و مستنداتی قائل هستند و تلاش می کنند تا ارتباط درونشان با عزاداری ها از رنگ و بوی عامیانه به رنگ و بوی مستندتری درآید.
بخش های عمده ای از جامعه دانشگاهی و حتی طبقات تحصیلکردگان متدین در سطوح پایین حوزوی یا شبه حوزوی ها، در این طیف دسته بندی می شوند.

بسیاری از استادان مذهبی دانشگاه یا کسانی که دارای مدارک دانشگاهی بالایی هم هستند، در این طیف دسته بندی می شوند.
در این طیف، طرح سوال و پرسش های جدید مطرح است و از سوژه‌یابی ها و موضوع شناسی های جامعه امروزین در نسبت با موضوع زن و فاطمه زهرا(س) عموما استقبال می شود.

این طیف مذهبی در جامعه ایرانی، دایره وسیعی از جمعیت را به خود اختصاص می دهد. نسل جدیدی از مبلغان دینی در حوزه و دانشگاه در چهار دهه اخیر تلاش کردند تا پاسخگوی این طبقه از جامعه باشند.

عموما این طیف دوم، مخاطب مطالب زیرهستند :
در این حوزه خبرآنلاین در سال های گذشته محتوای وسیعی برای طبقه متدین دانشگاهی تولید کرده است. 

آیا شیعه در مصیبت های فاطمه(س) مبالغه می کند؟/ چرا نام او در قرآن نیامده؟

مهمترین خطبه در اسناد شیعه و سنی درباره پوشش زنان/ شکل پوشش فاطمه(س) در بیرون از خانه چگونه بود؟

چرا این همه اصرار در پنهان داشتن مزار حضرت زهرا (س) به کار رفته است؟

شهادت زهرا(س)با رویکرد وحدت یا تفرقه/ روش امام صادق چگونه بود؟

حضرت زهرا(س) چگونه شخصیت «زنانه» خویش را حفظ کرد؟


طیف سومِ سنتی ها:


این طیف از طبقه سنتی متدین جامعه ایران، مراجع و خواص حوزوی و روشنفکران دینیِ دانشگاهی و تحصیل کردگان سطوح عالی علوم دینی و دانشگاهی در داخل و خارج ایران هستند که در رویارویی با شخصیت حضرت فاطمه(س) او را در چهارچوب های معرفتی، کلامی و حتی فلسفی تعریف می کنند. ابعاد معرفتی شخصیت دختر پیامبرخدا(س) آنها را وا میدارد که فهم عمیقی از «زن» در معارف اسلامی داشته باشند. این فهم با گرایش های اخلاقی و عرفانی در سال های اخیر بیشتر همراه بوده است.

این طیف نیز البته به نسبت خود، عمیقا برگزاری مراسم بزرگداشت و مجالس عزاداری برای وقایع تلخ تاریخی را مهم می دانند. اگرچه درک انان از وقایع عمیقا قلبی و با رویکردهای عمیق روایی و کلامی است.
البته این طیف جامعه کوچکی از حمعیت ایران را تشکیل می دهند که اصولا در ادبیات دینی به آنان گروه ها یا شخصیت های «خاص الاخاص» می گویند که بیشتر مشغول تحلیل  و تبیین و تدریس محتوای دست اول دینی بوده و هستند. همچنین بخشی از این گروه تلاش می کنند تا پاسخگوی پرسش های طیف اول و دوم سنتی ها که در بالا تشریح شد، باشند. 

عموما این طیف سوم، تولیدکننده یا مخاطب مطالب زیر هستند :

اشرف مخلوقات از جانب زن به عرصه می‎آید ولی زنان نسبت به این علم ندارند


آیت الله جوادی آملی: حضرت فاطمه(س) حبل متین خداوند است

روایات شیعه و سنی درباره دفن شبانه حضرت زهرا(س) چه می گویند؟

محتوایی که بیشتر از این طبف از محققان علوم دینی تولید و منعکس می شود، محتوایی کلامی، فلسفی یا اخلاقی و عرفانی است که گاهی در سطوح فهم متوسط جامعه و بیشتر در سطح فهم عالی خواص بوده است.

جریان دوم: طبقه روشنفکران


طبقه روشنفکران در دو گرایش روشنفکران دینی و روشنفکران لائیک تقسیم می شوند. هر دو گرایش روشنفکران جدید، طبقه ای هستند که در نسبت با موضوعات مربوط به امامت و خصوصا شخصیت حضرت زهرا(س) و ائمه اطهار(ع) اساسا نگاهی خارج از متون «سنت» دارند. این گروه تلاش می کنند تا درکشان از مسائل دینی از درون متون کلامی و روایی و حدیثی «سنت» به عنوان منبع درک دینی متفاوت و حتی خارج از متن سنت باشد.
این طبقه روشنفکران جدید دینی و لائیک از دهه هفتاد خورشیدی در ایران رو به گسترش بوده است.

انها خیلی قائل به شیوه های عزاداری سنتی نیستند. هم کلیت دینداری و هم کلیت ارتباط با امامان شیعه و خصوصا فاطمه زهرا(س) را ارتباطی کارکردگرایانه مبتنی بر هزینه - فاینده های اجتماعی از شخصیت های دینی می دانند. نگاه شان بیشتر در سیطره فهم تاریخی یا فهم عرفی -  خصوصا درباره امام حسین (ع) و حضرت فاطمه(س) - تعریف می شود.

در بخشی از گروه روشنفکران، طیفی وجود دارد که حتی حضرت فاطمه (س) را تنها دختر پیامبرخدا می شناسند و برای او مقام عصمت قائل نیستند. لذا حتی درک معرفتی و کلامی و عقیدتی از این شخصیت را نه ضروری می دانند و نه درست. متاسفانه این جریان ها البته هیچ وقت حاضر به مناظره و مباحثه با جریان های مقابل شان نبوده اند تا درستی یا نادرستی منطقشان نمایان شود. اگرچه طیف سوم جریان سنتی در ایران نقدهای جدی و مباحث کلامی عمیقی در مقابل این جریان مطرح می کنند.

طیف دیگری از این روشنفکران دینی وجود دارد که حضرت فاطمه(س) را معصوم می شناسند ولی نگاه و جایگاه آن حضرت را تنها در همان اندازه مقامی محترم به عنوان دختر پیامبر اسلام می شناسند و از نظر معرفتی، نگاه عرفانی و کلامی طیف سوم از جریان سنتی ها را قبول ندارند.  

در هر حال عموم این طبقه از روشنفکران سعی می کنند در مجالس یا محافلی به نام حضرت زهرا(س) اقدام به عزاداری یا روضه خوانی و سینه زنی نکنند و به سخنرانی های نقادانه نسبت به موضوعات اجتماعی و خصوصا نقد گفتارها و رفتارهای طبقه سنتی بپردازند.

البته روشنفکران دینی در برخی مسائل، وجوه مشترکی در گرایش و بینش ها، با طیف دوم و طیف سوم جریان سنتی دارند. این طبقه روشنفکران در پنجاه ساله اخیر سعی کرده اند در لایه های مختلف طبقه سنتی خصوصا دانشگاه یان وارد شده و ارتباط برقرار کنند تا بتوانند گرایش های طبقه سنتی نسبت به دینداری و خصوص ارتباط با ائمه شیعه را تغییر دهند.

شیوه های این ارتباط گیری و شیوه های تغییر گرایش هاو بینش ها درمطلب دیگری قابل تبیین است.

جریان سوم: طبقه بی تفاوت ها

با شکل گیری اندیشه های مدرن در جامعه ایران، هم در طبقه عوام سنتی و هم در طبقه تحصیل کردگان دانشگاهی، طیقه اقلیت بریده و بی تفاوتی به وجود آمده است که اساسا تلاش می کند ارتباطات فکری، احساسی و روحی خود را با هرگونه گرایش مذهبی به هر شکل دور نگه دارد.

این طبقه بی تفاوت ها، در نسبت با ائمه شیعه و خصوصا آئین های شیعی و مراسم عزاداری های جامعه، نه نقش موافق دارد و نه نقشی مخالف. کاملا سعی می کند تا محیط زندگی و پیرامون فکری و روحی اش را از هرچه رنگ دینی و مذهبی دارد دور نگه داشته و بی تفاوت ازکنار آنها بگذرد.

البته این طبقه بی تفاوت در بسیاری از ابعاد اجتماعی، خصوصا با روشنفکران لائیک همراه و همفکر و همداستان است.  به نظر می رسد این طبقه در جامعه ایرانی از دایره جمعیتی وسیعی برخورد نیست.

جریان چهارم: اقلیت مخالفان


در جامعه ایرانی، اقلیت کوچکی از مخالفان دین و امور دینی و مذهبی نیز وجود دارد که با هر پدیده ای که رنگ و بوی مذهب داشته باشد، نه بی تفاوت بلکه کاملا مخالفت و حتی گاهی معاندت دارند. طبقه مخالفان بیشتر سعی می کنند مراسم و آئین های مذهبی را به تمسخر بگیرند و آنها را عقب مانده یا از نگاه خودشان متحجر تعریف کنند.

این طبقه البته در جامعه ایرانی خیلی بروز جدی و رسوخ وسیعی ندارند. اگرچه برخی رسانه های جدید سعی می کنند این جریان اقلیتی کوچک را رنگ و بوی جدی تری ببخشند اما واقعیت این است که جامعه ایرانی یک جامعه مذهبی با گرایش های محتلف است. 

دو نکته درباره دسته بندی بالا:

اول: جریان دوم و جریان سوم در جامعه شناسی مردم ایران نسبت به آئین های شیعی را می توان به عنوان طبقه اجتماعی شناسایی کرد. اما به نظر می رسد جریان چهارم در جامعه ایرانی، از هیچ طبقه مشخصی برخوردار نیستند و آنان را باید تنها یک اقلیت صرف قلمداد کرد. زیرا جامعه ایرانی از درون یک جامعه مذهبی و دینی است.

دوم : نمونه هایی از نظرات گروه دوم، سوم و چهارم عموما در رسانه های رسمی  منتشر نمی شوند و بیشتر در پایگاه های غیر رسمی قابل جست و جو و دریافت هستند.
 
 
کلمات کلیدی : ایام فاطمیه+عزاداری
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.