کد مطلب: 434989
به روایت نویسنده/ «سید محمد فرزان بیرجندی»؛ فرهادطاهری؛ سورۀ مهر
خدشه بر«مافیای شهرگی»
فرهاد طاهری*؛ 25 دی 1395
تاریخ انتشار : شنبه ۲۵ دی ۱۳۹۵ ساعت ۱۵:۰۴
«سید محمد فرزان بیرجندی»
نویسنده: فرهاد طاهری
ناشز: سورۀ مهر، 1395،
150 صفحه، 9000تومان
شما میتوانید کتاب
«سید محمد فرزان بیرجندی» را تا یک هفته پس از معرفی با
۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
****
مهمترین دلیلی که برای نوشتن تکنگاری دربارۀ زندگی و آثار و شیوۀ نقدنگاری مرحوم سید محمد مشوقم بود، حس دلزدگیام از محیط فرهنگی و تأسف عمیقی بود که از وضع نابسامان وزارت آموزش و پرورش داشتم . البته انگیزههایی هم بود که این حس را بیشتر تقویت میکرد. انگیزۀ نخست: زمانی بود که گروه دانشنامه زبان و ادب فارسیِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی تالیف مدخل «سید محمد فرزان» را به من سفارش داد.
تا پیش از آن، آگاهیهای من از فرزان تنها به بعضی مقالات او در باب نقد ادبی و تاملاتش بر
کلیله و دمنۀ تصحیحِ استاد مینوی منحصر بود؛ اما درحین تحقیق در باب تالیف آن مدخل، که در سیر زندگانی و شیوه مراوده فرزان با مردم روزگار خود و نیز در مدیریت خردمندانه و مبتکرانهاش در مقام رئیس اداره فرهنگ و معارفِ گذشتههای دور تعمق کردم، دیگر سیمای فرزان ِمنتقد و متبحر در ادب فارسی و عربی در پیش چشمانم رنگ باخت. سیمای این معلم و مدیرِ سختکوش و نوآور و دلسوز و وطنپرست بیرجندی، معلمی همسان و هم نسل او را درگوشهای دیگر از این سرزمینِ استعدادخیز و برخاک افکن، در ذهنم مجسم کرد که از تبار او بودم: پدربزرگم، زنده یاد میرزا علیمحمد طاهری ( 1274- 1365ش). تامل در زندگانی و نوع شیوه معلمی و مدیریت فرزان، تداعی کننده خاطراتی از پدربزرگم بود. بیتردید من در سطرسطر این کتاب هرچند از احوال شخصیتی و فضل و فضلیت فرزان نوشتهام، اما به واقع در ناخودآگاه خود، گاه و بیگاه، همسفر و همپای پدربزرگم (اولین معلم نواندیش و صاحب فکر و نخستین پژوهشگر حوزه مردمشناسی زادگاهم تاکستان) بودهام.
معلمانی چون فرزان و هم روزگاران او، یعنی نسل بعد از انقلاب مشروطیت ایران، از بسیاری جهات (چون وطن پرستی، سختکوشی، عمقِ تفکر، راستکاری و...) شخصیتهای تکرارناپذیر تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران بودند. همچنین معلمانی چون فرزان و امثال او که از روستا برآمدهاند از زمره مردان گمنام عاشق ایران و خود مصداقی بودند بر تایید نظریۀ آن دسته از اهل تحقیق که میگویند مدنیت ایران برخاسته از روستاست. انگیزۀ دوم هم به نظرم نوعی، خدشه وارد کردن بر «مافیای شهرگی و حریم پرشکوه بعضی فرهیختگان ِ» عالم ادبیات و تاریخ بود. کمتر کتاب و مقالهای میتوان یافت که در موضوع ادبیات و عرفان در این کشور منتشر شده باشد، و نام عدهای مشخص «زینت المقدمۀ پیشگفتار یا حسن الخاتمۀ » آن آثار نباشد. گاه نویسندگان چنین آثاری، آنچنان اظهار بندگی و خاکساری در برابر عظمت و دریای بیکران فضل و فرهیختگی شماری از اجلۀ هم روزگار سیدمحمد فرزان در خراسان کردهاند که خواننده به برخورداری از شأن «اعجاز» درباب آن فرهیختگان گمان میبرد!
درکتاب سید محمد فرزان بیرجندی، هدفم آن بود که به بعضی محققان و استادان ادبیات، عرفان و...اشارهای کرده باشم تا دریابند آن «اجلهای» که همیشه و درهمه جا از نبوغ وحافظه حیرت انگیزآنان سخن می رود، تنها «بدیع» های زمانه ما و خراسان نیستند که فروزندگی علم و گسترۀ دانش آنان چشم ها را خیره کرده است. اتفاقا در همان خراسان، «فرزان» هایی یافت می شوند که بسیار هم فروزان بودهاند، اما به هر دلیل چشم بر آن فروزندگیها بسته مانده است. با ترسیم فرزانگی شخصیت و عمق دانش سیدمحمد فرزان، قصدم تحقق همان خدشه وارد کردن بر «مافیای شهرگی» بود. اما انگیزه سوم، نوعی تذکر مشفقانه به معلمان و مدیران آموزش و پرورش بود. در وزارت آموزش و پرورش امروز، خیلی بندرت، مدیر یا معلم «فرهنگی » دیدهام. سمت و سوی نظام آموزشی در وزارت آموزش و پرورش، به سمتی رفته است که بسیار بندرت معلم و مدیری مانند فرزان در آن پرورده میشود، و نادرتر از آن، معلم و مدیری چون او در جایگاه معلمی و مدیریت به خدمت گمارده میشود، و فاجعهبارتر آن که دیگر در چشم و نظر جامعه هم، فرزانگی «فرزان»ها، ارجی و احترامی ندارد. در این کتاب خواستم خاطره خوش روزگاران گذشته را در ذهنها زنده کنم .
کتاب سید محمد فرزان در سه فصل بدین شرح فراهم آمده است: فصل اول «از سندادان تا ديار خاموشان» :
طفل سندادان، مدرسة شوکتیّه، در خدمتِ دولت، حضور در تهران، سبک دوشی از خدمت، عزم دیار خاموشان. فصل دوم «فرزانۀزمانه»: از دیدۀ دیگران، مدیریت او در یاد یاران، جلوههایی از تدبیر دوران ریاست معارف، اغتنام وقت، سیاست گریزی و... فصل سوم «ادیب منتقد»: درحلقۀ ارباب ادب، معترض نکته دان، ویراستار نقاد، کارنامه علمی و پژوهشی.
بخش اول کتاب، مروری اجمالی است بر سیر زندگانی سیدمحمد فرزان از تولد تا زمانی که به دیار باقی شتافت.. بخش دوم کتاب، تاملاتی است در شیوۀ مدیریت و آدابدانی ِ یکی از مدیران بسیار موفق اداره فرهنگ و معارف ایران (وزارت آموزش وپرورش) در طی سالهای 1309 تا 1330. سهمی که سید محمد فرزان در مقام رئیس اداره فرهنگ و معارف، در باروری عقلانیت در محیط آموزشی و به کارگیری خرد در امر ریاست داشته و بر آن بوده است تا شکوفایی نهاد تعلیم و تربیت را محقق کند و به گمانم این بسیار مهمتر و اثرگذارتر از نوشتههای او در نقد آثار است. چرا که امروز، بیش از آن که به منتقدانی بسیار دانشمند و جامع الاطراف و متبحر و دقیق النظر، نیاز داشته باشیم، در نهاد آموزش خود به مدیران و معلمانی چون فرزان سخت نیازمندیم؛ زیرا بدون تردید در هر جامعهای، هیچگاه تحولی اساسی و رو به ترقی محقق نمیشود و هیچ وقت آن جامعه روی سعادت و آرامش نمیبیند مگر این که در نهاد آموزش و پرورش آن جامعه طرحی نو افکند تا آموزگاران و معلمانی پویا و توانا زمام تعلیم و تربیت را دردست گیرند. نویسنده درنگارش کلمه به کلمه بخش دوم، همواره مدیران و معلمان آموزش و پرورش را پیش چشم داشت. امیدوارم اینان از خوانندگان این کتاب باشند و با همان دغدغهای که نویسنده این بخش را نوشته است آنان نیز با همان تامل و دغدغه این بخش را مطالعه کنند . در بخش سوم نیز به بعضی جنبههای شخصیت ادبی و کارنامه علمی و پژوهشی سید محمد فرزان توجه شده است. شیوه تدوین این بخش که عمدتا تحلیل روششناختیِ چگونگی تالیف مقالات نقد گونه فرزان بوده بر مبنای ایجاز است. نویسنده کتاب درتالیف بخش سوم، کوشیده است تا با نظریهپردازی، زمینهها، معیارها و شیوههای متداول فرزان را در چگونگی تالیف مقالاتش برای خوانندگان تبیین کند؛ بنابراین چندان به ورطه مباحث دقیق لغوی نیفتاده، و جز مواردی اندک، شواهدی در این خصوص از آثار فرزان به دست نداده و حول مصداقهای نظریاتی که بیان کرده بسیار نگشته است.
* این مطلب به قلم نویسنده کتاب نوشته شده است.
کلمات کلیدی : سوره مهر
مطالعه این کتاب برای فرهنگیان به ویژه فرهنگیانی که در سمت مدیریت مدارس و اداره های آموزش و پرورش مشغول خدمتند، بسیار مفید خواهد بود. آشنایی با شیوه های مدیریتی معلمان و مدیران برجسته ای مثل سید محمد فرزان و افرادی همانند او برای مدیران ضروری است.
استاد طاهری عزیز قلمتان مانا باشد. (4116435) (alef-15)