اشاره: مدتی پیش، مطلبي با عنوان «شوراي تحول و ارتقاي علوم انساني چه مي‌کند؟» در سایت الف منتشر شد. نگارنده‌ي اين مطلب با لحني منتقدانه ضمن طرح سؤالاتي، تصريح کرده بود که با گذشت دو سال از تأسيس اين شورا اطلاعي در دست نيست که اين شورا چه کارهايي انجام داده است و آيا بر اساس فعاليت‌هاي اين مرکز مي‌توان اميدوار بود که در آينده شاهد تحولي در وضعيت علوم انساني کشور باشيم. پس از انتشار اين مطلب دبيرخانه‌ي کارگروه تحول و ارتقاي علوم سياسي گزارشي را از فعاليت‌هاي اين کارگروه و دست‌آوردهاي آن ارسال کردند تا ضمن انتشار آن از تمامي افرادي که در اين زمينه صاحب فکر و ايده هستند درخواست کمک فکري بنمايد.

توليد علم بومي و جنبش نرم‌افزاري همواره از دغدغه‌هاي رهبران جمهوري اسلامي و اساتيد محترم حوزه و دانشگاه بوده است. در سال‌هاي اخير با توجه به سرعت گرفتن پيشرفت در ابعاد مختلف در ايران اسلامي، به نظر مي‌رسد که علوم انساني نتوانسته است هم‌پاي ديگر علوم و صنعت خود را بومي و متحول کند. از اين روي، در سال‌هاي اخير بازنگري متحولانه و متهورانه براي بازسازي فضاي علوم انساني در دانشگاه‌هاي ايران، پس از تأکيدات مکرر مقام معظم رهبري، بار ديگر در دستور کار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفته است. براي اين منظور، با دستور مقام معظم رهبري، شوراي تخصصي تحول در علوم انساني به رياست دکتر غلامعلي حداد عادل تأسيس گرديد. اين شورا نيز با توجه به رشته‌هاي مختلف، کميته‌هاي تخصصي را معين نموده است که در قالب کارگروه روي تمامي ابعاد ممکن جهت تحول و ارتقاي علوم انساني انديشه کنند. 

تحول در اهداف رشته، رسالت رشته، ويژگي‌هاي رشته، ضرورت‌هاي تحول و شاخصه‌هاي آن، عناوين دروس، سرفصل‌هاي دروس، متون درسي، روش‌هاي پذيرش در مقاطع بالاتر، تقويت و نظارت بر اساتيد، و بسياري موارد ديگر از جمله مسائلي است که در هر يک از کارگروه‌ها مورد بحث و نظر جدي و کارشناسي اساتيد منتخب دانشگاهي قرار مي‌گيرد. 

لازم به ذکر است در اين ميان تا کنون کارگروه تحول و ارتقاي علوم سياسي با توجه به همت و بذل توجه رياست آن، جناب آقاي دکتر منوچهر محمدي و ديگر اعضاي محترم کارگروه، از وضعيت پيشرفت روبه‌جلو و مثبتي برخوردار است. بنابر رويکرد اين کارگروه، بايد به‌منظور دست‌يابي به يک مجموعه‌ي درسي هماهنگ و در عين حال مترقيانه، نگاهي همه‌جانبه به رشته‌ي علوم سياسي داشت. 

کارگروه پس از تشکيل يک دبيرخانه، نفراتي را از اعضاي محترم هيئت علمي دانشگاه‌ها جهت عضويت اصلي کارگروه دعوت کرد. اگرچه تصميم‌گيري نهايي براي طرح پيشنهادي به شوراي عالي انقلاب فرهنگي از سوي اين کارگروه صورت خواهد گرفت، ولي دايره‌ي مشورت، نظرخواهي و مشارکت تنها به اين آقايان محدود نخواهد شد. بلکه تمام اساتيد محترم دانشگاه‌هاي سراسر کشور، اعم از دولتي، غيرانتفاعي و آزاد اسلامي، در اين برنامه همکاري خواهند داشت؛ زيرا اين انديشه وجود دارد که يک دست صدا ندارد و نمي‌توان اين ادعا را داشت که تمام ايده‌هاي خوب در همين اعضاي محدود کارگروه وجود دارد. دبيرخانه حتي به نظرات اساتيد سکولار و دگرانديش توجه دارشته و از طرح‌ها و ايده‌هاي خوب ايشان استقبال مي‌کند. 

در بعد عملي پس از طراحي اهداف و رسالت تحول و ارتقاي علوم سياسي در کارگروه و ارسال آن به گروه‌هاي علمي مربوطه در سراسر کشور، بحث و بررسي بر روي عناوين دروس مقطع کارشناسي شروع شد که با آماده شدن پيش‌نويس اوليه‌ي آن و ارسال آن به گروه‌هاي علمي در مراکز علمي جهت بازخورد و گردآوري پيشنهادات و نظرات اساتيد محترم، کار سرفصل‌نويسي براي عناوين درسي آغاز شده است. 

براي سرفصل‌نويسي نيز هر عنوان درسي حداقل براي سه تن از اساتيد با گرايش‌هاي فکري مختلف ارسال خواهد شد تا طرح‌هاي مختلف جمع‌آوري گردد. تصميم‌گيري نهايي براي عناوين دروس و سرفصل‌هاي پيشنهادي به کميته‌هاي تخصصي که ذيل کارگروه تأسيس شده‌اند، محول شده است. 

پس از بازگشت سرفصل‌هاي پيشنهادي و تصويب طرح پذيرفته‌شده، وظيفه‌ي نگارش متن درسي مربوطه به چند تن از اساتيد محول خواهد شد. به اين وسيله ايده‌هاي متنوع اساتيد مختلف در کتاب درسي انعکاس خواهد يافت و دانشجويان دوره‌ي کارشناسي تنها به نظرات و سلايق يک استاد محدود نخواهند شد. همچنين متن واحدي براي تمام گروه‌هاي آموزشي در سراسر کشور تنظيم شده است که توزيع عادلانه را نسبت به کنکور ارشد فراهم مي‌کند. 

اگرچه قرار شده است که در دوره‌ي کارشناسي تنها يک رشته به نام علوم سياسي وجود داشته باشد، اما قطعا براي مقاطع تحصيلات تکميلي علاوه بر تأسيس رشته‌هاي متنوع، گرايش‌هاي متنوع‌تري نيز متناسب با نياز علمي و وضعيت بازار کار در ايران ارائه خواهد شد. براي مثال، در مقطع کارشناسي ارشد تصميم گرفته شده است که چهار رشته ارائه گردد: مطالعات سياسي، مطالعات بين‌الملل، مطالعات ايران و مطالعات سياسي اسلام. 

درباره‌ي نحوه‌ي پذيرش و شرايط قبولي در مقاطع تحصيلات تکميلي نيز تا کنون مباحث متنوعي در کارگروه طرح شده است که بتواند در برون‌داد نهايي، دانشجويان فرهيخته و ساعي را براي مقاطع بالاتر برگزيند. به‌علاوه کيفيت دوره‌هاي آموزشي نيز از اين طريق بهبود يابد. براي مثال، براي مقطع دکتري داوطلب مي‌بايست ضمن تسلط به زبان انگليسي، به يک زبان دوم ديگر متناسب با گرايش خود آشنا باشد. 

دانشجويان در مقاطع تحصيلات تکميلي بايد به گونه‌اي تربيت شوند که علاوه بر داشتن مهارت جهت حضور در بازار کار علمي و عملي کشور، در پست‌هاي دانشگاهي و اداري، اين توانايي را نيز داشته باشند که با علم روز در دنيا آشنا شده و ضمن ارتباط آسان با مراکز علمي دنيا، سخن نو بر اساس منابع بومي و ديني ارائه نمايند. 

اما به‌لحاظ محتوايي، فرقي اساسي که طرح پيشنهادي اين کارگروه دارد اين است که از دروس عمومي که نوعا کم‌بازده و غيرضروري بود کاسته شده و به بعد تخصصي ديني آن اضافه شده است. به‌طوري‌که يک دانشجو بعد از گذراندن اين واحدها، بتواند ادبيات بومي و ديني خود را در رشته‌ي تخصصي خود به‌کار گيرد. براي مثال، درس «اخلاق اسلامي» به درس « اخلاق و سياست» و «تاريخ تحول اسلام» به «سيره‌ي سياسي پيامبر (صلي الله عليه و آله) » تغيير يافته و براي اولين بار درسي با عنوان «ادبيات سياسي فارسي کلاسيک» يا درسي ديگر با عنوان «ارتباطات و سياست» ارائه گرديده‌اند. بنابراين در برنامه‌ريزي جديد تلاش شده است ضمن به‌روز کردن عناوين و محتواي دروس، به دروس اسلامي محوريت و اهميت داده شود. 

در مجموع، کارگروه تحول و ارتقاي علوم سياسي با قدرت، کار خود را براي بومي‌سازي و تقويت رشته‌ي علوم سياسي در ايران پيگيري مي‌کند و از کليه‌ي همکاران و انديشه‌ورزان محترم، با هر ايده و انديشه، که در اين حوزه فعاليت مي‌کنند و نسبت به پيشرفت ايران اسلامي دلسوز هستند، تقاضا دارد ايده‌هاي ناب و جديد خود را با دبيرخانه کارگروه در ميان بگذارند.

طرح پيش‌نويس عناوين دروس رشته‌ي علوم سياسي در مقطع کارشناسي
طرح پيش‌نويس عناوين دروس کارشناسي علوم سياسي که در کارگروه به تصويب رسيده است، نهايي نشده است و با توجه به دريافت پيشنهادات و انتقادات اساتيد محترم در حال تغيير و تکميل است. اگرچه دبيرخانه تا مدتي ديگر سايتي را جهت انعکاس برنامه‌هاي خود و دريافت نظرات ديگران آماده خواهد ساخت، آدرس رايانامه‌ي ذيل را جهت دريافت ايده‌هاي دوستان معرفي مي‌کند:
localpoliticalgroup@gmail. Com

پاسخ نویسنده مطلب"شورای تحول و ارتقای علوم انسانی چه می کند؟"
دبیرخانه کارگروه تحول و ارتقاء علوم سیاسی در واکنش به یاداشت "شورای تحول و ارتقای علوم انسانی چه می¬کند"، توضیحات مبسوطی را درباره فعالیت¬های کارگروه تخصصی خود ارائه فرمودند. البته سوالات مطرح شده در آن یادداشت تماما ناظر به دبیرخانه شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی بود و ای کاش دبیر محترم آن شورا زحمت می¬کشیدند و به مطالبات اجتماعی در زمینه عملکرد خود پاسخ می-دادند.

به هر حال خوشحالیم که از از این که شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی، غیر از دبیرخانه مرکزی، به تعداد کارگروه¬های فعالش، دبیرخانه ای مستقل دارد که عهده¬دار مطالعات کارشناسی فعالیت¬های کارگروه-هاست و امیدواریم دبیرخانه دیگر کارگروه های فعال شورای تحول نیز فرصتی را درنظر گیرند تا رسانه-های جمعی از نزدیک عملکرد آنها را به اطلاع مخاطبان برساند.

یادداشت دبیرخانه کارگروه تحول و ارتقاء علوم سیاسی سوالات جدیدی را درباره عملکرد شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی ایجاد به همراه آورد که در ادامه به نمونه هایی از آن اشاره می گردد:
1.      دبیرخانه محترم کارگروه تحول علوم سیاسی نوشته اند: پس از تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری، موضوع بازنگری متحولانه و متهورانه برای بازسازی فضای علوم انسانی در دانشگاه های ایران، بار دیگر در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت و برای پیگیری این مهم، شورای تخصصی تحول در علوم انسانی به ریاست دکتر غلامعلی حداد عادل تاسیس گردید...

1.1.    از آنجا که موضوع بازنگری متحولانه و متهورانه برای بازسازی فضای علوم انسانی کشور دست کم برای بار دوم در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است، انتظار بنده این بود که پس از عبارت فوق چنین می خواندم: دبیرخانه شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی پس از انجام یک مطالعه آسیب شناسانه درباره اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص بازنگری و بازسازی متحولانه و متهورانه علوم انسانی کشور و با بهره گیری از روش  تحقیق معتبری، طرحی را به شورای تحول علوم انسانی پیشنهاد داده است. مطابق با این طرح ... اما متاسفانه در یاداشت کارگروه علوم سیاسی هیچ صحبتی از دبیرخانه شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی و مطالعات آسیب شناسانه و مشاوره های دبیرخانه با شخصیت های حقیقی و حقوقی فعال در زمینه تحول علوم انسانی به چشم نمی خورد.

1.2.      برای مثال یکی از اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه بازسازی فضای علوم انسانی کشور، تشکیل شورای اسلامی شدن دانشگاه ها و مراکز آموزشی در سال 1376 بود. این شورا در کنار فعالیت های فرهنگی؛ برنامه ریزی درسی، بررسی متون و بازنگری و اصلاح نظام  برنامه ریزی آموزشی و پژوهشی را نیز در دستور کار خود داشت.[1] شایسته بود دبیرخانه شورای تحول علوم انسانی بیان می-داشت که چه ارزیابی ای از ناکامی شورای اسلامی شدن دانشگاه ها در طول حدود 15 سال گذشته در زمینه بررسی متون و نظام آموزشی دارد؟ چه تضمینی وجود دارد که 15 سال آینده مجددا بحث ناکارآمدی شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی و ضرورت تشکیل شورایی جدید برای تحقق هدفی که از ابتدای انقلاب در دستور کار مسئولین قرار داشته است، مطرح نشود؟ به عبارت دیگر پاسخ دبیرخانه کارگروه علوم سیاسی، دغدغه یاد شده در یادداشت شورای تحول چه می کند را پاسخ نمی دهد: آیا بر اساس فعالیت های این مرکز می توان امیدوار بود که در آینده شاهد تحولی در وضعیت علوم انسانی کشور باشیم؟ در این جا می توان پرسید: آیا مطالبات پیگیر دانشجویان و اساتید متعهد کشور و پاسخ گویی کارشناسانه دبیرخانه شورای تحول علوم انسانی، برای تحقق هدفی که شورای تحول در پیش گرفته است ضرورت ندارد؟

2.        دبیرخانه محترم کارگروه تحول علوم سیاسی نوشته اند: این شورا با توجه به رشته های مختلف، کمیته-های تخصصی را معین نموده است که در قالب کارگروه روی تمامی ابعاد ممکن جهت تحول و ارتقاء علوم انسانی اندیشه کنند.
2.1.      بعید است شورای تحول علوم انسانی، قصد داشته باشد درباره تمامی رشته های علوم انسانی کار مطالعاتی انجام داده و در تمامی حوزه ها به سیاست گذاری و برنامه ریزی بپردازد. حتی اگر چنین باشد باید با توجه به کثرت رشته های علوم انسانی، برخی از این رشته ها را در اولویت کاری خود قرار دهد. مطابق اخبار پراکنده ای که از این شورا در اختیار است، تنها 12 رشته دانشگاهی قرار است در این شورا بررسی شوند. کسانی که در حوزه علوم انسانی فعالیت می کنند حق دارند از شورای تحول سوال کنند مطابق کدامین معیار این 12 رشته در اولویت قرار گرفته اند؟ آیا اعضاء محترم شورای تحول که اکثرا روسای مراکز آموزشی و پژوهشی کشور هستند و مسئولیت های متعدد آموزشی، پژوهشی و اجرایی دارند، ابتدا به بحث درباره معیارهای اولویت بندی رشته ها پرداخته اند و پس از انتخاب بهترین معیار، 12 رشته مورد نظر را برگزیده اند؟ یا دبیرخانه این شورا در قالب طرحی این کار را انجام داده است؟ آیا امکان بررسی مطالعات کارشناسانه این طرح وجود دارد؟

3.      دبیرخانه کارگروه علوم سیاسی بیان داشته اند: کارگروه¬ها روی تمامی ابعاد ممکن جهت تحول و ارتقاء علوم انسانی اندیشه می کنند و سپس اشاره کرده اند که تحول در اهداف رشته، رسالت رشته، ویژگی های رشته، ضرورت¬های تحول و شاخصه های آن، عناوین دروس، سرفصل های دروس، متون درسی، روش های پذیرش در مقاطع بالاتر، تقویت و نظارت بر اساتید و بسیاری موارد دیگر در کارگروه-ها مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. سوالی که در این زمینه قابل طرح است:
3.1.            آیا هر کارگروهی به صورت جداگانه درباره ابعاد ممکن جهت تحول و ارتقاء علوم انسانی مطالعه می کند؟ و در این صورت چه فرایندی هماهنگی بین فعالیت های کارگروه های مختلف را تضمین می کند؟
3.2.            آیا کارگروه دیگری وجود دارد که به صورت کلی درباره ابعاد ممکن و مطلوب تحول علوم انسانی اندیشه کرده و نتایج آن را به کارگروه ها اعلام می کند تا آن کارگروه ها متناسب با رشته خود درباره آن ابعاد بحث و بررسی کنند؟ در این صورت شایسته است آن کارگروه توضیح دهد چرا در بحث تحول این موضوعات و ابعاد باید مورد بررسی قرار گیرند؟
3.3.            در بین اهداف و فعالیت های کارگروه علوم سیاسی اهداف و فعالیت هایی به چشم می¬خورد که از سوی وزارت علوم به مراکزی همچون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه سپرده شده است(برای مثال بازنگری در سرفصلها و متون درسی و تدوین متون درسی جدید). به راستی چه نسبتی بین فعالیت های وزارت علوم و فعالیت های کارگروه ها در شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی در این زمینه وجود دارد؟ آیا مصوبات این کارگروه¬ها پس از تصویب در شورای تحول، در حد مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اعتبار حقوقی داشته و برای وزارت علوم لازم الاجراست؟ یا وزارت علوم مجددا درباره این مصوبات به بحث و بررسی می پردازد؟ بی شک پاسخ به این چنین سوالی از عهده دبیرخانه کارگروه ها برنمی¬آید و لازم است دبیرخانه شورای تحول به آن پاسخ دهد؟

4.      در یادداشت دبیرخانه کارگروه علوم سیاسی آمده است: در طرح پیشنهادی این کارگروه از دروس عمومی که نوعا کم بازده و غیر ضروری بود کاسته شده و به بعد تخصصی دینی آن اضافه شده است تا دانشجو بعد از گذراندن این واحدها بتواند ادبیات بومی و دینی خود را در رشته تخصصی خود به کارگیرد. به عنوان مثال درس اخلاق اسلامی به درس اخلاق و سیاست و تاریخ تحول اسلام به سیره سیاسی پیامبر و درس ادبیات فارسی به ادبیات سیاسی فارسی کلاسیک ... تغییر یافته است.
4.1.            ایده فوق ایده بسیار ارزنده ای است، اما آیا کارگروه علوم سیاسی به بررسی این موضوع هم پرداخته¬اند که متولی دروس معارف اسلامی، اخلاق یا تاریخ اسلام نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها است؟ بر این اساس آیا دبیرخانه شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی یا دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبات این کارگروه را تنها در حد یک پیشنهاد به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری ارجاع می¬دهد؟ یا مصوبات شورای تحول یا شورایعالی برای نهاد نمایندگی لازم الاجراست؟

5.      در یادداشت دبیرخانه کارگروه علوم انسانی آمده است: اگر چه دبیرخانه تا مدتی دیگر سایتی را جهت انعکاس برنامه های خود و دریافت نظرات دیگران آماده خواهد ساخت، آدرس رایانامه ذیل را جهت دریافت ایده های دوستان معرفی می کند:   localpoliticalgroup@gmail.com
5.1.            از ظاهر این عبارت چنین برداشت می شود که دبیرخانه تحول علوم سیاسی در نظر دارد مستقل از دبیرخانه شورای تحول سایتی را جهت انعکاس برنامه های خود ... راه اندازی کند. آیا شایسته تر این نبود که دبیرخانه شورای تحول پس از حدود سه سال که از تاسیس آن می گذرد، سایتی را به این منظور تدارک می دید تا هر یک از کارگروه ها ذیل آن با معرفی اهداف و فعالیت های خود بپردازند؟
جالب این که کارگروه تحول علوم سیاسی برای دریافت نظرات اساتید و صاحب نظران ناچار شده است، آدرس خود را درGmail ثبت کند و این امکان را نیافته است که از سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی یک آدرس ایمیل دریافت دارد.

________________________________________
[1] رک: http://www.iuec.ir/