کد مطلب: 234396
راهنمای کتاب/ «فر و فرهنگ ورای»؛ محمدکاظم دهقانیان فرد؛ نشر نوید شیراز
شاهنامه در ستایش از شاهان نیست
بخش فرهنگی الف، 23 تیر 93
تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۳ تير ۱۳۹۳ ساعت ۱۸:۰۶
فر و فرهنگ ورای
نویسنده: محمدکاظم دهقانیان فرد
نشر نوید شیراز، چاپ اول ۱۳۹۲
شمارگان ۲۱۰۰ نسخه
۲۳۰ صفحه، ۶۵۰۰ تومان
کتاب های معرفی شده در «الفِ کتاب» از روز انتشار به مدت یک هفته با ۱۰ درصد تخفیف در فروشگاه اینترنتی شهر کتاب عرضه می شود، شما می توانید در صورت تمایل این کتاب را از اینجا خریداری کنید.
****
شاهنامه فردوسی ازجمله کتابهایی است که در خانه هر ایرانی، چه اهل کتاب باشد و چه نباشد (همانند دیوان حافظ) پیدا می‌شود؛ کتابی که در نوع خود شناسنامه تاریخی و فرهنگی مردم این دیار محسوب شده و در اوج زیبایی شعر فارسی به نظم درآمده است.
اگر از حقیقت نگذریم، در این روزگار، شاهنامه هم همانند بسیاری از کتاب‌ها؛ کمتر خوانده می‌شود و اگر هنوز در خانه اغلب مردم یافت می‌شود بیشتر تزئینی است. اما چند دهه پیش‌ازاین، شاهنامه بازندگی و سنتهای مردم از هر قشر و طبقهای پیوندی محکم داشت. ازجمله منابعی بود که درسهای انسانی و اخلاقی فراوان به توده مردم می‌آموخت.
از نقل نقالان در قهوه‌خانه که سرگرمی روزگار غیاب رسانههای سرگرمی ساز امروزین بود که بگذریم، شاهنامه همراه و همپای مردم، گرمابخش شبهای بلند زمستان بود. دور کرسی، کوچک‌ترها پای نقل و سخن بزرگ‌ترها و شاهنامهخوانیشان مینشستند و در این شبهای دورهمی، مردم نه‌فقط سرگرم میشدند که خود و گذشته پرشکوهشان را بیش‌ازپیش میشناختند.
برخی به‌غلط به این باورند که شاهنامه کتابی در ستایش شاهان است و ازاین‌رو آموزههایش چندان خورند جامعه اسلامی نیست. این درحالیست که شاهنامه روایت تاریخ اسطورهها و بزرگ‌مردان تاریخ کهن سرزمین ماست؛ مردمی که مسلمانی خود میبالند و بر آن قدر بسیار قائل‌اند، چنان‌که همواره از شأن ایرانی خود نیز بسیار خرسند بودهاند.
با این حساب دور از ذهن نیست اگر کتاب محبوب دیرینهشان نیز از چنین رنگ و بویی برخوردار باشد. برخلاف آنچه برخی بدان اشاراتی داشتهاند، رد تأثیرپذیری فردوسی در اثر سترگش شاهنامه، از قرآن و اسلام نه‌تنها اندک نیست که فراوان است.
نشانه‌های مهر فردوسی به اسلام در جای‌جای شاهنامه بروز و ظهوری آشکار دارند، حتی اگر برخی آن را نشانه سنی مذهب بودن فردوسی بدانند، چه باک! که در رد آن نیز نشانههایی از ارادت او را به شیعیان و بهویژه امیر مؤمنان علی (ع) یافت می‌شود:
منم بندهی اهل‌بیت نبی / سرایندهی خاک پای وصی
براین زادم و هم براین بگذرم / چنان دان که خاک پی حیدرم
«فرو فرهنگ ورای» اثری است که در آن نویسنده میکوشد، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم پاسخگوی چنین سؤالاتی باشد. آنان که با فردوسی دم خور بودهاند، شاید شنیده باشند که در آن بخشها که به تاریخ ایران پیش از اسلام پرداخته، عمده منبعی که داشته کتاب «خوتای نامک» یا خدای نامه بوده که در عهد ساسانی نوشته‌شده است. البته او به این متن بسنده نکرده، دامنه اطلاعاتش بامطالعه منابع دیگر و سیروسفر و ملاقات با خردمندان روزگار خویش بسیار وسیع بوده است.
اما گذشته از نشانه‌های ایران باستان، در شاهنامه نشانه‌های ایران پس از اسلام نیز فراوان‌اند. شاید این سؤال به ذهن شما هم خطور کرده باشد که در کتاب شاهنامه با انبوهی از آموزههای اخلاقی و انسانی که در خلال روایت داستان‌هایی حماسی به مخاطب ارائه‌شده‌اند، فردوسی تا چه اندازه از منابع اسلامی، به‌خصوص قرآن کریم و یا آموزههای شیعیان و برای نمونه از نهج‌البلاغه بهره برده است.
محمدکاظم دهقانیان در پژوهشی که تحت عنوان « فرو فرهنگ ورای» به همت نشر نوید شیراز منتشر کرده؛ در تلاش است که خطوط تشابه یا تأثیرپذیری شاهنامه از منابع مهم اسلامی از قرآن، نهج‌البلاغه یا سنت و روایات و ... را ردیابی و به صورتی موضوعی و محققانه دسته‌بندی و به مخاطب ارائه کند.
نوشتن این کتاب بیش از یک سال و نیم وقت گرفته که هشت ماه آن را نویسنده (به گفته خود) صرف بازخوانی و غور در شاهنامه کرده و ابیات آن را به تفکیک مضامین موردنظر خویش دسته‌بندی کرده است. آنگاه با استفاده از منابعی همچون، نهج‌البلاغه، غرور الحکم، اصول کافی و میزان الحکمه و ... این ابیات را مورد بررسی قرار داده و با مطابقت آن‌ها توانسته، آن دسته از ابیات شاهنامه را که با استناد به این منابع تحت تأثیر قرآن کریم، احادیث و روایت و... سروده شده‌اند، شناسایی کرده و با توجه به دسته‌بندی مضمونیشان در کتاب نقل کند.
نویسنده کتاب را در ده بخش به تفکیک موضوعی به نگارش درآورده است: ستایش خداوند، ستایش حضرت محمد (ص) و امام علی (ع)، دانش، خرد، دبیری و نویسندگی، دنیا، مرگ و پیری، فضایل اخلاق و رذایل اخلاقی. نویسنده ذیل هر بخش که به یک گروه موضوعی اختصاص دارد، به شکلی جزئینگرا نه‌تر به جداسازی مفاهیم مختلف پرداخته است. شیوه کار او بدین گونه بوده که ابتدا به شرح و توضیح هر یک از موارد پرداخته، سپس نمونه‌های آن را از منابع اسلامی استخراج کرده و در نهایت ابیاتی را که در شاهنامه برخوردار چنین بار معنایی یافته ذکر کرده است.
سرانجام اینکه برخلاف تصور برخی که گمان بر این دارند که در شاهنامهمایههای مذهبی در برابر مایههای ملی بسیار کمرنگ است، تحقیق ارزنده کاظم دهقانیان فرد نشان از آن دارد که فردوسی پابه‌پای ارزش های ایراین و ملی به ارزشهای دینی و اسلامی اهمیت داده و آن دو را جدا از هم نمیدیده است.
نویسنده: محمدکاظم دهقانیان فرد
نشر نوید شیراز، چاپ اول ۱۳۹۲
شمارگان ۲۱۰۰ نسخه
۲۳۰ صفحه، ۶۵۰۰ تومان
کتاب های معرفی شده در «الفِ کتاب» از روز انتشار به مدت یک هفته با ۱۰ درصد تخفیف در فروشگاه اینترنتی شهر کتاب عرضه می شود، شما می توانید در صورت تمایل این کتاب را از اینجا خریداری کنید.
****
شاهنامه فردوسی ازجمله کتابهایی است که در خانه هر ایرانی، چه اهل کتاب باشد و چه نباشد (همانند دیوان حافظ) پیدا می‌شود؛ کتابی که در نوع خود شناسنامه تاریخی و فرهنگی مردم این دیار محسوب شده و در اوج زیبایی شعر فارسی به نظم درآمده است.
اگر از حقیقت نگذریم، در این روزگار، شاهنامه هم همانند بسیاری از کتاب‌ها؛ کمتر خوانده می‌شود و اگر هنوز در خانه اغلب مردم یافت می‌شود بیشتر تزئینی است. اما چند دهه پیش‌ازاین، شاهنامه بازندگی و سنتهای مردم از هر قشر و طبقهای پیوندی محکم داشت. ازجمله منابعی بود که درسهای انسانی و اخلاقی فراوان به توده مردم می‌آموخت.
از نقل نقالان در قهوه‌خانه که سرگرمی روزگار غیاب رسانههای سرگرمی ساز امروزین بود که بگذریم، شاهنامه همراه و همپای مردم، گرمابخش شبهای بلند زمستان بود. دور کرسی، کوچک‌ترها پای نقل و سخن بزرگ‌ترها و شاهنامهخوانیشان مینشستند و در این شبهای دورهمی، مردم نه‌فقط سرگرم میشدند که خود و گذشته پرشکوهشان را بیش‌ازپیش میشناختند.
برخی به‌غلط به این باورند که شاهنامه کتابی در ستایش شاهان است و ازاین‌رو آموزههایش چندان خورند جامعه اسلامی نیست. این درحالیست که شاهنامه روایت تاریخ اسطورهها و بزرگ‌مردان تاریخ کهن سرزمین ماست؛ مردمی که مسلمانی خود میبالند و بر آن قدر بسیار قائل‌اند، چنان‌که همواره از شأن ایرانی خود نیز بسیار خرسند بودهاند.
با این حساب دور از ذهن نیست اگر کتاب محبوب دیرینهشان نیز از چنین رنگ و بویی برخوردار باشد. برخلاف آنچه برخی بدان اشاراتی داشتهاند، رد تأثیرپذیری فردوسی در اثر سترگش شاهنامه، از قرآن و اسلام نه‌تنها اندک نیست که فراوان است.
نشانه‌های مهر فردوسی به اسلام در جای‌جای شاهنامه بروز و ظهوری آشکار دارند، حتی اگر برخی آن را نشانه سنی مذهب بودن فردوسی بدانند، چه باک! که در رد آن نیز نشانههایی از ارادت او را به شیعیان و بهویژه امیر مؤمنان علی (ع) یافت می‌شود:
منم بندهی اهل‌بیت نبی / سرایندهی خاک پای وصی
براین زادم و هم براین بگذرم / چنان دان که خاک پی حیدرم
«فرو فرهنگ ورای» اثری است که در آن نویسنده میکوشد، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم پاسخگوی چنین سؤالاتی باشد. آنان که با فردوسی دم خور بودهاند، شاید شنیده باشند که در آن بخشها که به تاریخ ایران پیش از اسلام پرداخته، عمده منبعی که داشته کتاب «خوتای نامک» یا خدای نامه بوده که در عهد ساسانی نوشته‌شده است. البته او به این متن بسنده نکرده، دامنه اطلاعاتش بامطالعه منابع دیگر و سیروسفر و ملاقات با خردمندان روزگار خویش بسیار وسیع بوده است.
اما گذشته از نشانه‌های ایران باستان، در شاهنامه نشانه‌های ایران پس از اسلام نیز فراوان‌اند. شاید این سؤال به ذهن شما هم خطور کرده باشد که در کتاب شاهنامه با انبوهی از آموزههای اخلاقی و انسانی که در خلال روایت داستان‌هایی حماسی به مخاطب ارائه‌شده‌اند، فردوسی تا چه اندازه از منابع اسلامی، به‌خصوص قرآن کریم و یا آموزههای شیعیان و برای نمونه از نهج‌البلاغه بهره برده است.
محمدکاظم دهقانیان در پژوهشی که تحت عنوان « فرو فرهنگ ورای» به همت نشر نوید شیراز منتشر کرده؛ در تلاش است که خطوط تشابه یا تأثیرپذیری شاهنامه از منابع مهم اسلامی از قرآن، نهج‌البلاغه یا سنت و روایات و ... را ردیابی و به صورتی موضوعی و محققانه دسته‌بندی و به مخاطب ارائه کند.
نوشتن این کتاب بیش از یک سال و نیم وقت گرفته که هشت ماه آن را نویسنده (به گفته خود) صرف بازخوانی و غور در شاهنامه کرده و ابیات آن را به تفکیک مضامین موردنظر خویش دسته‌بندی کرده است. آنگاه با استفاده از منابعی همچون، نهج‌البلاغه، غرور الحکم، اصول کافی و میزان الحکمه و ... این ابیات را مورد بررسی قرار داده و با مطابقت آن‌ها توانسته، آن دسته از ابیات شاهنامه را که با استناد به این منابع تحت تأثیر قرآن کریم، احادیث و روایت و... سروده شده‌اند، شناسایی کرده و با توجه به دسته‌بندی مضمونیشان در کتاب نقل کند.
نویسنده کتاب را در ده بخش به تفکیک موضوعی به نگارش درآورده است: ستایش خداوند، ستایش حضرت محمد (ص) و امام علی (ع)، دانش، خرد، دبیری و نویسندگی، دنیا، مرگ و پیری، فضایل اخلاق و رذایل اخلاقی. نویسنده ذیل هر بخش که به یک گروه موضوعی اختصاص دارد، به شکلی جزئینگرا نه‌تر به جداسازی مفاهیم مختلف پرداخته است. شیوه کار او بدین گونه بوده که ابتدا به شرح و توضیح هر یک از موارد پرداخته، سپس نمونه‌های آن را از منابع اسلامی استخراج کرده و در نهایت ابیاتی را که در شاهنامه برخوردار چنین بار معنایی یافته ذکر کرده است.
سرانجام اینکه برخلاف تصور برخی که گمان بر این دارند که در شاهنامهمایههای مذهبی در برابر مایههای ملی بسیار کمرنگ است، تحقیق ارزنده کاظم دهقانیان فرد نشان از آن دارد که فردوسی پابه‌پای ارزش های ایراین و ملی به ارزشهای دینی و اسلامی اهمیت داده و آن دو را جدا از هم نمیدیده است.
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
