کد مطلب: 443708
پیشنهاد کتاب/ «فرهنگنامه سهروردی»؛ حسن سیدعرب؛ هرمس
همه حرف‌های یک فیلسوف
محمدرضا بیات*؛ 21 بهمن 1395
تاریخ انتشار : پنجشنبه ۲۱ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۲۱:۵۶
«فرهنگنامه سهروردی»
نویسنده: حسن سیدعرب
ناشر: هرمس، چاپ اول 1391
452 صفحه، 14000 تومان
شما می‌توانید کتاب «فرهنگنامه سهروردی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
*****
تصور کنید می‌خواهید نظر یک فیلسوف را درباره‌ی یک موضوعی بدانید. چه کار می‌کنید؟ مثلا مطلبی ذهن شما را مشغول کرده است، و می‌خواهید بدانید شیخ اشراق در این‌باره چه نظری دارد. آیا می‌دانید در این شرایط باید چه کنید؟ ممکن است بگویید این یک کار تخصصی است، و نیاز دارد کسی که در زمینه‌ی آثار آن فیلسوف متخصص است، اقدام بکند. و لابد چنین کسی هم خودش می‌داند باید چه کار بکند. اما منظور این است که تصور کنید شما با یک فیلسوفی اجمالا آشنا هستید، و می‌خواهید نظرش را درباره‌ی یک موضوعی به طور اجمالی بدانید، و فعلا هم منبعی مناسب، غیر از آثار خود آن فیلسوف، وجود ندارد. حال، چه کار می‌کنید؟
باز هم ممکن است بگویید: به فهرست کتاب‌هایش مراجعه می‌کنیم، و می‌بینیم هر بحثی را کجا مطرح کرده است. اما حقیقت این است که این تلقی، خیلی ساده‌انگارانه است. مخصوصا برای مراجعه به فیلسوفان کلاسیک، که باب‌بندی آن‌ها خیلی با مدل امروزی منطبق نیست؛ و یا گاهی آن‌ها به تبویب صحیح مطالب، چندان هم اهمیت نمی‌دادند.
به عنوان مثال؛ فیلسوفی مثل شیخ اشراق هر بحثی را در کدام کتابش مطرح کرده است؟ مخصوصا که او در زمینه‌های متعددی کار فلسفی انجام داده است. او حداقل در زمینه‌های فلسفه و حکمت، طبیعیات، عرفان، کلام، منطق و اصول فقه آثاری از خود به‌جا گذاشته است. و تازه خیلی از این عناوین، معادلِ فقط یک علم امروزی نیست، بلکه برخی از آن‌ها چندین رشته‌ی علمی و یا حداقل چندین شاخه‌ی فلسفی امروزی را شامل می‌شود. مثلا می‌دانیم که چیزی که حکمای گذشته منطق می‌نامیدند، علاوه بر منطق امروزی، شامل علوم دیگری هم می‌شود؛ مانند فلسفه‌ی منطق، فلسفه‌ی زبان، فلسفه‌ی علم، تفکر انتقادی و خلاق، و مواردی دیگر. یا طبیعیات قدیم، فیزیک و برخی از علوم تجربی امروزی را شامل می‌شود. حالِ علوم دیگر نیز چیزی شبیه به این است. با این حساب، چطور می‌شود نظر شیخ اشراق را درباره‌ی یک موضوع دانست؟ او آن موضوع را ذیل چه عنوانی آورده است؟ اجمالی از جملات کلیدی او و مهم‌ترین نظریاتش درباره‌ی آن موضوع چیست؟
مسئله‌ی دیگری که هنگام مراجعه به فیلسوفان کلاسیک، مخصوصا فیلسوفان مسلمان، با آن زیاد مواجه می‌شویم، این است که آن‌ها پُرنویس بوده‌اند. مثلا شیخ اشراق، مانندِ، شاید، همه‌ی فیلسوفان دیگر اسلامی، چندین عنوان کتاب دارد که شاید فهرست تقریبا یکسانی هم داشته باشند (فعلا به دلایلش کاری نداریم). اما با این حال، اجمال و تفصیل این کتاب‌ها با هم فرق دارد. حتی گاهی همه‌ی یک کتاب مجمل و یا مفصل نیستند. یعنی مثلا در این کتاب برخی مطالب را به تفصیل نوشته، و برخی را به اجمال برگزار کرده است؛ و در عین حال، گاهی در کتابی دیگر، عکس این رویه را انجام داده است. لذا این‌طور هم نیست که بگوییم مطالب یک کتاب او در همه‌ی موضوعات از کتاب‌های دیگرش مهم‌تر و مفصل‌تر است. و تازه، این را اضافه کنید که فیلسوفان گذشته‌ی ما، برخی نکات را استطراداً و در جایی که مناسبت چندانی وجود ندارد، مطرح می‌کنند. و به این ترتیب، در میان آثارشان موارد زیادی دیده می‌شود که بین عنوان و مطالب طرح‌شده ارتباط زیادی وجود ندارد. و مشکل بعدی این است که فیلسوف مدنظر ما، اصلی‌ترین حرفش را در کجا زده است؟ از کجا بدانم این مطلب، حرف آخرش است یا نه؟ شاید لابه‌لای آثارش حرف‌هایی مانده باشد که نشان دهد نظرش درباره‌ی این موضوع به همین مطلب ختم نمی‌شود!
این مسایل، دشواری‌هایی است که هنگام مراجعه به آثار درجه‌اول فیلسوفان کلاسیک با آن مواجهیم. همه‌ی این‌ها باعث می‌شود وقتی بخواهیم نظر اجمالی فیلسوفی، مثلا شیخ اشراق، را درباره‌ی موضوعی بدانیم، مجبور شویم وقت زیادی صرف کنیم. و برای کمک به همین مشکلات و مسایلی از این دست است که لازم دیده شده است برای فیلسوفان مختلف نیز کتاب‌های «فرهنگنامه» نوشته شود. از آن جمله کتاب «فرهنگ‌نامه‌ی سهروردی» نوشته‌ی حسین سیدعرب است.
مؤلف این کتاب، بنا به قول خودش، کوشیده است تمام آثار شیخ اشراق را از نظر بگذراند، و بعد عمده‌ی سخن شیخ اشراق را ذیل هر موضوعی بیاورد.
او به این گونه عمل کرده است: ابتدا تفصیلی از مداخل را استخراج نموده که برای این فرهنگنامه، که خاصّ شیخ اشراق است، مدخل مناسبی باشد. و این فهرست را نیز با مطالعه‌ی خود آثار سهروردی به دست آورده است. و سپس با مطالعه‌ی تمام آثار شیخ اشراق، سخنان عمده‌ی او را انتخاب کرده و ذیل آن مدخل آورده است.
از ویژگی‌های این فرهنگنامه، این است که توضیحات ذیل هر مدخل، از جملات خود شیخ اشراق است؛ نه اینکه مؤلف نظر خودش را نوشته باشد. بلکه فقط کوشیده است طوری جملات را انتخاب کند و کنار هم بگذارد که درست‌ترین و کامل‌ترین تصور ممکن از آن مدخل را به‌دست دهد، و در عین حال، چیزی هم از خودش نیفزوده باشد. او منبع تمام جملات را هم همان‌جا ذکر کرده است. و این خودش شاید راه‌گشای مطالعات بعدی خواننده باشد، که برای پیگیری هر موضوعی به کجا مراجعه بکند.
نویسنده تألیف این فرهنگنامه را از سال 1383 شروع کرده، و هفت-هشت سالی برای آن وقت گذاشته است. البته مؤلف اشاره می‌کند که در سال 1380، کتاب «فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق» به اهتمام آقای محمد خالد غفاری منتشر شده است، ولی با این حال احساس کرده است باید کار بیشتری در این زمینه صورت بگیرد. او از مزایای کارش به این اشاره می‌کند که کوشیده است تمام آثار سهروردی را از نظر بگذراند، و مداخل تفصیلی‌تری نیز برگزیند.
شهاب الدین ابوالفتوح یحیی بن حبش (549 – 587 ق)، معروف به شهاب الدین سهروردی و شیخ اشراق، از حکمای برجسته‌ی ایران اسلامی است. از جزئیات زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. او در حوالی زنجان به دنیا آمده و بیشتر دروسش را در شهرهای ایران گذرانده است. و سپس به حلب رفته و مورد تکریم سلطان ملک ظاهر، پسر صلاح الدین ایوبی، قرار می‌گیرد. اما به خاطر همین محترم بودنش نزد ملک ظاهر و به خاطر برخی از اندیشه‌هایش، پیش صلاح الدین ایوبی سعایتش را می‌کنند. و در نهایت، صلاح الدین به پسرش دستور می‌دهد او را بکشد؛ چه اینکه احساس می‌شد اندیشه‌هایش ضد دین است. ملک ظاهر هم به این فرمان تن می‌دهد و سهروردی را در 38 سالگی به قتل می‌رساند.
قسمت اول آثار سهروردی در شرح و نقد حکمت سینوی است، و قسمت دومش در بیان فلسفه‌ی اشراقی است، که به نوعی طرح‌اندازی‌های او برای یک نظام فلسفی جدید محسوب می‌شود. این کتاب، به نوعی فهرستی تفصیلی برای آشنایی با سهروردی است، و راهنمای مناسبی برای کارهای موضوعی پیرامون آثار شیخ اشراق به حساب می‌آید.
* کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی
نویسنده: حسن سیدعرب
ناشر: هرمس، چاپ اول 1391
452 صفحه، 14000 تومان
شما می‌توانید کتاب «فرهنگنامه سهروردی» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
*****
تصور کنید می‌خواهید نظر یک فیلسوف را درباره‌ی یک موضوعی بدانید. چه کار می‌کنید؟ مثلا مطلبی ذهن شما را مشغول کرده است، و می‌خواهید بدانید شیخ اشراق در این‌باره چه نظری دارد. آیا می‌دانید در این شرایط باید چه کنید؟ ممکن است بگویید این یک کار تخصصی است، و نیاز دارد کسی که در زمینه‌ی آثار آن فیلسوف متخصص است، اقدام بکند. و لابد چنین کسی هم خودش می‌داند باید چه کار بکند. اما منظور این است که تصور کنید شما با یک فیلسوفی اجمالا آشنا هستید، و می‌خواهید نظرش را درباره‌ی یک موضوعی به طور اجمالی بدانید، و فعلا هم منبعی مناسب، غیر از آثار خود آن فیلسوف، وجود ندارد. حال، چه کار می‌کنید؟
باز هم ممکن است بگویید: به فهرست کتاب‌هایش مراجعه می‌کنیم، و می‌بینیم هر بحثی را کجا مطرح کرده است. اما حقیقت این است که این تلقی، خیلی ساده‌انگارانه است. مخصوصا برای مراجعه به فیلسوفان کلاسیک، که باب‌بندی آن‌ها خیلی با مدل امروزی منطبق نیست؛ و یا گاهی آن‌ها به تبویب صحیح مطالب، چندان هم اهمیت نمی‌دادند.
به عنوان مثال؛ فیلسوفی مثل شیخ اشراق هر بحثی را در کدام کتابش مطرح کرده است؟ مخصوصا که او در زمینه‌های متعددی کار فلسفی انجام داده است. او حداقل در زمینه‌های فلسفه و حکمت، طبیعیات، عرفان، کلام، منطق و اصول فقه آثاری از خود به‌جا گذاشته است. و تازه خیلی از این عناوین، معادلِ فقط یک علم امروزی نیست، بلکه برخی از آن‌ها چندین رشته‌ی علمی و یا حداقل چندین شاخه‌ی فلسفی امروزی را شامل می‌شود. مثلا می‌دانیم که چیزی که حکمای گذشته منطق می‌نامیدند، علاوه بر منطق امروزی، شامل علوم دیگری هم می‌شود؛ مانند فلسفه‌ی منطق، فلسفه‌ی زبان، فلسفه‌ی علم، تفکر انتقادی و خلاق، و مواردی دیگر. یا طبیعیات قدیم، فیزیک و برخی از علوم تجربی امروزی را شامل می‌شود. حالِ علوم دیگر نیز چیزی شبیه به این است. با این حساب، چطور می‌شود نظر شیخ اشراق را درباره‌ی یک موضوع دانست؟ او آن موضوع را ذیل چه عنوانی آورده است؟ اجمالی از جملات کلیدی او و مهم‌ترین نظریاتش درباره‌ی آن موضوع چیست؟
مسئله‌ی دیگری که هنگام مراجعه به فیلسوفان کلاسیک، مخصوصا فیلسوفان مسلمان، با آن زیاد مواجه می‌شویم، این است که آن‌ها پُرنویس بوده‌اند. مثلا شیخ اشراق، مانندِ، شاید، همه‌ی فیلسوفان دیگر اسلامی، چندین عنوان کتاب دارد که شاید فهرست تقریبا یکسانی هم داشته باشند (فعلا به دلایلش کاری نداریم). اما با این حال، اجمال و تفصیل این کتاب‌ها با هم فرق دارد. حتی گاهی همه‌ی یک کتاب مجمل و یا مفصل نیستند. یعنی مثلا در این کتاب برخی مطالب را به تفصیل نوشته، و برخی را به اجمال برگزار کرده است؛ و در عین حال، گاهی در کتابی دیگر، عکس این رویه را انجام داده است. لذا این‌طور هم نیست که بگوییم مطالب یک کتاب او در همه‌ی موضوعات از کتاب‌های دیگرش مهم‌تر و مفصل‌تر است. و تازه، این را اضافه کنید که فیلسوفان گذشته‌ی ما، برخی نکات را استطراداً و در جایی که مناسبت چندانی وجود ندارد، مطرح می‌کنند. و به این ترتیب، در میان آثارشان موارد زیادی دیده می‌شود که بین عنوان و مطالب طرح‌شده ارتباط زیادی وجود ندارد. و مشکل بعدی این است که فیلسوف مدنظر ما، اصلی‌ترین حرفش را در کجا زده است؟ از کجا بدانم این مطلب، حرف آخرش است یا نه؟ شاید لابه‌لای آثارش حرف‌هایی مانده باشد که نشان دهد نظرش درباره‌ی این موضوع به همین مطلب ختم نمی‌شود!
این مسایل، دشواری‌هایی است که هنگام مراجعه به آثار درجه‌اول فیلسوفان کلاسیک با آن مواجهیم. همه‌ی این‌ها باعث می‌شود وقتی بخواهیم نظر اجمالی فیلسوفی، مثلا شیخ اشراق، را درباره‌ی موضوعی بدانیم، مجبور شویم وقت زیادی صرف کنیم. و برای کمک به همین مشکلات و مسایلی از این دست است که لازم دیده شده است برای فیلسوفان مختلف نیز کتاب‌های «فرهنگنامه» نوشته شود. از آن جمله کتاب «فرهنگ‌نامه‌ی سهروردی» نوشته‌ی حسین سیدعرب است.
مؤلف این کتاب، بنا به قول خودش، کوشیده است تمام آثار شیخ اشراق را از نظر بگذراند، و بعد عمده‌ی سخن شیخ اشراق را ذیل هر موضوعی بیاورد.
او به این گونه عمل کرده است: ابتدا تفصیلی از مداخل را استخراج نموده که برای این فرهنگنامه، که خاصّ شیخ اشراق است، مدخل مناسبی باشد. و این فهرست را نیز با مطالعه‌ی خود آثار سهروردی به دست آورده است. و سپس با مطالعه‌ی تمام آثار شیخ اشراق، سخنان عمده‌ی او را انتخاب کرده و ذیل آن مدخل آورده است.
از ویژگی‌های این فرهنگنامه، این است که توضیحات ذیل هر مدخل، از جملات خود شیخ اشراق است؛ نه اینکه مؤلف نظر خودش را نوشته باشد. بلکه فقط کوشیده است طوری جملات را انتخاب کند و کنار هم بگذارد که درست‌ترین و کامل‌ترین تصور ممکن از آن مدخل را به‌دست دهد، و در عین حال، چیزی هم از خودش نیفزوده باشد. او منبع تمام جملات را هم همان‌جا ذکر کرده است. و این خودش شاید راه‌گشای مطالعات بعدی خواننده باشد، که برای پیگیری هر موضوعی به کجا مراجعه بکند.
نویسنده تألیف این فرهنگنامه را از سال 1383 شروع کرده، و هفت-هشت سالی برای آن وقت گذاشته است. البته مؤلف اشاره می‌کند که در سال 1380، کتاب «فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق» به اهتمام آقای محمد خالد غفاری منتشر شده است، ولی با این حال احساس کرده است باید کار بیشتری در این زمینه صورت بگیرد. او از مزایای کارش به این اشاره می‌کند که کوشیده است تمام آثار سهروردی را از نظر بگذراند، و مداخل تفصیلی‌تری نیز برگزیند.
شهاب الدین ابوالفتوح یحیی بن حبش (549 – 587 ق)، معروف به شهاب الدین سهروردی و شیخ اشراق، از حکمای برجسته‌ی ایران اسلامی است. از جزئیات زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. او در حوالی زنجان به دنیا آمده و بیشتر دروسش را در شهرهای ایران گذرانده است. و سپس به حلب رفته و مورد تکریم سلطان ملک ظاهر، پسر صلاح الدین ایوبی، قرار می‌گیرد. اما به خاطر همین محترم بودنش نزد ملک ظاهر و به خاطر برخی از اندیشه‌هایش، پیش صلاح الدین ایوبی سعایتش را می‌کنند. و در نهایت، صلاح الدین به پسرش دستور می‌دهد او را بکشد؛ چه اینکه احساس می‌شد اندیشه‌هایش ضد دین است. ملک ظاهر هم به این فرمان تن می‌دهد و سهروردی را در 38 سالگی به قتل می‌رساند.
قسمت اول آثار سهروردی در شرح و نقد حکمت سینوی است، و قسمت دومش در بیان فلسفه‌ی اشراقی است، که به نوعی طرح‌اندازی‌های او برای یک نظام فلسفی جدید محسوب می‌شود. این کتاب، به نوعی فهرستی تفصیلی برای آشنایی با سهروردی است، و راهنمای مناسبی برای کارهای موضوعی پیرامون آثار شیخ اشراق به حساب می‌آید.
* کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی
کلمات کلیدی : انتشارات هرمس
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
