کد مطلب: 350424
پیشنهاد کتاب/ «دراماتورژی فیلم»؛ شاهپور شهبازی؛ چشمه
درک هنر روایت در سینما
نیره رحمانی*؛ 14 اردیبهشت 1395
تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۴ ارديبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۲۰:۰۹
«دراماتورژی فیلم»
نویسنده: شاهپور شهبازی
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۳۹ صفحه، ۲۱۹ صفحه
شما می‌توانید کتاب «دراماتورژی فیلم» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
زمانی که تازه نوشتن درباره سینما را شروع کرده بودم، خیال می کردم اگر بخواهم حرف مهمی درباره یک فیلم بزنم و یا نقدی خوبی بنویسم باید از نزدیک شدن به داستان فیلم پرهیز کنم، نقد های تماتیک را معمولا نقدهای پیش پا افتاده ای فرض می کردم و برعکس نقدهایی که از منظر زیبایی شناسانه به فرم بصری فیلم می پرداختند را نوشته های بهتر و جدی تری تصور می کردم. گذشته از اینکه بعدها مثل خیلی ها به این نکته اعتقاد پیدا کردم که نمی توان بین فرم بصری فیلم و محتوای آن فاصله گذاری کرد چنان که گویی دو چیز جدا از هم هستند؛ به این نتیجه مهم هم رسیدم که می توان داستان فیلم را مورد بررسی قرار داد، چیزی که شاید نوعی تحلیل تماتیک محسوب می شد و نقد خوبی هم نوشت که چه بسا شیوه ای باشد برای درک بهتر ریزه‌کاری های فرم بصری فیلم. نکته مهم در این میان تنها رویکرد منتقد در تحلیل عنصری مهم در فیلم است که به عنوان روایت و نکات پیرامونی و مرتبط به آن؛ به این ترتیب به نظرم روایت شناسی و بحث پیرامون آن به بهترین شکل این بستر را در اختیار ما قرار می دهند.
کتاب «دراماتوژری فیلم» رویکردی را در مطالعات سینمایی دنبال می کند که مشخصا تاکید بر آن چیزی دارد که در بالا به آن اشاره کردم و مقالاتی که در این کتاب آمده نمونه‌های شاخصی به حساب می آیند و به خواننده می آموزند اگر سراغ مضمون یا داستان یک فیلم هم می رویم چگونه می توان تحلیلی جدی و مبتنی بر دریافت های دقیق ارائه کرد.
متاسفانه نویسندگان، پژوهشگران و حتی علاقمندان متون ایرانی در طول سالهای دور و نزدیک در حوزه نظری چنان متکی بر آثار ترجمه ای بوده اند که وقتی بگوییم فلان نویسنده ایرانی کتابی تئوریک عرضه کرده که می تواند به نمونه های ترجمه ای در بازار کتاب پهلو بزند، اغلب آنها را نوعی اغراق محسوب می کنند. اما دکتر شاهپور شهبازی در کتاب دوجلدی «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» در چنین سطحی ظاهر شده، چنان که دیگران نیز بر اهمیت این کتاب برای علاقمندان فیلمنامه نویسی تاکید کرده اند و من می خواهم اضافه کنم که برای علاقمندان داستان نویسی نیز می تواند همین اندازه سودمند باشد چرا که بحث روایت در سینمای داستانی مطرح است و نزدیکی بنیاد های نظری روایت در هر دو حوزه نیاز به تاکید ندارد. همچنین در سینمای ایران یکی از مهمترین معضلات فیلمنامه است و عدم شناخت و در شکل خوشبینانه تر عدم استفاده درست از روایت، کارکردها و ظرفیت های آن معضلی دیرینه به حساب میآید.
«دراماتورژی فیلم» که اخیرا نشر چشمه منتشر کرده و نام شاهپور شهبازی را به عنوان نویسنده در پی دارد، اثری سودمند در این زمینه است و همانند کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» ایده مرکزی آن تمرکز بر روی بحث روایت و درام و نسبت آن با سینما و کارکرد آن در فیلمنامه است. از این منظر شاید بتوان «دراماتورژی فیلم» را کم و بیش در ادامه کتاب مورد اشاره قرار داد.
البته تاکید براین مسئله نه به معنای آنکه کتاب حاضر فاقد استقلال محتوایی ست و یا احیانا بدون خواندن کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» مطالعه آن نمی تواند سودمند باشد بلکه بیشتر برای نشان دادن مسیری ست که مداومت در آن منجر به شکل گرفتن کتاب حاضر شده و خب خواندن آن کتاب اگرچه شرط لازم برای استفاده از کتاب «دراماتورژی فیلم» نیست اما می تواند نتایج بهتری را به دنبال داشته باشد. با اینحال گفت‌وگوی روزبه کمالی با شاهپور شهبازی با عنوان «تعریف و کارکرد پیش‌داستان در فیلمنامه داستانی» و «مصاحبه با هفته‌نامه سینمایی صبا» دو فصل پایانی کتاب حاضر را تشکیل می دهند که مطالعه آنها می تواند پیش زمینه لازم را درباره «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» و سبک و سیاق کار شاهپور شهبازی را (در صورت علاقه مخاطب) در اختیارش قرار دهد.
از این که بگذریم، کتاب «دراماتورژی فیلم» چنانکه از عنوانش پیداست بر روی مبحث دراماتورژی یا شناخت تکنیک (یا علم) درام متمرکز شده است. کتاب حاضر در برگیرنده ۱۶ فصل است و چنانکه اشاره شد، دو فصل پایانی متن دو گفتگویی است که در گذشته با شهبازی انجام شده و بیشتر حول محور مفاهیم و مباحث کتابهای قبلی اوست.اما از۱۴ فصل باقی مانده 11 تای آنها مقالاتی در نقد و تحلیل فیلمهای ایرانی و خارجی چند سال اخیر هستند که اسامی آنها که بر پیشانی هر فصل نیز نشسته و بدین قرار است: دوازده سال بردگی، گذشته، چهارشنبه صوری، زندگی پنهان والتر میتی ، نجات آقای بنکس،متروپل، رد کارپت، رودخانه میستیک، ماد، سگ را بجنبان، کلاس (درمیان دیوارها) اگوست اسیج کانتی.
اما آنچه باعث شده این مجموعه مقاله که اغلب آنها نیز پیشتر در نشریات منتشر شده کنار هم کلیتی واحد همانند یک کتاب را بسازد؛ ارتباط تماتیک محتوایی آنهاست. البته نویسنده به این مهم نیز توجه داشته که پیش زمینه های لازم برای درک بهتر این مقالات را در اختیار خوانندگان قرار دهد. پس با اشراف براین نکته، برای تبیین بحث و پاسخ دادن به این سوال کلیدی در کتاب، که دراماتورژی چیست؟ دو فصل آغازین کتاب را تدارک دیده است و چنانچه خود اشاره کرده: «در این کتاب دو مقاله نخست را باید به عنوان پیش‌فرض‌های تئوریک سایر مقالات دید. مقاله «دراماتورژی چیست و دراماتورژ کیست؟» ضمن بررسی اجمالی تاریخ درام و فرازهایی از شناخت‌شناسی فلسفه، به‌جست‌وجوی پاسخ رابطه علم و هنر می‌پردازد. «رازهای پرده جادویی» انواع مخاطبان متن، سطح ارتباط و فرآیند ادراک آنها را بررسی می‌کند.»
اما حالا که شمه ای درباره چند و چون کتاب دانستیم برگردیم به ماجرای ارتباط و عدم ارتباط این کتاب با «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی»؛ تا آنجا که به محتوای اصلی کتاب برمی گردد کتاب حاضر از موضوعی مستقل برخوردار است که همانا دراماتورژی باشد، نویسنده در دو فصل اول به توضیح و تبیین این مفاهیم پرداخته و در فصول بعدی نمونه هایی سینمایی را از این منظر مورد تحلیل و بررسی قرار داده در این زمینه نیز تنوع قابل اعتنایی بر سیک و سیاق فیلمها حاکم است یعنی آنها در ژانرهای گوناگونی جای می گیرند.
اما سوای بحث دراماتورژی شاهپور شهبازی برای تحلیل و بررسی فیلمها سراغ یکی از تئوری هایی که خودش در کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» مطرح کرده رفته و با استفاده از «تئوری گام به گام» این فیلمها را از منظر دراماتورژی مورد تحلیل قرار داده است. درواقع این تئوری به عنوان رویکرد نویسنده در تحلیل ها مورد استفاده قرار گرفته و اشراف نداشتن به آن تاثیری در استفاده از نتیجه گیری تحلیل ها ندارد. چنانکه اگر خواننده نیز تمایل داشته باشد می تواند در دو گفتگوی انتهای کتاب (به خصوص گفتگوی اول) به شکلی فشردی تا حدودی از آن اطلاع پیدا کند.
* کارشناس علوم ارتباطات (شاخه روزنامه نگاری)
نویسنده: شاهپور شهبازی
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۳۹ صفحه، ۲۱۹ صفحه
شما می‌توانید کتاب «دراماتورژی فیلم» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب آنلاین خرید کنید.
****
زمانی که تازه نوشتن درباره سینما را شروع کرده بودم، خیال می کردم اگر بخواهم حرف مهمی درباره یک فیلم بزنم و یا نقدی خوبی بنویسم باید از نزدیک شدن به داستان فیلم پرهیز کنم، نقد های تماتیک را معمولا نقدهای پیش پا افتاده ای فرض می کردم و برعکس نقدهایی که از منظر زیبایی شناسانه به فرم بصری فیلم می پرداختند را نوشته های بهتر و جدی تری تصور می کردم. گذشته از اینکه بعدها مثل خیلی ها به این نکته اعتقاد پیدا کردم که نمی توان بین فرم بصری فیلم و محتوای آن فاصله گذاری کرد چنان که گویی دو چیز جدا از هم هستند؛ به این نتیجه مهم هم رسیدم که می توان داستان فیلم را مورد بررسی قرار داد، چیزی که شاید نوعی تحلیل تماتیک محسوب می شد و نقد خوبی هم نوشت که چه بسا شیوه ای باشد برای درک بهتر ریزه‌کاری های فرم بصری فیلم. نکته مهم در این میان تنها رویکرد منتقد در تحلیل عنصری مهم در فیلم است که به عنوان روایت و نکات پیرامونی و مرتبط به آن؛ به این ترتیب به نظرم روایت شناسی و بحث پیرامون آن به بهترین شکل این بستر را در اختیار ما قرار می دهند.
کتاب «دراماتوژری فیلم» رویکردی را در مطالعات سینمایی دنبال می کند که مشخصا تاکید بر آن چیزی دارد که در بالا به آن اشاره کردم و مقالاتی که در این کتاب آمده نمونه‌های شاخصی به حساب می آیند و به خواننده می آموزند اگر سراغ مضمون یا داستان یک فیلم هم می رویم چگونه می توان تحلیلی جدی و مبتنی بر دریافت های دقیق ارائه کرد.
متاسفانه نویسندگان، پژوهشگران و حتی علاقمندان متون ایرانی در طول سالهای دور و نزدیک در حوزه نظری چنان متکی بر آثار ترجمه ای بوده اند که وقتی بگوییم فلان نویسنده ایرانی کتابی تئوریک عرضه کرده که می تواند به نمونه های ترجمه ای در بازار کتاب پهلو بزند، اغلب آنها را نوعی اغراق محسوب می کنند. اما دکتر شاهپور شهبازی در کتاب دوجلدی «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» در چنین سطحی ظاهر شده، چنان که دیگران نیز بر اهمیت این کتاب برای علاقمندان فیلمنامه نویسی تاکید کرده اند و من می خواهم اضافه کنم که برای علاقمندان داستان نویسی نیز می تواند همین اندازه سودمند باشد چرا که بحث روایت در سینمای داستانی مطرح است و نزدیکی بنیاد های نظری روایت در هر دو حوزه نیاز به تاکید ندارد. همچنین در سینمای ایران یکی از مهمترین معضلات فیلمنامه است و عدم شناخت و در شکل خوشبینانه تر عدم استفاده درست از روایت، کارکردها و ظرفیت های آن معضلی دیرینه به حساب میآید.
«دراماتورژی فیلم» که اخیرا نشر چشمه منتشر کرده و نام شاهپور شهبازی را به عنوان نویسنده در پی دارد، اثری سودمند در این زمینه است و همانند کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» ایده مرکزی آن تمرکز بر روی بحث روایت و درام و نسبت آن با سینما و کارکرد آن در فیلمنامه است. از این منظر شاید بتوان «دراماتورژی فیلم» را کم و بیش در ادامه کتاب مورد اشاره قرار داد.
البته تاکید براین مسئله نه به معنای آنکه کتاب حاضر فاقد استقلال محتوایی ست و یا احیانا بدون خواندن کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» مطالعه آن نمی تواند سودمند باشد بلکه بیشتر برای نشان دادن مسیری ست که مداومت در آن منجر به شکل گرفتن کتاب حاضر شده و خب خواندن آن کتاب اگرچه شرط لازم برای استفاده از کتاب «دراماتورژی فیلم» نیست اما می تواند نتایج بهتری را به دنبال داشته باشد. با اینحال گفت‌وگوی روزبه کمالی با شاهپور شهبازی با عنوان «تعریف و کارکرد پیش‌داستان در فیلمنامه داستانی» و «مصاحبه با هفته‌نامه سینمایی صبا» دو فصل پایانی کتاب حاضر را تشکیل می دهند که مطالعه آنها می تواند پیش زمینه لازم را درباره «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» و سبک و سیاق کار شاهپور شهبازی را (در صورت علاقه مخاطب) در اختیارش قرار دهد.
از این که بگذریم، کتاب «دراماتورژی فیلم» چنانکه از عنوانش پیداست بر روی مبحث دراماتورژی یا شناخت تکنیک (یا علم) درام متمرکز شده است. کتاب حاضر در برگیرنده ۱۶ فصل است و چنانکه اشاره شد، دو فصل پایانی متن دو گفتگویی است که در گذشته با شهبازی انجام شده و بیشتر حول محور مفاهیم و مباحث کتابهای قبلی اوست.اما از۱۴ فصل باقی مانده 11 تای آنها مقالاتی در نقد و تحلیل فیلمهای ایرانی و خارجی چند سال اخیر هستند که اسامی آنها که بر پیشانی هر فصل نیز نشسته و بدین قرار است: دوازده سال بردگی، گذشته، چهارشنبه صوری، زندگی پنهان والتر میتی ، نجات آقای بنکس،متروپل، رد کارپت، رودخانه میستیک، ماد، سگ را بجنبان، کلاس (درمیان دیوارها) اگوست اسیج کانتی.
اما آنچه باعث شده این مجموعه مقاله که اغلب آنها نیز پیشتر در نشریات منتشر شده کنار هم کلیتی واحد همانند یک کتاب را بسازد؛ ارتباط تماتیک محتوایی آنهاست. البته نویسنده به این مهم نیز توجه داشته که پیش زمینه های لازم برای درک بهتر این مقالات را در اختیار خوانندگان قرار دهد. پس با اشراف براین نکته، برای تبیین بحث و پاسخ دادن به این سوال کلیدی در کتاب، که دراماتورژی چیست؟ دو فصل آغازین کتاب را تدارک دیده است و چنانچه خود اشاره کرده: «در این کتاب دو مقاله نخست را باید به عنوان پیش‌فرض‌های تئوریک سایر مقالات دید. مقاله «دراماتورژی چیست و دراماتورژ کیست؟» ضمن بررسی اجمالی تاریخ درام و فرازهایی از شناخت‌شناسی فلسفه، به‌جست‌وجوی پاسخ رابطه علم و هنر می‌پردازد. «رازهای پرده جادویی» انواع مخاطبان متن، سطح ارتباط و فرآیند ادراک آنها را بررسی می‌کند.»
اما حالا که شمه ای درباره چند و چون کتاب دانستیم برگردیم به ماجرای ارتباط و عدم ارتباط این کتاب با «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی»؛ تا آنجا که به محتوای اصلی کتاب برمی گردد کتاب حاضر از موضوعی مستقل برخوردار است که همانا دراماتورژی باشد، نویسنده در دو فصل اول به توضیح و تبیین این مفاهیم پرداخته و در فصول بعدی نمونه هایی سینمایی را از این منظر مورد تحلیل و بررسی قرار داده در این زمینه نیز تنوع قابل اعتنایی بر سیک و سیاق فیلمها حاکم است یعنی آنها در ژانرهای گوناگونی جای می گیرند.
اما سوای بحث دراماتورژی شاهپور شهبازی برای تحلیل و بررسی فیلمها سراغ یکی از تئوری هایی که خودش در کتاب «تئوری های فیلم نامه در سینمای داستانی» مطرح کرده رفته و با استفاده از «تئوری گام به گام» این فیلمها را از منظر دراماتورژی مورد تحلیل قرار داده است. درواقع این تئوری به عنوان رویکرد نویسنده در تحلیل ها مورد استفاده قرار گرفته و اشراف نداشتن به آن تاثیری در استفاده از نتیجه گیری تحلیل ها ندارد. چنانکه اگر خواننده نیز تمایل داشته باشد می تواند در دو گفتگوی انتهای کتاب (به خصوص گفتگوی اول) به شکلی فشردی تا حدودی از آن اطلاع پیدا کند.
* کارشناس علوم ارتباطات (شاخه روزنامه نگاری)
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
