توصيه به ديگران
 
کد مطلب: 467092
راهنمای کتاب/ «جعبه ابزار آزادی بیان»؛ سازمان یونسکو؛ رضا رضازاده و رضا کاظمی‌فر؛ کویر
چگونه آرمان آزادی بیان را تحقق بخشیم؟
سیدمحمدرضا آذرکسب*؛ 1 خردادماه 1396
تاریخ انتشار : دوشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۲:۵۲
«جعبه ابزار آزادی بیان»
نویسنده: یونسکو
مترجمان: رضا رضازاده و رضا کاظمی‌فر
ناشر: کویر، چاپ اول 1395
104 صفحه، 8500 تومان
 

شما می‌توانید کتاب «جعبه ابزار آزادی بیان» را تا یک هفته پس از معرفی با ۱۰ درصد تخفیف از فروشگاه اینترنتی شهر کتاب خرید کنید.
 
****

   
آزادی بیان یکی از مهم­ترین و پربحث­ترین مباحثی است که امروزه در جهان مطرح است. این بحث با رواج اینترنت و شبکه­ های اجتماعی اهمیتی دو چندان یافته است؛ زیرا هر شخص به تنهایی به یک رسانه تبدیل شده است و می­تواند سخنان خود را به گوش بسیاری از مخاطبان در اقصی نقاط جهان برساند. در همین رابطه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد کتابی را با عنوان «جعبه ابزار آزادی بیان» منتشر نموده است.

مخاطب اصلی این کتاب، دانش­آموزان و دانشجویانی هستند که قصد دارند به صورت عملی برای تحقق آزادی بیان تلاش کنند. این کتاب به مثابه­ی یک جعبه­ی ابزار، ابزارهایی را به این افراد ارائه می­دهد تا بتوانند به سوی هدف مذکور حرکت کنند. این ابزارها در هفت فصل به خواننده ارائه می­شود و در پایان روی کشور خیالی «زنگار» مطالعه‌ای موردی صورت می­گیرد. البته در تمامی فصول این کتاب به منظور ملموس کردن بحث و جلوگیری از یکنواختی از نقل قول­های افراد برجسته، مواد قوانین کشوری و بین المللی، آمارها و نمودارها استفاده شده است.

 از آن جا که بدون شناخت یک هدف و درک اهمیت آن، حرکت به سوی آن هدف بی معناست، نخستین ابزاری که در اختیار مخاطبان قرار میگیرد چیستی آزادی بیان و اهمیت آن است. یکی از بزرگ­ترین مشکلات در مسیر تحقق آزادی بیان فهم نادرست و ناآگاه بودن از معنای درست آزادی بیان است که سعی می‌شود با ارائه­ی تعریف­های مندرج در بیانیه­ی جهانی حقوق بشر، این مفهوم و مفاهیم پیرامونی آن ایضاح گردند.

پس از روشن شدن مفهوم آزادی بیان باید به عواملی که ممکن است این آزادی را به خطر بیندازند، بپردازیم. این عوامل با این عناوین بیان شده­اند: رد مجوز پخش، تهدید فیزیکی یا روانی، محدودیت دسترسی به اطلاعات، تهمت و افترا و قوانین محدود کننده. در ادامه به هر کدام از این عوامل به صورت جداگانه پرداخته می­شود و عنوان می­شود که برخی از عوامل مذکور کارکردهای معقول و درست نیز دارند (برای مثال مجوز دادن برای حمایت از مالکیت معنوی یا محدودیت دسترسی به اطلاعات امنیتی) اما گاهی نیز از این عوامل به صورت غیر مشروع و نادرست استفاده می­‌شود.

هنگامی که موانع و عوامل جلوگیری از ظهور و بروز آزادی بیان مشخص شدند، نوبت به شرایط لازم و مورد نیازی می­رسد که باید برای گسترش آن­ها تلاش نمود. این شرایط حاکمیت قانون، آزادی اطلاعات، رسانه‌های مستقل و جامعه مدنی فعال هستند. نخستین گام برای رسیدن به آزادی بیان، درج این مفهوم در قانون اساسی است. حق آزادی بیان با تمامی جزئیات و استثناء­های احتمالی باید به صورت صریح در قانون اساسی گنجانده شود تا زمینه­‌ی سوء استفاده از قانون توسط اشخاص از بین برود. رسانه‌­ها نیز نباید از نظر مالی به دولت یا قدرتمندان وابسته باشند تا بتوانند اطلاعات را بدون سانسور منتشر کنند. شرط پایانی رسیدن به آزادی بیان پیدایش یک جامعه مدنی فعال با تشکیل سازمان­های مردم نهاد و دخالت مردم در امور جامعه است.

باید توجه داشت که در رساندن اطلاعات توسط رسانه­ها، خبرنگاران نقش مهمی را ایفا می­کنند. خبرنگاران قوه­ی چهارم حکومت هستند که از سوی مردم دیده­بانی می­کنند و با گزارش همه­ی اخبار خوب و بد، می­توانند تصویری واقعی از حکومت و کشور را به مردم نمایش دهند. در این میان برخی از حکومت­ها برای جلوگیری از بازتاب این تصویر با ابزارهایی همچون زندانی کردن، تجاوز و حتی قتل تلاش می­کنند جلوی خبرنگاران را بگیرند. از طرف دیگر اگر هیچ گونه نظارتی بر رسانه­ها نباشد ممکن است عمداً یا سهواً اطلاعات نادرستی به مردم بدهند. نویسندگان راه حل این مشکل را شکل‌گیری شورای رسانه و نوشتن مقررات داخلی رسانه می­‌داند.

امروزه با گسترش فضای مجازی، شهروندان گزارش­گر به میدان آمده­اند و در شبکه­های اجتماعی اخبار را نشر می‌دهند. این گزارش­گران در مواردی خبر را با سرعت بیشتری نسبت به خبرنگاران سنتی مخابره می‌کنند اما معمولا فاقد استانداردهای حرفه­ای هستند و شایعه­های بیشتری نیز پخش می­کنند. این نوع از خبررسانی که افرادی مانند وبلاگ­نویس­ها در آن فعال هستند، ابتدا بی­خطرتر از روزنامه­نگاری بود و در نسل جوان تأثیر بیشتری می­گذاشت، اما در سال­های اخیر حکومت­ها متوجه خطر اینترنت برای موجودیت خودشان شده­اند و محدودیت­های بیشتری برای این افراد وضع کرده­‌اند.

در این میان نخستین تکلیف اشخاص برای رسیدن به آزادی بیان، انتشار اطلاعات درست است. در مرحله‌­ی بعد باید هر کسی فرآیند آزادی بیان در کشور خود را نظارت کند و موارد نقض آن را گزارش دهد. بسیاری از رویدادهایی که در آن آزادی بیان سرکوب می­شوند توسط گزارش­گران محلی به سراسر دنیا مخابره می­گردند. می­توان به بهانه­ی روز جهانی آزادی مطبوعات که سوم می هر سال است با برپایی نمایشگاه و همایش، آگاهی مردم را از حقوق و تکالیف مرتبط با آزادی بیان افزایش داد. پس از آغاز این اقدامات بهتر است شبکه­ها و گروه­هایی تشکیل گردد تا خبرنگاران مستقل بیش از پیش ساماندهی شوند.

حق آزادی بیان مانند هر حق دیگر محدودیت­هایی دارد. ملاک این محدودیت صدمه‌زدن به دیگران و محدودکردن آزادی بیان آنان است. یکی از مصادیق این محدودیت استفاده از کلمات نفرت‌انگیز است که می‌تواند عده­‌ای را برای صدمه زدن به گروهی دیگر تحریک کند. متأسفانه این سوء استفاده از آزادی بیان باعث ایجاد نمونه­‌های بسیاری از نسل‌کشی­های نژادی و مذهبی در قرن اخیر شده است.

جعبه‌­ی ابزاری که در این کتاب در اختیار مخاطب قرار می­‌گیرد حاوی راهکارهایی کلی است، اما شیوه‌ی به­کارگیری این راهکارها با توجه به شرایط کشورها متفاوت است. در فصل پایانی کتاب کشوری خیالی به نام «زنگار» بررسی می­شود تا مخاطب، تجربه­ای ملموس به دست آورد. در این کشور مانند بسیاری از کشورهای دنیا، زبان­ها و مذاهب مختلفی وجود دارد و همین باعث ایجاد مشکلاتی میان گویندگان و پیروان آنها می­شود. در این میان فیلترکردن سایت‌هایی که در این جامعه به آتش تفرقه دامن می­زنند و تعیین مصادیق آنها از مسائل مهم مرتبط با آزادی بیان می­شود.
به نظر می­رسد با توجه به پرسش­ها و چالش­هایی که در این کتاب مطرح می­‌شود، هر شخصی که به دنبال رسیدن به آزادی بیان در کشور خود است باید نگاهی به این کتاب بیندازد و تلاش کند با هم­فکری با دیگر افراد علاقه­مند در این مسیر گام بردارد.

*کارشناس ارشد فلسفه
 
۱۳۹۶/۰۶/۰۴ ۲۳:۴۰
 
۱۳۹۶/۰۲/۱۱ ۰۹:۴۴
 
۱۳۹۵/۱۲/۱۶ ۲۱:۳۱
 
۱۳۹۵/۱۱/۲۸ ۰۵:۰۱
 
۱۳۹۳/۰۹/۰۸ ۱۲:۲۰
 
۱۳۹۳/۰۸/۱۷ ۰۸:۴۵
 
 
کلمات کلیدی : نشر کویر
 


نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
چگونه آرمان آزادی بیان را تحقق بخشیم؟